Uchwała z dnia 1976-03-20 sygn. III CZP 77/75

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 77/75

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 20 marca 1976 r. 

Przewodniczący: sędzia J. Pietrzykowski. Sędziowie: W. Bryl (sprawozdawca), R. Czarnecki, H. Dąbrowski, J. Ignatowicz, Z. Trybulski, Z. Wasilkowska.

Sąd Najwyższy, z udziałem Prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, K. Wojnarowicz, w sprawie z powództwa Roberta P. i Agnieszki P. przeciwko Janowi K. o ustalenie ojcostwa i związane z tym roszczenia majątkowe, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 20 marca 1976 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Najwyższy na posiedzeniu w dniu 25 września 1975 r. do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego

"Czy orzeczenie pełnego przysposobienia dziecka stoi na przeszkodzie żądaniu przez matkę dziecka ustalenia ojcostwa tego dziecka?"

uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę:

Orzeczenie pełnego przysposobienia dziecka nie stoi na przeszkodzie ustaleniu ojcostwa. Nie dotyczy to przewidzianego w art. 124¹ k.r.o. wypadku, gdy rodzice wyrazili zgodę na przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego.

Uzasadnienie

Udzielając powyższej odpowiedzi na przedstawione pytanie prawne Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Pod rządem poprzednio obowiązującego kodeksu rodzinnego z 1950 r. w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęty był pogląd, że stosunek przysposobienia nie stoi na przeszkodzie ustaleniu ojcostwa, a tylko wyłącza niektóre skutki ustalenia; dotyczyło to zwłaszcza nadania nazwiska i przyznania ojcu władzy rodzicielskiej (por. orzecz. SN z 28.III.1960 r. 2 CR 16/60, PiP z 1960 r. nr 12 i z 20.IV.1962 r. I CR 1069/60, OSNCP z 1963 r. z. 6, poz. 132). W związku ze zmianą stanu prawnego, polegającą na wprowadzeniu w k.r.o. z 1964 r. instytucji przysposobienia pełnego (art. 121 k.r.o.), w doktrynie został wyrażony pogląd, że orzecznictwo Sądu Najwyższego co do dopuszczalności ustalenia ojcostwa dziecka przysposobionego zachowało nadal aktualność w odniesieniu do przysposobienia niepełnego (art. 124 § 1 k.r.o.). Natomiast zagadnienie, czy powództwo takie jest dopuszczalne w wypadku pełnego przysposobienia, wywołało kontrowersje.

W orzecznictwie zagadnieniem objętym pytaniem prawnym zajął się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21.II.1973 r. III CRN 332/72, w którym wyraził pogląd, że orzeczenie pełnego przysposobienia dziecka pozamałżeńskiego nie stoi na przeszkodzie żądaniu przez matkę dziecka ustalenia ojcostwa dziecka.

Sąd Najwyższy, udzielając odpowiedzi na postawione pytanie, ujął odpowiedź szerzej aniżeli wynikałoby to z pytania prawnego. Należy bowiem podkreślić, że postawiony problem należy rozpatrywać przede wszystkim na płaszczyźnie praw dziecka, które zostało przysposobione, a którego ojcostwo nie zostało sądownie ustalone. Przysposobienie wprawdzie prowadzi do zerwania więzi prawnej, a z reguły i faktycznej, łączącej przysposobionego z rodziną naturalną, ale okoliczność ta nie może pozbawić dziecka prawa domagania się ustalenia jego ojcostwa, chyba że wyraźny przepis ustawowy stanowiłby inaczej. Przysposobienie pełne nie przekreśla bowiem faktu naturalnego stanu dziecka, lecz według treści art. 121 § 3 k.r.o. powoduje tylko ustanie praw i obowiązków przysposobionego wynikających z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również praw i obowiązków tych krewnych względem dziecka przysposobionego. Uprawnienie dziecka i jego matki do wystąpienia z powództwem o ustalenie ojcostwa dziecka wynika wyraźnie z treści art. 84 k.r.o.

