Wyrok z dnia 2011-04-11 sygn. IV KK 382/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV KK 382/10

W Y R O K

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2011 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Małgorzata Gierszon

SSN Jan Bogdan Rychlicki

Protokolant Dorota Szczerbiak

przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej

w sprawie K. M.

oskarżonego z art. 207 § 1 k.k. w zb. z art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.

po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie

w dniu 11 kwietnia 2011 r.,

kasacji, wniesionej przez pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej

od wyroku Sądu Okręgowego w T.

z dnia 20 lipca 2010 r., sygn. akt II 1 Ka (...)

zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w T.

z dnia 28 stycznia 2010 r., sygn. akt II K (...),

1.  uchyla zaskarżony wyrok i sprawę oskarżonego K. M. przekazuje Sądowi Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym,
2. zwraca oskarżycielce posiłkowej B. M. kwotę 450 zł (czterysta pięćdziesiąt złotych) uiszczonej opłaty od kasacji,
3. kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża oskarżonego K. M.

    U Z A S A D N I E N I E

1. M. został oskarżony za to, że w okresie od czerwca 2001 r. do 22 sierpnia 2007 r. w Z. woj. (…) znęcał się psychicznie i fizycznie nad żoną B. M. w ten sposób, że wyzywał ją słowami wulgarnymi, groził pobiciem, zabiciem, popychał, szarpał za ubranie, ściskał ręce i szyję, dusił, przystawiał do ciała noże i inne ostre przedmioty, zakładał na szyję sznurki grożąc powieszeniem, nadto w dniu 20 sierpnia 2007 r. usiłował ją udusić przy pomocy żyłki budowlanej w wyniku czego doznała ona obrzęku prawej żuchwy prawostronnie, podbiegnięć krwawych i otarć obu kończyn górnych, które to obrażenia ciała stały się przyczyną naruszenia czynności narządu ciała na okres poniżej dni siedmiu, tj. o przestępstwo z art. 207 § 1 k.k. i art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.

Sąd Rejonowy w T., wyrokiem z dnia 28 stycznia 2010 r., sygn. II K (...), uznał K. M. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu, z tym, iż przyjął, że czynu polegającego na znęcaniu się psychicznym i fizycznym dopuścił się w okresie od czerwca 2001 r. do września 2003 r., od sierpnia 2004 r. do kwietnia 2005 r., od września 2005 r. do kwietnia 2006 r., od sierpnia 2006 r. do kwietnia 2007 r. oraz w sierpniu 2007 r. do dnia 22 sierpnia 2007 r. i za to na podstawie art. 207 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. skazał go na karę roku pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres 2 lat próby.

Od tego wyroku apelację złożyli obrońca K. M. oraz oskarżycielka posiłkowa B. M.

Obrońca oskarżonego zaskarżył wyżej wymieniony wyrok w całości na korzyść oskarżonego K. M.

Wyżej wymienionemu wyrokowi zarzucił:

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę, a mający wpływ na treść wyroku przez ustalenie na podstawie prawidłowej oceny dowodów, że oskarżony dokonał zarzucanego mu przestępstwa z art. 207 § 1 k.k. i art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.,

- obrazę przepisów postępowania - art. 4 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. co miało wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia przez nie rozważenie wszystkich okoliczności sprawy, a szczególnie tych, które przemawiały na korzyść oskarżonego: opinii Rodzinnych Ośrodków Diagnostyczno-Konsultacyjnych z T. oraz z K. w sytuacji gdy treść w/w opinii może ułatwić dokonanie ustaleń faktycznych, co do relacji rodzinnych oskarżonego i pokrzywdzonej i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w T.

Oskarżycielka posiłkowa w swojej apelacji na niekorzyść oskarżonego zarzuciła na podstawie art. 438 pkt. 4 k.p.k. rażącą niewspółmierność wymierzonej oskarżonemu kary w stosunku do winy oskarżonego, stopnia społecznej szkodliwości czynu, jakiego dopuścił się oskarżony oraz w relacji do celów, jakie kara ta winna spełniać w zakresie prewencji indywidualnej oraz społecznego jej oddziaływania, a także zastosowanie wobec oskarżonego warunkowego zawieszenia wykonania kary.

Podnosząc powyższe zarzuty wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i wymierzenie kary bezwzględnej 3 lat pozbawienia wolności.

Pismem procesowym z dnia 29 marca 2010 r. oskarżycielka posiłkowa uzupełniła swoją apelację żądając w oparciu o art. 39 pkt 2 b k.k. w zw. z art. 41 a k.k. orzeczenia wobec oskarżonego środka karnego zakazu kontaktowania się oskarżonego z nią oraz małoletnim D. M. w okresie 5 lat (k. 353-355 tom II).

Po rozpoznaniu tych apelacji, Sąd Okręgowy w T. wyrokiem z dnia 20 lipca 2010 r., sygn. II 1 Ka (...), uchylił zaskarżony wyrok i na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k. w zw. z art. 1 § 2 k.k. postępowanie w sprawie umorzył, zaś kosztami procesu obciążył Skarb Państwa.

