Wyrok z dnia 1974-07-12 sygn. II CR 337/74

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 337/74

Wyrok z dnia 12 lipca 1974 r.

Przy ustalaniu równowartości nakładów koniecznych, ulegających na podstawie art. 226 § 1 k.c. zwrotowi na rzecz samoistnego posiadacza w dobrej wierze, uwzględnia się nie tylko te korzyści, które samoistny posiadacz uzyskał z rzeczy po chwili decydującej o utracie po jego stronie dobrej wiary, ale także korzyści uzyskane przez okres trwania dobrej wiary, a więc przez cały czas posiadania.

Przewodniczący: sędzia W. Maruczyński. Sędziowie: S. Rudnicki (sprawozdawca), S. Dmowski.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Stanisława i Józefy małżonków C. przeciwko Skarbowi Państwa - Urząd Dzielnicowy Ł.-B. o 100.629 złotych na skutek rewizji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Łodzi z dnia 5 grudnia 1973 r.,

1. zmienił zaskarżony wyrok w części uwzględniającej powództwo i orzekającej o kosztach procesu w ten sposób, że zasądzoną kwotę 31.752,40 zł z odsetkami obniżył do kwoty 15.283,20 zł z 8%; zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu i odstąpił od obciążenia powodów kosztami sądowymi powyżej sumy zasądzonej w pkt 3 zaskarżonego wyroku;

2. w pozostałej części oddalił powództwo i rewizję;

3. . zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania rewizyjnego.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki zasądził od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 31.752,40 zł z odsetkami, a w pozostałej części powództwo oddalił. Według ustaleń Sądu Wojewódzkiego, powodowie przejęli w roku 1958 od Henryki K. posiadanie działki stanowiącej własność państwową, położonej w Ł. przy ul. Sowińskiego 11, o powierzchni 1516 m², w części zabudowanej, a w części stanowiącej nieużytek i służącej jako wysypisko śmieci dla okolicznych mieszkańców. Działka ta znajdowała się w posiadaniu Henryki K. na podstawie decyzji organu ówczesnego Prezydium Rady Narodowej. Przejęcie działki przez powodów nastąpiło za uprzednim zawiadomieniem Wydziału Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, w którego zarządzie znajdowała się nieruchomość. Po przeprowadzeniu przez powoda robót niwelacyjnych nie zabudowanej części działki, wycięciu starych drzew i posadzeniu drzewek owocowych strona pozwana dokonała geodezyjnego podziału całej działki, oddając powodom w użytkowanie wieczyste tylko część zabudowaną o powierzchni 756 m², a pozostałą część małżonkom L.; tę ostatnią cześć powodowie oddali w posiadanie małżonkom L. w kwietniu 1973 r. Na podstawie tego stanu faktycznego Sąd Wojewódzki uznał, że powodowie byli posiadaczami w dobrej wierze utraconej części przejętej od Henryki K. działki i dlatego należy się im na podstawie art. 226 § 1 k.c. zwrot nakładów koniecznych, poniesionych na niwelację terenu, wybudowane ogrodzenie i posadzone do dnia 31.VIII.1966 r. drzewa owocowe (po tym dniu powodowie nie mogą być traktowani jako posiadacze w dobrej wierze). Z tego tytułu należy się powodom: 24.800 zł za niwelację terenu, 6.658 zł za drzewa owocowe i 5.362 zł za ogrodzenie; łącznie należność z tego tytułu wynosi 36.820 zł. Od tej kwoty należy jednak odliczyć przysługującą stronie pozwanej opłatę za korzystanie z działki za lata 1966-1967 i 1973 (985,60 zł) i wartość pobranych pożytków za okres 6 lat i 6 miesięcy, przez który to okres powodowie posiadali działkę w złej wierze.

Od tego wyroku pozwany Skarb Państwa wniósł rewizję, domagając się jego zmiany w części zasadzającej kwotę przekraczająca sumę 5.362 zł i koszty procesu oraz oddalenia powództwa albo uchylenia wyroku w tym zakresie i przekazania sprawy Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania. Rewizja oparta jest na podstawach wymienionych w art. 368 pkt 1, 4 i 5 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Pierwszy zarzut rewizji dotyczy zastosowania przez Sąd Wojewódzki przepisu art. 226 k.c., skarżący bowiem uważa, że powodowie byli posiadaczami w złej wierze, w związku z czym nie przysługuje im roszczenie o zwrot nakładów. O złej wierze powodów ma świadczyć okoliczność, że Henryka K. otrzymała w użytkowanie działkę o obszarze nie przekraczającym 1000 m², o czym powodowie wiedzieli, gdyż przesłuchiwany za stronę pozwaną inspektor Julian M. zeznał, że mówił powodom jeszcze w 1958 r. o tym, iż działka K. jest ponadnormatywna, tzn. jej powierzchnia przekracza 1.000 m².

