Wyrok z dnia 2011-03-29 sygn. III KK 321/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III KK 321/10

W Y R O K 

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 marca 2011 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Piotr Hofmański (przewodniczący)

SN Krzysztof Cesarz

SSN Jan Bogdan Rychlicki (sprawozdawca)

       Protokolant Barbara Szenk

przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej – Barbary Nowińskiej

w sprawie J. J. i M. J.

uniewinnionych od zarzutu popełnienia przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k.

po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie

w dniu 29 marca 2011 r.,

kasacji, wniesionej przez prokuratora, na niekorzyść

od wyroku Sądu Okręgowego w G.

z dnia 19 kwietnia 2010 r., sygn. akt: XIII Ka (...)

zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w G.

z dnia 30 listopada 2009 r., sygn. akt: IX K (...),

uchyla wyrok Sądu Okręgowego w G. w zaskarżonej części i w tym zakresie przekazuje sprawę temu sądowi do rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

U Z A S A D N I E N I E

J. i M. J. m.in. zostali oskarżeni o to, że w dniu 4 sierpnia 2007 r. w G., działając wspólnie i w porozumieniu, po uprzednim wprowadzeniu w błąd poprzez zapewnienie zwolnienia M. K. z Izby Zatrzymań wyłudzili kwotę 1500 zł i 100 funtów brytyjskich na szkodę T. K. i L. K., tj. o przestępstwo określone w art. 286 § 1 k.k.

Sąd Rejonowy w G. wyrokiem z dnia 30 listopada 2009 r., sygn. akt: IX K (...), m.in. uznał ich za winnych zarzucanego im aktem oskarżenia czynu i na podstawie art. 286 § 1 k.k. J. J. wymierzył karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności, na podstawie art. 33 § 1, 2 i 3 k.k. orzekł karę grzywny w wysokości 30 stawek dziennych, po 10 zł każda, M. J. wymierzył karę roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności, na podstawie art. 33 § 1, 2 i 3 orzekł karę grzywny w wysokości 25 stawek dziennych po 20 zł każda.

Apelacje od wyroku wniósł obrońca oskarżonego J. J. oraz oskarżony M. J. Obrońca, zaskarżając wyrok w całości, m.in. zarzucił obrazę prawa materialnego, a to art. 286 § 1 k.k., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie do poczynionych ustaleń faktycznych i przyjęcie, że oskarżony działając wspólnie i w porozumieniu z M. J. wprowadził w błąd pokrzywdzonych T. K. i L. K. Autor apelacji w oparciu o tak postawiony zarzut wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w tej części i uniewinnienie oskarżonego od zarzucanego mu aktem oskarżenia czynu, a w wypadku niepodzielenia tego wniosku wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Z kolei oskarżony M. J. zaskarżając wyrok w całości, m.in. również podniósł zarzut obrazy prawa materialnego (art. 286 § 1 k.p.k.), przez uznanie go za winnego popełnienia przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k. i wniósł o jego uniewinnienie od zarzucanego mu aktem oskarżenia czynu z art. 286 § 1 k.k.

Sąd Okręgowy w G., wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2010 r., sygn. akt: XIII Ka (...), m.in. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

- w pkt. I uniewinnił J. J. od popełnienia czynu zarzucanego mu w pkt. I aktu oskarżenia,

- uchylił orzeczenie o karze łącznej pozbawienia wolności i o karze łącznej grzywny zawarte w pkt. III,

- w pkt. II uniewinnił M. J. od popełnienia czynu zarzucanego mu w pkt. I aktu oskarżenia.

