Postanowienie z dnia 1975-04-18 sygn. III CRN 247/74

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 247/74

Postanowienie z dnia 18 kwietnia 1975 r.

Małżonek nie może skutecznie - po ustaniu wspólności ustawowej - domagać się udzielenia mu przez sąd na podstawie art. 199 k.c. zezwolenia na sprzedaż przedmiotu należącego do majątku wspólnego, jeżeli w okolicznościach konkretnej sprawy, w szczególności ze względu na charakter przedmiotu zamierzonej sprzedaży, wskazane zezwolenie prowadziłoby w istocie do obejścia przepisów o podziale majątku wspólnego.

Przewodniczący: sędzia H. Dąbrowski (sprawozdawca). Sędziowie: J. Ignatowicz, J. Majorowicz

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie sprawy z wniosku Tadeusza W. z udziałem Lucyny W. o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym, na skutek rewizji nadzwyczajnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego NC 102/74 od postanowienia Sądu Wojewódzkiego dla m. st. Warszawy z dnia 30.IV.1974 r.,

uchylił zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Powiatowego dla m. st. Warszawy z dnia 5.II.1974 r. i wniosek oddalił.

Uzasadnienie

Tadeusz W. w dniu 20.IX.1972 r. wystąpił do Sądu Powiatowego dla m. st. Warszawy z wnioskiem o pozbawienie żony - Lucyny W. - samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym oraz o zezwolenie na sprzedaż nie wykończonego segmentu (domku jednorodzinnego), objętego wspólnością ustawową i złożenie uzyskanej ze sprzedaży sumy do depozytu sądowego.

Uczestniczka postępowania Lucyna W. wnosiła o oddalenie wniosku. W swych pismach podnosiła, iż wnioskodawca, w którego wyłącznym władaniu jest cały majątek dorobkowy, przez uzyskanie zezwolenia na sprzedaż najważniejszego składnika dorobku zmierza do pozbawienia jej wpływu na prawidłowy podział majątku wspólnego, co jest sprzeczne z interesem rodziny.

Sąd Powiatowy postanowieniem z dnia 5.II.1974 r. zezwolił wnioskodawcy Tadeuszowi W. sprzedać segment mieszkaniowy w W. przy ul. O., stanowiący majątek wspólny Tadeusza i Lucyny małż. W., i nakazał uzyskaną ze sprzedaży sumę złożyć do depozytu sądowego do czasu podziału majątku dorobkowego, w pozostałej zaś części wniosek oddalił. Przy wskazaniu, iż wnioskodawca jest w posiadaniu pewnych składników majątkowych, m.in. samochodu osobowego, że najbardziej wartościowym składnikiem majątku jest jednakże segment mieszkaniowy wartości około 600.000 - 700.000 zł, Sąd Powiatowy uznał, że jedynie słusznym rozwiązaniem stosunków majątkowych uczestników postępowania jest proponowana przez wnioskodawcę sprzedaż domu. Pozwoli ona, zdaniem Sądu, na zlikwidowanie między nimi źródła konfliktów, wzajemnych podejrzeń i tarć na tle spraw ekonomicznych.

W rewizji założonej od postanowienia Sądu Powiatowego z dnia 5.II.1974 r. Lucyna W. m.in. podniosła, iż po wydaniu zaskarżonego postanowienia, a mianowicie w dniu 12.III.1974 r. uprawomocnił się wyrok orzekający rozwód jej małżeństwa z wnioskodawcą.

Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 30.IV.1974 r. zmienił zaskarżone orzeczenie Sądu Powiatowego tylko w ten sposób, że zezwolił na sprzedaż segmentu za kwotę nie mniejszą niż 700.000 zł. Sąd Wojewódzki uznał, iż zaskarżone rozstrzygnięcie znajduje oparcie w art. 199 k.c., który zawiera te same przesłanki, co przepis art. 39 k.r.o. Przeto okoliczność, że przez orzeczenie rozwodu segment stał się przedmiotem współwłasności, nie może podważać merytorycznej podstawy rozstrzygnięcia. Sprzedaż segmentu - według wskazań Sądu Wojewódzkiego - nie godzi w niczym w interesy uczestniczki postępowania, skoro suma sprzedażna będzie przedmiotem podziału w sprawie o podział majątku wspólnego.

W rewizji nadzwyczajnej Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wniósł o uchylenie powyższego postanowienia Sądu Wojewódzkiego z dnia 30.IV.1974 r. oraz wskazanego orzeczenia Sądu Powiatowego dla m. st. Warszawy z dnia 5.II.1974 r. i oddalenie wniosku. Zarzucił zaskarżonym orzeczeniom rażące naruszenie przepisów art. 39 i 40 k.r.o. oraz art. 199 k.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 39 k.r.o. przewiduje udzielenie przez sąd małżonkowi w czasie trwania wspólności ustawowej zezwolenia na dokonanie - mimo braku zgody współmałżonka - czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu, a dotyczącej majątku objętego tą wspólnością. Przesłanką udzielenia tego zezwolenia - jak to wyraźnie powyższy przepis stanowi w zdaniu drugim - jest kryterium dobra rodziny. Chodzi tu o dobro nie tylko podmiotów wspólności ustawowej, tj. małżonków, lecz i dzieci z małżeństwa. Na sądzie spoczywa zatem obowiązek zbadania pod tym kątem celu zamierzonej czynności, a w szczególności, jakie ma ona przynieść rodzinie korzyści i ewentualnie jakim szkodliwym sytuacjom zapobiega. U podstaw zamierzonej czynności występować powinna zwykle pilność działania, przy braku możliwości innych rozwiązań.