Z kolei ten wyrok został zaskarżony przez pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej. W kasacji zarzucił:

1. rażącą obrazę prawa materialnego, co miało istotny wpływ na treść orzeczenia, a to:

- art. 1 § 2 k.k. (w zw. z art. 115 § 2 k.k.), poprzez stwierdzenie, iż czyn oskarżonego cechuje znikoma społeczna szkodliwość, pomimo uznania sprawstwa oskarżonego w postaci znęcania się psychicznie i fizycznie nad żoną B. M. przez okres niemalże sześciu lat oraz naruszenia czynności narządu ciała B. M. na okres poniżej dni siedmiu, oraz pomimo podzielenia przez Sąd II instancji ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd I instancji (który dwukrotnie skazał oskarżonego uznając go winnego zarzucanych mu czynów); ponadto stwierdzenie, iż czyn oskarżonego cechowała znikoma społeczna szkodliwość, w sytuacji w której biorąc pod uwagę charakter naruszonego dobra (rodzina i jej prawidłowe funkcjonowanie), rozmiary wyrządzonej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu (zadawanie bólu fizycznego i cierpień moralnych przez okres 6 lat), waga naruszonych przez oskarżonego obowiązków (jako ojca rodziny), jak również postać bezpośrednia zamiaru, motywacja sprawcy (chorobliwa zazdrość), rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia, nie uzasadniały oceny czynu oskarżonego, jako nacechowanego znikomą społeczną szkodliwością;

     2. naruszenie przepisów prawa procesowego, które to uchybienia miały istotny wpływ na wynik sprawy, a to:

- art. 17 § 1 pkt. 3 k.p.k., poprzez umorzenie postępowania w niniejszej sprawie, pomimo, iż nie zachodziły ku temu uzasadnione powody, zwłaszcza w świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego i poczynionych ustaleń faktycznych, nie można było uznać czynu oskarżonego za znikomo społecznie szkodliwego;

- art. 437 § 2 k.p.k., poprzez uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu I instancji i umorzenie postępowania z uwagi na znikomą społeczną szkodliwość czynu w sytuacji, gdy taka nie zachodziła,

i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

W pisemnej odpowiedzi na kasację Prokurator Prokuratury Okręgowej w T. wniósł o oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej, natomiast obecny na rozprawie kasacyjnej Prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o uwzględnienie tej kasacji.

Sąd Najwyższy zważył co następuje.

Kasacja zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie przypomnieć należy, że w doktrynie prezentowano trzy stanowiska co do tego jakie elementy składają się na społeczną szkodliwość czynu. Według pierwszej koncepcji – ujęcia obiektywnego (przedmiotowego) przyjmowano, że o społecznej szkodliwości czynu decydują tylko okoliczności zewnętrzne tj. elementy zaliczane do strony przedmiotowej i przedmiotu przestępstwa (np. rodzaj i charakter naruszonego dobra prawnego czy rodzaj szkody). Z kolei zgodnie z tzw. ujęciem całościowym, o społecznej szkodliwości czynu decydowały okoliczności związane z czynem oraz dotyczące sprawcy, uwzględniane przy wymiarze kary, chociaż nie pozostające w bezpośrednim związku z czynem. Natomiast według tzw. koncepcji kompleksowej (przedmiotowo - podmiotowej) przy ocenie społecznej szkodliwości uwzględniać należy zarówno elementy przedmiotowe jak i elementy podmiotowe (por. R. Stefański, Prawo karne materialne część ogólna, Warszawa 2008, s. 92-94). W doktrynie podkreśla się, iż spory na temat okoliczności wpływających na ujemną zawartość czynu przerwał ustawodawca w 1997 r., wprowadzając, do kodeksu karnego określenie tych okoliczności które odpowiadają założeniom koncepcji kompleksowej. O stopniu społecznej szkodliwości mają zatem decydować wyłącznie okoliczności związane z czynem i to zarówno natury przedmiotowej, jak i podmiotowej (por. W. Wróbel, A. Zoll, Polskie prawo karne. Część ogólna, Kraków 2010, s. 310 – 312). Kodeks karny przewiduje trzy kolejne poziomy „społecznej szkodliwości czynu”: a) „znikomy” (por. art. 1 § 2 k.k., art. 100 k.k.), b) „nieznaczny” (por. art. 59 k.k., art. 66 § 1 k.k.), c) „znaczny” (por. art. 94 § 1 k.k.). Znikoma szkodliwość społeczna czynu to kategoria wybitnie ocenna, nie da się ściśle określić w ustawie kiedy taka znikomość zachodzi (por. Z. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2010, s. 144 – 145). Oczywistym przy tym jest, że ocena stopnia społecznej szkodliwości czynu może nastąpić wyłącznie po wcześniejszym stwierdzeniu, ze zachowanie sprawcy w aspekcie realizacji znamion przedmiotowych, jak i zawinienia stanowi przestępstwo (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2008 r., III KK 372/08, R-OSNKW 2008, poz. 2650). W orzecznictwie podkreśla się przy tym, że art. 115 § 2 k.k., który zawiera zamknięty katalog kryteriów oceny stopnia szkodliwości społecznej czynu, nie pozostawia wątpliwości, że dominujące znacznie mają okoliczności z zakresu strony przedmiotowej, do której dołączono tylko dwie przesłanki strony podmiotowej (postać zamiaru i motywację sprawcy), a pominięto natomiast okoliczności związane z samym podmiotem czynu, tj. sprawcą, takie jak: wiek, opinia, właściwości i warunki osobiste, które wpływają na wymiar kary (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2008 r., V KK 1/08, R-OSNKW 2008, poz. 1325). Słusznie zauważa się przy tym w doktrynie, że stwierdzając znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu, organ procesowy przyjmuje na siebie obowiązek wskazania przyczyn i przekonywującego uzasadnienia powodów decydujących o zasadności braku wszczęcia lub umorzenia wszczętego postępowania karnego (por. M. Królikowski w: M. Królikowski, R. Zawłocki, Komentarz KK, t. I, Warszawa 2010, s. 199 – 201).