Dokonując zmiany zaskarżonego wyroku i uniewinniając oskarżonych od zarzutu popełnienia przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k., Sąd odwoławczy podniósł, że warunkiem ich skazania było wykazanie, że ich zachowanie wyczerpywało wszystkie znamiona czynu określone w przepisie prawa materialnego. Znamiona te powinny być opisane w części dyspozytywnej zaskarżonego wyroku oraz „odkodowane” w jego uzasadnieniu. Według oceny Sądu odwoławczego w niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji de facto nie przypisał, bo nie ustalił wszystkich znamion przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k. Przepis ten od strony podmiotowej tego przestępstwa nakazuje jego ocenę przez pryzmat ustawowych znamion: działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadzenia innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania. Z kolei korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego (art. 115 § 4 k.k.). Sąd odwoławczy podkreślił, że sprawca przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k. swoim zamiarem musi obejmować wszystkie wskazane znamiona tego czynu, zaś pominięcie jednego z nich wyklucza uznanie go za winnego. Sąd pierwszej instancji nie spełnił tego wymogu, bowiem opis czynu przypisanego oskarżonym nie zawierał znamienia działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, natomiast znamię to opisał w uzasadnieniu wyroku w sposób ogólny i lakoniczny, a zatem ocena ta była wadliwa i wymagała zmiany zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonych od zarzucanego im aktem oskarżenia czynu z art. 286 § 1 k.k. Sąd odwoławczy zaakcentował również, że zmiana zaskarżonego wyroku była uzasadniona z tego też powodu, że w sprawie oskarżonych nie wniesiono apelacji na ich niekorzyść, a tym samym Sąd odwoławczy nie mógł dokonać ustaleń na niekorzyść oskarżonych co do działania oskarżonych w celu osiągnięcia korzyści majątkowej poprzez zmianę opisu zarzucanego im czynu.

Kasację od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego na niekorzyść J. J. i M. J. wniósł Prokurator Okręgowy w E. Zaskarżając wyrok w części dotyczącej ich uniewinnienia zarzucił:

„rażącą obrazę prawa materialnego art. 286 § 1 k.k. przez błędne przyjęcie, iż w zarzucie oskarżenia brak jest ustawowego zwrotu w postaci aby oskarżeni J. J. i M. J. działali w celu osiągnięcia korzyści majątkowej jakkolwiek z treści i sformułowania przedmiotowego zarzutu jednoznacznie wynika ta okoliczność, ponadto konstrukcja tego zarzutu zawiera w sobie znamię przestępstwa działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, które to uchybienie miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku” i na podstawie art. 427 § 1 i art. 537 § 1 i 2 k.p.k. wniósł o „uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w G. XIII Wydział Karny w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania”.

Prokurator w uzasadnieniu kasacji podniósł, że chybionym jest wywód Sądu odwoławczego o braku w opisie czynu z art. 286 § 1 k.k. znamienia kierunkowego, tj. działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, bowiem pominięcie tego znamienia nie przesądza o tym, że opis czynu nie zawiera kompletu znamion tego przestępstwa. Skarżący podkreślił, że dyspozycja określonej normy prawa karnego zawiera sformułowania ogólne, a użyte w niej zwroty mogą mieć rozmaite znaczenie. Na poparcie swego stanowiska skarżący odwołał się do wyroków Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2000 r. V KKN 267/00 i z dnia 21 sierpnia 2002 r. III KK 230/02. Skarżący zaakcentował też, że Sąd odwoławczy w swoich wywodach nie odniósł się do bezspornych okoliczności, że obaj oskarżeni wprowadzając w błąd T. K. i L. K., poprzez zapewnienie o możliwości zwolnienia M. K. z Izby Zatrzymań wyłudzili pieniądze w kwocie 1500 zł i 100 funtów brytyjskich. Skarżący, odwołując się do językowego znaczenia pojęcia „wyłudzenie”, że oznacza ono „podstępne, chytre wyjednanie od kogoś czegoś”, (por. M. Szymczak: Słownik Języka Polskiego, Warszawa 1981 r., t. III, s. 817) podniósł, że opisane wyżej działanie oskarżonych doprowadziło pokrzywdzonych do niekorzystnego rozporządzenia ich mieniem i tym samym oskarżeni swoim zachowaniem niewątpliwie wyczerpali wszystkie znamiona przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k. Zatem, według oceny skarżącego, obraza art. 286 § 1 k.k. była rażąca i miała istotny wpływ na treść zaskarżonego w tej części kasacją wyroku w rozumieniu art. 523 § 1 k.p.k.

Sąd Najwyższy, po wysłuchaniu prokuratora Prokuratury Generalnej popierającego kasację prokuratora, rozważył co następuje.

Kasacja jest zasadna.

Całkowicie chybione są wywody Sądu odwoławczego, iż w opisie przestępstwa przypisanego oskarżonym przez Sąd pierwszej instancji brak jest znamienia kierunkowego, tj. działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Istotnie, zarówno w zarzucie aktu oskarżenia, jak i wyroku Sądu pierwszej instancji, nie przytoczono ustawowego zwrotu wskazującego na działania sprawców „w celu osiągnięcia korzyści majątkowej”. Nie oznacza to jednak, że opis czynu przypisanego oskarzonym nie zawiera kompletu znamion przestępstwa oszustwa.

