Uchwała z dnia 1975-11-20 sygn. III CZP 75/75

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 75/75

Uchwała z dnia 20 listopada 1975 r.

Przewodniczący: sędzia J. Pietrzykowski (sprawozdawca). Sędziowie: W. Maruczyński, A. Gola.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Joanny W. z udziałem Wandy W. o dział spadku po Leonie W. po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem z dnia 11 lipca 1975 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy odszkodowanie w związku z niezdolnością do służby, które funkcjonariusz MO otrzymał w czasie trwania małżeńskiej wspólności ustawowej na podstawie art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o stosunku służbowym funkcjonariuszów Milicji Obywatelskiej (Dz. U. Nr 12, poz. 69), może być zakwalifikowane jako odszkodowanie za wywołanie rozstroju zdrowia w rozumieniu art. 33 pkt 7 k.r.o. i zaliczone do majątku odrębnego małżonka, który je otrzymał, czy należy je zaliczyć do majątku dorobkowego małżonków?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Kwota jednorazowego odszkodowania w wysokości dwunastomiesięcznego uposażenia, otrzymana w czasie trwania małżeńskiej wspólności ustawowej przez funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej, który w związku ze służbą stał się niezdolny do wykonywania jakiegokolwiek zatrudnienia (art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o stosunku służbowym funkcjonariuszów Milicji Obywatelskiej - Dz. U. Nr 12, poz. 69), stanowi - stosownie do dyspozycji art. 33 punkt 7 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego - jego majątek odrębny.

Uzasadnienie

W toku postępowania o dział spadku po Leonie W., wszczętego na wniosek jego córki Joanny W., a prowadzonego z udziałem jego żony Wandy W., zostało ustalone, że w 1969 r. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych wypłaciło spadkodawcy odszkodowanie w kwocie 66.960 zł oparte na podstawie przewidzianej w art. 36 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o stosunku służbowym funkcjonariuszów Milicji Obywatelskiej (Dz. U. Nr 12, poz. 69) oraz że z tej kwoty pochodzą wpłaty na książeczkach oszczędnościowych, obejmujące łącznie 45.000 zł. Sąd Powiatowy potraktował ostatnio wymienioną kwotę jako stanowiącą odrębny majątek spadkodawcy, a tym samym przynależną w całości do spadku po nim. Sąd Wojewódzki w toku postępowania rewizyjnego na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone w sentencji niniejszej uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Według art. 33 pkt 7 k.r.o. majątek odrębny małżonka stanowią między innymi przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, z wyłączeniem jednak przysługującej poszkodowanemu małżonkowi renty. Założeniem tego przepisu jest wyłączenie z majątku objętego wspólnością ustawową tych wszystkich świadczeń, które poszkodowany małżonek otrzymał jako wyrównanie kosztów poniesionych w związku z doznanym uszkodzeniem ciała albo rozstrojem zdrowia, np. kosztów leczenia, przygotowania do innego zawodu itp. Świadczenia te bowiem wiążą się tak ściśle z osobą poszkodowanego małżonka, że ich charakter przeciwstawia się zaliczeniu do majątku wspólnego, którego przeznaczeniem jest zaspokajanie potrzeb obojga małżonków oraz realizowanie zadań stojących przed rodziną przez nich założoną. Na równi z tego rodzaju świadczeniami potraktowane zostało przysługujące poszkodowanemu małżonkowi zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, skoro przeznaczeniem takiego zadośćuczynienia jest zrekompensowanie szkody niemajątkowej w postaci osobistej krzywdy tego małżonka. Inaczej ma się rzecz z rentą, mimo tego bowiem, że przyznanie jej poszkodowanemu małżonkowi wiąże się z doznanym przez niego osobiście uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia, to jednak celem renty jest naprawienie uszczerbku w środkach utrzymania rodziny, spowodowanego utratą przez poszkodowanego małżonka w całości lub w części zdolności do pracy zarobkowej.

Unormowania zamieszczone w przytoczonym art. 33 pkt 7 k.r.o. odnoszą się niewątpliwie do świadczeń, które małżonek uzyskał w związku z uszkodzeniem ciała lub doznanym rozstrojem zdrowia na podstawie przepisów kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych. Błędem natomiast byłoby ograniczenie zasięgu działania art. 33 pkt 7 k.r.o tylko do sytuacji, w których naprawienie szkody na osobie poszkodowanego małżonka nastąpiło według przepisów kodeksu cywilnego. Należy bowiem mieć na uwadze, że poza przepisami kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych obowiązują także inne przepisy przewidujące określane w nich świadczenia dla osób, które doznały uszczerbku na zdrowiu. W szczególności stosowanie przepisów kodeksu cywilnego zostało wyłączone w stosunku do pracowników, którzy doznali uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, w zakresie unormowanym pierwotnie w ustawie z dnia 23 stycznia 1968 r. o świadczeniach pieniężnych przysługujących w razie wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 3, poz. 8 oraz z 1972 r. Nr 27, poz. 191) i w przepisach wykonawczych do tej ustawy, a od dnia 1 stycznia 1976 r. w ustawie z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 20, poz. 105). O tym więc, które ze świadczeń uzyskanych przez poszkodowanego małżonka na podstawie ostatnio wymienionych przepisów stanowią jego majątek odrębny, decydują kryteria przewidziane w art. 33 pkt 7 k.r.o. tak samo, jak to ma miejsce w stosunku do świadczeń uzyskanych przez takiego małżonka na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych. Przytoczone przepisy dotyczące świadczeń związanych z doznanym przez pracownika uszczerbkiem zdrowia zostały przytoczone przykładowo, nie wyczerpują one bowiem istniejących unormowań szczególnych, do których mogą się odnosić kryteria przewidziane w art. 33 pkt 7 k.r.o Posłużenie się przepisami o świadczeniach przysługujących pracownikom, którzy doznali uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, zmierza do wykazania, że dla oceny, które z przedmiotów uzyskanych przez małżonka tytułem odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia należą - w myśl art. 33 pkt 7 k.r.o. - do jego majątku odrębnego, nie ma znaczenia ani podstawa prawna odszkodowania, ani tryb jego przyznania. Decydujące natomiast znaczenie należy przypisać charakterowi prawnemu uzyskanego przez poszkodowanego małżonka świadczenia i celowi, który ma ono spełnić. Zarówno zaś charakter, jak i cel świadczenia podlegają ocenie według kryteriów przewidzianych w art. 33 pkt 7 k.r.o.