Art. 84 k.r.o. nie czyni rozróżnienia w uprawnieniach dziecka i jego matki domagania się ustalenia ojcostwa w zależności od tego, czy chodzi o przysposobienie pełne, czy też niepełne. Wszelkie ograniczenia w tym względzie praw dziecka i matki musiałyby wynikać, jak to wyżej wskazano, z wyraźnego przepisu ustawy. I tak np. art. 84 § 1 zd. drugie k.r.o. ogranicza prawo matki domagania się ustalenia ojcostwa dziecka do czasu uzyskania przez dziecko pełnoletności. Uprawnienia dziecka do dochodzenia swego ojcostwa nie są ograniczone w czasie.

Za trafnością poglądu, że również przy pełnej adopcji można domagać się ustalenia ojcostwa, przemawia treść art. 124(1) k.r.o. znowelizowanego ustawą z dnia 19 grudnia 1975 r. (Dz. U. Nr 45, poz. 214), który stwierdza niedopuszczalność uznania przysposobionego ani też sądowego ustalenia jego pochodzenia w wypadku tzw. adopcji anonimowej, która ma miejsce wówczas, gdy rodzice przysposobionego wyrazili zgodę przed sądem opiekuńczym na jego przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego. Z wymienionego przepisu należy wnosić a contrario, że w wypadku pełnego przysposobienia "nieanonimowego" ustawodawca dopuścił możliwość sądowego ustalenia ojcostwa przysposobionego. Należy bowiem mieć na uwadze, że niedopuszczalność dochodzenia ojcostwa w wypadku przysposobienia anonimowego pozostaje w ścisłym związku z nierozerwalnością takiego przysposobienia. W wypadku zaś dopuszczalności rozwiązania przysposobienia, nawet pełnego, możność sądowego ustalenia ojcostwa zabezpiecza prawa i interesy przysposobionego w najszerszym zakresie.

Podkreślić należy, że interes dziecka jest nierozerwalnie związany nie tylko z tym, by jego prawa stanu cywilnego zostały ustalone także w odniesieniu do jego naturalnych rodziców, ale jest on znacznie szerszy i sięga głębiej w różne sfery życia przysposobionego, a m.in. również w sferę uprawnień rentowych dziecka, na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 25.VII.1975 r. V UZP 1/75 (ogłoszonej w OSNCP z 1975 r., z. 12, poz. 159) wpisanej do księgi zasad prawnych, według której przysposobienie pełne, jak i niepełne dziecka pobierającego rentę rodzinną po rodzicach naturalnych na podstawie ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 3, poz. 6 wraz z późn. zm.) nie powoduje ustania ani zawieszenia prawa do tej renty. Uchwała ta dotyczy sytuacji, gdy dziecko w pełni przysposobione pobiera już rentę po rodzicach naturalnych, nie można jednak wykluczyć sytuacji, w której dziecko w pełni przysposobione ma zamiar ubiegać się o rentę po ojcu naturalnym, a jest rzeczą niewątpliwą, że przesłanką do wystąpienia z takim żądaniem do właściwych organów rentowych jest uprzednie ustalenie ojcostwa dziecka. Żądanie zaś takie w świetle przepisów ustawy o p.z.e. może okazać się uzasadnione. Nie można więc zgodzić się z wyrażonym w literaturze poglądem, że interesy dziecka dostatecznie zabezpiecza możność sądowego ustalenia ojcostwa dopiero po ustaniu stosunku przysposobienia. Wówczas bowiem z powodu upływu czasu najczęściej zajdzie niemożność udowodnienia okoliczności mających decydujący wpływ na ustalenie ojcostwa, a uprawnienia dziecka, np. w zakresie domagania się renty po rodzicach naturalnych, mogą stać się bezprzedmiotowe z powodu usamodzielnienia się przysposobionego.

Przy rozważaniu problemu poruszonego w przedstawionym pytaniu prawnym nie zaszła potrzeba ustosunkowania się do zagadnienia z zakresu prawa międzyczasowego, czy przepisy ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie k.r.o. (Dz. U. Nr 45, poz. 234) mają zastosowanie do tzw. adopcji anonimowej, która miała miejsce przed wejściem w życie wymienionej wyżej noweli do k.r.o., i dlatego Sąd Najwyższy tę kwestię w niniejszej uchwale pominął.

Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi o treści przytoczonej w sentencji uchwały.

OSNC 1976 r., Nr 9, poz. 185