Określenie „w celu osiągnięcia korzyści majątkowej” przesądza z jednej strony o charakterze tzw. przestępstwa kierunkowego, a jednocześnie jest znamieniem wiążącym się z wartościowaniem ekonomicznym, jak np. mienie. Pojęcie to stanowiące o celu działania sprawcy wypracowano w teorii i praktyce orzeczniczej na gruncie przepisów kodeksu karnego z 1932 r. (art. 264 § 1 k.k.), jako pojęcie szersze od zysku, obejmujące zarówno przysporzenie mienia obecne jak i w przyszłości oraz spodziewane korzyści majątkowe. Innym słowy chodzi o ogólne polepszenie sytuacji majątkowej sprawcy tego przestępstwa. Tego rodzaju konstrukcja znamion ustawowych przestępstwa oszustwa została w podobny sposób ujęta w kodeksie karnym z 1969 r. (art. 205 § 1) jak i w aktualnie obowiązującym przepisie art. 286 § 1 k.k. Zważyć należało, że ustawowe znamię stanowiące skutek przestępstwa oszustwa określonego w art. 286 § 1 k.k. zostaje wyczerpane wtedy, gdy sprawca działając w sposób opisany w tym przepisie doprowadza inną osobę do rozporządzenia mieniem, które jest niekorzystne z punktu widzenia interesów tej osoby lub innej osoby pokrzywdzonej. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że obaj oskarżeni wprowadzając w błąd T. K. i L. K. i zapewniając ich, że M. K. zostanie zwolniony z Izby Zatrzymań, wyłudzili kwotę 1500 zł i 100 funtów brytyjskich, tym samym doprowadzili ich do niekorzystnego rozporządzenia ich mieniem. Należy także zauważyć, co ma znaczenie pierwszorzędne z punktu widzenia treści zarzutu podniesionego w kasacji, że użycie zwrotu „wyłudzili” w opisie czynu przypisanego oskarżonym, jest znaczeniowo równorzędne z ustawowym zwrotem wskazującym na cel działania sprawców, jakim jest osiągnięcie korzyści majątkowej. Każdemu bowiem „wyłudzeniu” towarzyszy taki właśnie zamiar, zarówno wtedy, gdy sprawca działa by osiągnąć korzyść majątkową dla siebie, jak i wówczas, gdy dąży do osiągnięcia takiej korzyści dla kogoś innego (por. art. 115 § 4 k.k.).

Pogląd skarżącego znajduje też potwierdzenie w piśmiennictwie i w doktrynie prawa karnego (J. Śliwowski, Prawo karne, Warszawa 1975, s. 32; W. Świda, Prawo karne, wyd. III, Warszawa 1986, s. 79, I. Andrejew. L. Kubicki. J. Waszczyński, System Prawa karnego, t. IV, Część II, Ossolineum 1989, s. 419, J. Bednarzak, Przestępstwo oszustwa w polskim prawie karnym, Wyd. Prawnicze 1971r., s. 85, System prawa karnego, op. cit. t. IV, część II, s. 419; E. Bieńkowska, B. Kunicka-Michalska, G. Rejman, J. Wojciechowska, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, red. G. Rejman, 1999, s. 1432; A. Zoll (red), Kodeks karny. Część szczególna, t. II, wyd. II, 2006, s. 951; Kodeks karny. Część szczególna, t. II, Komentarz do artykułów 222-316, red. A. Wąsek, III wydanie, 2006, s. 1018; M. Mozgawa, red. Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Zakamycze 2006, s. 226; Tomasz Oczkowski, Oszustwo jako przestępstwo majątkowe i gospodarcze, Zakamycze 2004, s. 28-30) oraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok z dnia 2 grudnia 2002 r., IV KKN 135/00, Lex nr 74478, wyrok z dnia 19 marca 2008 r., V KK 363/07, Lex nr 370263 oraz postanowienie z dnia 4 stycznia 2011 r., III KK 181/10 niepubl.).

W tej sytuacji należało podzielić ocenę uchybienia w wyroku Sądu odwoławczego i w konsekwencji tego, na podstawie art. 537 § 2 k.p.k., Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Okręgowego G. w zaskarżonej części i przekazał sprawę temu Sądowi do rozpoznania w postępowaniu odwoławczym w zakresie oceny kompletności znamion przestępstwa z art. 286 § 1 k.k., przez pryzmat zarzutów podniesionych w apelacji obrońcy oskarżonego J. J. i oskarżonego M. J. i wykazania ewentualnych ich niezasadności.

Z tych względów orzeczono jak na wstępie.