Zarzut powyższy jest chybiony.

Za dobrą wiarą powodów przemawia domniemanie (art. 7 k.c.), którego pozwany Skarb Państwa nie obalił. Z akt administracyjnych bowiem wynika, że ówczesne Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej było także w błędzie co do działki przydzielonej pierwotnie Henryce K. Wynika to zupełnie wyraźnie z pisma Wydziału Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej tegoż Prezydium z dnia 14.I.1966 r. skierowanego do Prezydium Rady Narodowej m. Ł. W piśmie tym mowa jest o tym, że powierzchnia przydzielonej K. działki, określona na 1000 m², okazała się w rzeczywistości większa, gdyż wynosi ona 1516 m². Dlatego też w notatce służbowej kierownika Wydziału z dnia 30.XI.1968 r. słusznie zupełnie zwrócono uwagę na to, że powodowie korzystali z całej działki o powierzchni 1516 m² w przekonaniu, że taki właśnie obszar oddany został swego czasu Henryce K. Zeznania Juliana M., przesłuchiwanego za stronę pozwaną, prowadzą do tego samego wniosku, wbrew odmiennej a nieprawidłowej ich ocenie dokonanej w rewizji. Otóż Julian M. zeznał, że po przejęciu działki przez powodów od Henryki K. mówił powodowi, iż przejmowana działka ma powierzchnie ponadnormatywną, tzn. przekraczającą 1000 m². Zeznanie to przeczy stanowczo twierdzeniu strony pozwanej, że - po pierwsze - K. otrzymała działkę o powierzchni nie przekraczającej 1000 m², a po drugie - że powód o tym wiedział. Okoliczność natomiast, że Julian M. miał mówić powodowi o tym, że działka może ulec podziałowi, nie ma wpływu na ocenę dobrej wiary powodów. Należy bowiem w związku z tym wyjaśnić, że dobra wiara powodów polegała na błędnym, ale w okolicznościach niniejszej sprawy uzasadnionym przekonaniu, iż przysługuje im takie prawo do korzystania z przejętej od K. działki, jakie K. przysługiwało na podstawie decyzji z 1958 r. Dlatego też perspektywa możliwości podziału działki w nieokreślonej przyszłości nie mogła mieć żadnego znaczenia dla treści powyższego wyobrażenia powodów o przysługującym im prawie.

W konsekwencji więc zarzut naruszenia art. 226 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie okazał się nieuzasadniony.

Następny zarzut rewizji sprowadza się do twierdzenia, że w zebranym w sprawie materiale brak jest podstaw do przyjęcia, iż powodowie dokonali koniecznych nakładów w postaci niwelacji działki i że te nakłady mogą obecnie stanowić podstawę roszczenia o zwrot ich równowartości. Ten zarzut jest także chybiony, Sąd Wojewódzki bowiem podał w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, na podstawie jakich dowodów dokonał ustaleń w tym przedmiocie. Zeznania powołanych przez Sąd Wojewódzki świadków i zeznania powodów stanowią wystarczającą podstawę do takich ustaleń. Wywody rewizji stanowią w istocie rzeczy niedopuszczalną polemikę z oceną dowodów, której granic Sąd Wojewódzki nie przekroczył.

W związku z tymi wywodami należy zauważyć, że określenie przez powodów w postępowaniu administracyjnym ich wydatków na niwelację terenu na 18.000 zł nie podważa w niczym ustalenia, iż nakłady te wyniosły kwotę wyższą, powód bowiem zeznał wyraźnie, że oprócz nakładów gotówkowych odpracowywał wartość części usług związanych z wywożeniem gruzu i śmieci przez osoby dysponujące odpowiednim sprzętem. Zeznanie to zasługuje - w zestawieniu z bardzo szczegółową opinią biegłych - na wiarę.