Przechodząc do zagadnienia prawnego, przedstawionego przez Sąd Wojewódzki na tle art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o stosunku służbowym funkcjonariuszów Milicji Obywatelskiej, należy stwierdzić, że przyznanie funkcjonariuszowi przewidzianego w tym przepisie jednorazowego odszkodowania było uwarunkowane niezdolnością do wykonywania jakiegokolwiek zatrudnienia związku ze służbą. Inaczej mówiąc, jednorazowe odszkodowanie w wysokości dwunastomiesięcznego uposażenia było szczególnym ekwiwalentem za pozostającą w związku ze służbą utratę zdrowia, powodującą niezdolność wykonywania jakiegokolwiek zatrudnienia. Charakterystyczne jest przy tym, że wspomniane odszkodowanie przysługiwało funkcjonariuszowi niezależnie od zaopatrzenia emerytalnego i innych świadczeń przewidzianych w cytowanej ustawie, jak odprawa (art. 55 - 57), prawo do uposażenia przez okres przewidziany w art. 59 ustawy itd. Z przytoczonych unormowań widoczne jest, że omawiane odszkodowanie zmierza do naprawienia bardzo osobistej niemajątkowej szkody, polegającej na tym, że funkcjonariusz w związku ze służbą stał się niezdolny do wykonywania jakiegokolwiek zatrudnienia. Społeczny sens i cel tego odszkodowania jest taki sam, jaki przyświeca zadośćuczynieniu za krzywdę, ratio legis więc art. 36 ust. 1 ustawy przemawia za traktowaniem sumy przewidzianego w nim jednorazowego odszkodowania jako majątku odrębnego tego małżonka, który to odszkodowanie uzyskał.

Za wyżej przedstawioną wykładnią przemawia pośrednio także dalsza ewolucja przepisów o stosunku służbowym funkcjonariuszów Milicji Obywatelskiej. Mianowicie ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. mająca obecnie tytuł: "o służbie funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej" (por. tekst jednolity: Dz. U. z 1973 r. Nr 23, poz. 136) została zmieniona przez ustawę z dnia 16 grudnia 1972 r. (Dz. U. Nr 53, poz. 343), mocą której dotychczasowy przepis art. 36 został skreślony (patrz art. 1 pkt 33) z równoczesnym odesłaniem do odrębnych przepisów normujących odszkodowanie przysługujące funkcjonariuszowi, który w związku ze służbą doznał trwałego uszczerbku na zdrowiu (patrz art. 1 pkt 2), tj. do przepisów uchwalonej w tym samym dniu ustawy o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą w Milicji Obywatelskiej (Dz. U. z 1972 r. Nr 53, poz. 345). Przewidziane w rozdziale 2 tej ustawy jednorazowe odszkodowanie z tytułu uszczerbku na zdrowiu jest odpowiednikiem jednorazowego odszkodowania przewidzianego w skreślonym art. 36 ust. 1 ustawy w jej brzmieniu z 1959 r. W ten sposób przytoczone ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. oparły przysługujące funkcjonariuszom Milicji Obywatelskiej jednorazowe odszkodowanie na zasadach przewidzianych w przepisach o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (z uwzględnieniem swoistości służby w organach Milicji Obywatelskiej). Odmienność zarówno zasad, jak i trybu przyznawania jednorazowych odszkodowań pracownikom i funkcjonariuszom MO, w porównaniu z przepisami prawa cywilnego w odniesieniu do zadośćuczynienia za krzywdę, nie zmienia faktu, że wymienione jednorazowe odszkodowania oraz zadośćuczynienia za krzywdę spełniają tę samą funkcję. Ich wspólnym celem jest złagodzenie dolegliwości związanych z uszczerbkiem zdrowia, a więc swoista kompensata szkód niemajątkowych, ściśle związanych z osobą poszkodowanego małżonka. Te wspólne racje przemawiają za zaliczeniem uzyskanych przez małżonka z omawianych tytułów świadczeń jako przedmiotów, które - stosownie do dyspozycji art. 33 pkt 7 k.r.o. - stanowią jego odrębny majątek.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1976 r., Nr 5, poz. 106