W rewizji nadzwyczajnej trafnie podniesiono, iż postanowienie Sądu Powiatowego z dnia 5.II.1974 r. zostało wydane z naruszeniem art. 39 k.r.o. Przytoczone w jego uzasadnieniu wskazania, iż proponowana przez wnioskodawcę sprzedaż domu pozwoli na zlikwidowanie między małżonkami konfliktów i tarć na tle spraw ekonomicznych, oraz wskazania, iż uczestniczka postępowania utrzymuje się z alimentów świadczonych przez wnioskodawcę, nie stanowiły dostatecznie usprawiedliwionej - w świetle przytoczonych wyżej wyjaśnień - podstawy do udzielenia wnioskodawcy z mocy art. 39 k.r.o. zezwolenia na sprzedaż segmentu wobec w szczególności równoczesnych w uzasadnieniu powołanego postanowienia wskazań, iż w posiadaniu wnioskodawcy, poza samochodem, są także należące do majątku spadkowego pewne aktywa, co do których Sąd Powiatowy nie dokonał wszakże bliższych ustaleń, oraz wobec wskazań, iż uczestniczka postępowania przeznacza środki finansowe, stanowiące jej majątek odrębny, na prace zmierzające do zakończenia budowy segmentu, podejmując je m.in., jak podnosiła, w celu zapewnienia dobrych warunków mieszkaniowych dla córki z małżeństwa z wnioskodawcą.

Sąd Wojewódzki, który rewizję uczestniczki postępowania od postanowienia z dnia 5.II.1974 r. rozpoznawał po uprawomocnieniu się wyroku orzekającego rozwód jej małżeństwa z wnioskodawcą, z naruszeniem przepisów normujących skutki ustania wspólności ustawowej uznał za prawidłowe udzielenie wnioskodawcy przez Sąd Powiatowy zezwolenia na sprzedaż wymienionego segmentu mieszkaniowego.

Od ustania wspólności ustawowej, co następuje m.in. z chwilą orzeczenia rozwodu, zgodnie z postanowieniem art. 42 k.r.o. stosuje się do majątku, który był objęty tą wspólnością, odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem art. 43 - 46 k.r.o. Z przytoczonych unormowań wynika, że od chwili ustania wspólności ustawowej niezależnie od powstania współwłasności w częściach ułamkowych w poszczególnych przedmiotach majątkowych, z czym się wiąże dopuszczalność stosowania art. 199 k.c., istnieje też obejmująca ogół praw i obowiązków, które wchodziły w skład wspólnego majątku, masa majątkowa podlegająca podziałowi - zgodnie z postanowieniami art. 46 k.r.o. i art. 567 § 3 k.p.c. - przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o dziale spadku.

Sąd Wojewódzki z zapoznaniem istoty instytucji wspólności ustawowej i skutków jej ustania dopatrzył się ustanowienia w przepisach art. 39 k.r.o. i art. 199 k.c. identycznych przesłanek decydujących o udzieleniu zezwolenia na dokonanie czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu. Według art. 199 k.c. sąd orzeka o udzieleniu wskazanego w tym przepisie zezwolenia na rozporządzenie rzeczą wspólną lub na dokonanie innej czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu, mając na względzie cel zamierzonej czynności i interesy wszystkich współwłaścicieli. Natomiast o udzieleniu małżonkowi przewidzianego w art. 39 k.r.o. zezwolenia na dokonanie czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu, a dotyczącej majątku wspólnego, decyduje kryterium dobra rodziny. Wiąże się to z założeniami instytucji wspólności ustawowej, która - jak już wyżej wskazano - ma na celu zabezpieczenie interesów nie tylko małżonków, lecz i dzieci z małżeństwa, wobec czego sądy także po ustaniu wspólności ustawowej powinny mieć na uwadze jej założenia przy orzekaniu w sprawach dotyczących majątku wspólnego.

Przytoczone wskazania prowadzą też do wniosku, iż małżonek nie może skutecznie - po ustaniu wspólności ustawowej - domagać się udzielenia mu przez sąd na podstawie art. 199 k.c. zezwolenia na sprzedaż przedmiotu należącego do majątku wspólnego, jeżeli w okolicznościach konkretnej sprawy, w szczególności ze względu na charakter przedmiotu zamierzonej sprzedaży, wskazane zezwolenie prowadziłoby w istocie do obejścia przepisów o podziale majątku wspólnego.

W świetle powyższych wskazań usprawiedliwiona jest w okolicznościach niniejszej sprawy ocena, iż udzielenie wnioskodawcy zezwolenia na sprzedaż segmentu mieszkaniowego, przeznaczonego z charakteru swego do zaspokojenia potrzeb rodziny, nastąpiło z rażącym naruszeniem wskazanych przepisów prawa. Prowadzi ono bowiem do sprzecznego z założeniami, jakie legły u podstaw instytucji wspólności ustawowej, wyłączenia - przy dopuszczalnym, wobec orzeczonego rozwodu małżeństwa Tadeusza i Lucyny K., dokonaniu podziału ich majątku wspólnego - możliwości przyznania wymienionego segmentu w ramach tegoż podziału, bez dostatecznych ponadto wyjaśnień co do składników tego majątku. Zauważyć należy, iż po wydaniu przez Sąd Wojewódzki wymienionego postanowienia zawisła w Sądzie Powiatowym dla m. st. Warszawy sprawa o podział majątku wspólnego Lucyny i Tadeusza W.

Z przytoczonych zasad należało zaskarżone postanowienie oraz poprzedzające je postanowienie Sądu Powiatowego z dnia 5.II.1974 r. uchylić i wniosek oddalić. Sąd Najwyższy zatem z mocy art. 422 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

OSNC 1976 r., Nr 6, poz. 130