W realiach niniejszej sprawy, patrząc przez pryzmat wyżej zarysowanych kryteriów, które zgodnie z art. 115 § 2 k.k. decydują o stopniu społecznej szkodliwości czynu, nie można nie podzielić argumentów z kasacji, że bez znaczenia dla oceny stopnia społecznej szkodliwości są wskazane w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego w T.: dotychczasowa niekaralność K. M., jego dobra opinia, prowadzenie ustabilizowanego trybu życia oraz fakt łożenia na utrzymanie dziecka (por. strona 7 uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w T.). Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd Okręgowy w T. przykłada zbyt wielką wagę do w istocie ubocznych okoliczności związanych z przestępstwem zarzuconym oskarżonemu, a jedynie pobieżnie odnosi się okoliczności mających znaczenie z punktu widzenia art. 115 § 2 k.k. Przykładowo tylko wskazać należy, że Sąd Okręgowy w T. akcentuje, że strony nadal pozostają w związku małżeńskim, podkreśla fakt posiadania przez nich małoletniego dziecka i wywodzi, że wyrok skazujący cyt. „jedynie zaostrzyłby konflikt” pomiędzy małżonkami. Zauważa, że oskarżony opiekuje się dzieckiem, co świadczyć ma zdaniem Sądu, iż nie jest on cyt. „tak złym ojcem i mężem”. Nadto zaznacza, że pokrzywdzona jest osobą aktywną zawodowo i przedsiębiorczą. Nie zwraca zaś Sąd Okręgowy w T. dostatecznej uwagi, na podstawowe dla określenia stopnia społecznej szkodliwości czynu kwestie, jak rodzaj i charakter naruszonego przez oskarżonego dobra chronionego prawem, rozmiar wyrządzonej i grożącej szkody, czy też zamiar i motywację sprawcy. Nie dostrzega i tego, że w sytuacji gdy czyn zabroniony stanowi zamach na dwa lub więcej dobra chronione prawem to zwiększa się jego stopień społecznej szkodliwości (czyn przypisany oskarżonemu K. M. został przecież zakwalifikowany jako wyczerpujący znamiona art. 207 § 1 k.k. w zb. z art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.). Przypomnieć należy, że głównym przedmiotem ochrony w sprawach o znęcanie jest rodzina, jej prawidłowe funkcjonowanie lub instytucja opieki. Drugim przedmiotem ochrony z przepisu art. 207 k.k. będzie życie i zdrowie, nietykalność cielesna, wolność i cześć człowieka (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976, z. 7 – 8, poz. 86, wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 marca 1987 r., V KRN 39/87, OSNPG 1987, z. 8, poz. 105 i z dnia 5 lutego 1996 r., II KRN 186/95, Prokuratora i Prawo 1996, z. 10, poz. 1). Trafnie zauważa Autor kasacji, że cyt. „dziwi również fakt przytaczania przez Sąd na uzasadnienie swoich twierdzeń, argumentów odnoszących się do zachowania pokrzywdzonej – polegającego na przyjechaniu do byłego domu rodzinnego z innym mężczyzną w dniu 12 lipca 2010 r. Zachowanie się pokrzywdzonej w momencie, gdy strony nie mieszkają razem i w czasie, który nie dotyczy okresu objętego aktem oskarżenia nie powinno w żaden sposób wpływać na ocenę Sądu, a na pewno nie powinno uzasadniać chorobliwej zazdrości oskarżonego i służyć jako usprawiedliwienie jego nienaturalnych zachowań, jak to się stara czynić Sąd II instancji.

Sąd II instancji zakłada jednocześnie, dokonując oceny postawy K. M., iż należy on do przypadkowych sprawców czynów zabronionych. Uznając jednak, iż oskarżony znęcał się psychicznie i fizycznie nad żoną w okresie 2001 – 2007, z przerwami (w trakcie których pokrzywdzona była za granicą), trudno jest mówić o przypadkowości zachowania oskarżonego”.

Przedstawione wyżej względy zdecydowały, że Sąd Najwyższy z mocy art. 537 § 2 k.p.k. orzekł jak w wyroku.