Trafne są natomiast pozostałe zarzuty rewizji, a mianowicie:

Artykuł 226 § 1 k.c. przyznaje samoistnemu posiadaczowi roszczenie o zwrot nakładów koniecznych, ale w ograniczonym zakresie, bo tylko o tyle, o ile nie mają one pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Błąd Sądu Wojewódzkiego polega na tym, że rozliczył nakłady konieczne tylko z tymi korzyściami, które powodowie uzyskali z korzystania z działki po wezwaniu ich przez właściwy organ administracji państwowej do wydania rzeczy (art. 228 k.c.), natomiast uznał, że korzyści uzyskane przez powodów do tego czasu (tj. do 31.VIII.1966 r.) nie mogą być rozliczone ze względu na dobrą wiarę powodów. Stanowisko takie nie odpowiada prawidłowej wykładni art. 226 § 1 k.c., zmierzającej do tego, aby w wypadku dobrej wiary posiadacz mógł uzyskać równowartość nakładów poniesionych w niewątpliwym interesie właściciela, ale bez wzbogacenia się kosztem właściciela wartością uzyskanych z rzeczy korzyści, których by nie uzyskał nieodpłatnie, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie, np. było uprawnieniem wynikającym ze stosunku obligacyjnego łączącego go z właścicielem. Nie ma bowiem żadnej uzasadnionej podstawy do przyznania posiadaczowi w dobrej wierze korzyści, aniżeli miałby jako uprawniony. Takiej wykładni nie stoi na przeszkodzie przepis art. 224 § 1 k.c., według którego samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nabywa własność pożytków określonych w tym przepisie. Przepis ten bowiem określa obowiązki samoistnego posiadacza wobec właściciela od strony negatywnej, natomiast art. 226 § 1 k.c. reguluje uprawnienia samoistnego posiadacza wobec właściciela od strony pozytywnej. Są to dwie nieporównywalne zupełnie płaszczyzny. Okoliczność więc, że właściciel nie może skutecznie dochodzić od samoistnego posiadacza w dobrej wierze zwrotu równowartości pożytków i wynagrodzenia za używanie rzeczy, nie wyłącza wcale potrącenia ich z należnością z tytułu zwrotu nakładów koniecznych, w razie jej dochodzenia przez posiadacza.

Tak więc należy uznać, że przy ustalaniu równowartości nakładów koniecznych, ulegających na podstawie art. 226 § 1 k.c. zwrotowi na rzecz samoistnego posiadacza w dobrej wierze, uwzględnia się nie tylko te korzyści, które samoistny posiadacz uzyskał z rzeczy po chwili decydującej o utracie po jego stronie dobrej wiary, ale także korzyści uzyskane przez okres trwania dobrej wiary, a więc przez cały czas posiadania.

Z tych przyczyn należało zaliczyć na poczet należności powodów kwotę 5.346 zł, stanowiącą wedle ustaleń Sądu Wojewódzkiego i opinii biegłego P. równowartość korzyści uzyskanych przez powodów z nieruchomości w czasie do sierpnia 1966 r. Z tych samych przyczyn zaliczeniu podlega także kwota 4.465,20 zł jako należność za korzystanie z działki za okres 7 lat.

Słuszny jest także zarzut, że nie było podstaw do zasądzenia na rzecz powodów nakładów poniesionych na zasadzenie drzew, krzewów i kwiatów w ogólnej kwocie 6.658 zł, albowiem stosownie do przepisu art. 226 § 1 k.c. powodowie mogliby żądać zwrotu tych nakładów, nie będących nakładami koniecznymi, o tyle tylko, o ile zwiększają one wartość nieruchomości w chwili wydania jej Skarbowi Państwa. Skoro jednak jest poza sporem, że zasadzone przez powodów drzewa, krzewy i kwiaty są zupełnie nieprzydatne dla Skarbu Państwa, ponieważ przydzielona małżonkom L. działka ma charakter budowlany i zostanie zabudowana, przeto brak jest podstaw do uwzględnienia żądania zwrotu nakładów na założenie sadu czy też ogrodu.

Z tych przyczyn i na podstawie art. 390 §1 k.p.c. Sąd Najwyższy zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądzoną nim kwotę obniżył o sumę 16.469,20 zł (6.658 + 5.346 + 4.465,20), tzn. do kwoty 15.283,20 zł.

W pozostałej części rewizja ulega - z przyczyn wyżej wymienionych - oddaleniu (art. 387 k.p.c.).

Ponieważ określenie należnej powodom sumy zależało od wzajemnego obrachunku i oceny sądu, przeto na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. Sąd Najwyższy zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu za obie instancje i odstąpił od obciążania powodów kosztami sądowymi powyżej sumy zasądzonej w punkcie 3 zaskarżonego wyroku.

OSNC 1975 r., Nr 10-11, poz. 148