Uchwała z dnia 1975-03-20 sygn. III CZP 81/74

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 81/74

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 20 marca 1975 r. 

Przewodniczący: sędzia W. Bryl. Sędziowie: H. Dąbrowski, J. Ignatowicz, J. Krajewski, W. Kuryłowicz (sprawozdawca), K. Piasecki, J. Pietrzykowski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej PRL T. Potapowicza, w sprawie z powództwa Prokuratora Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy przeciwko: 1) Zenonowi P., 2) Elżbiecie P. i 3) małol. Pawłowi P. o unieważnienie uznania dziecka, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 8 marca 1975 r. następującego zagadnienia prawnego, przekazanego przez Sąd Najwyższy na posiedzeniu w dniu 10 października 1974 r. do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego:

"Czy osobie uprawnionej do żądania unieważnienia uznania dziecka z powodu wady jej oświadczenia woli przysługuje prawo zaskarżenia rewizją wyroku oddalającego powództwo prokuratora o unieważnienie tego uznania oraz czy istnienie takiego uprawnienia zależy od tego, czy powództwo prokuratora zostało wniesione w terminie przewidzianym w art. 80 k.r.o.?",

uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

Pozwana matka dziecka nie może skutecznie zaskarżyć wyroku oddalającego powództwo prokuratora o unieważnienie uznania dziecka na tej podstawie, że uznający nie jest jego ojcem.

Uzasadnienie

Zenon P zawarł w dniu 4.IX.1962 r. związek małżeński z Elżbietą L., a następnie w dniu 15.IX.1962 r. uznał za jej zgodą jej małoletniego syna Pawła L., ur. 27.IX.1961 r.

W pozwie z dnia 10.I.1974 r. Prokurator Wojewódzki wystąpił - na podstawie art. 86 i 81 k.r.o. - o unieważnienie uznania. Sąd Wojewódzki oddalił powództwo, "jako społecznie nieuzasadnione". Rozpoznając rewizję pozwanej Elżbiety P. (matki dziecka), skład orzekający Sądu Najwyższego przedstawił do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu przytoczone w uchwale zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. Powództwo prokuratora o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka oraz o unieważnienie uznania dziecka (art. 86 k.r.o.) jest powództwem samodzielnym i niezależnym od powództwa innych uprawnionych osób. Prokurator, wnosząc powództwo o unieważnienie uznania dziecka, pozywa dziecko, jego matkę i uznającego (bierne współuczestnictwo konieczne - art. 454 § 3 k.p.c.). Celem tego powództwa jest właściwe określenie sytuacji prawnej dziecka wobec osoby, która je uznała, dlatego też rozstrzygnięcie dotyczy tylko ściśle określonego kręgu osób (dziecka, jego matki i uznającego).

Prawomocny wyrok, rozstrzygający powództwo prokuratora o unieważnienie uznania dziecka, ma - w związku z daną podstawą sporu - powagę rzeczy osądzonej dla wszystkich stron (art. 366 k.p.c.) i wyłącza dopuszczalność żądania na tej samej podstawie unieważnienia uznania dziecka przez każdą z nich (art. 454 § 3 k.p.c.).

W sytuacji więc, gdy powództwo prokuratora (art. 86 k.r.o.), wniesione w terminie otwartym dla osoby uprawnionej, zamyka dla niej drogę odrębnego powództwa, jedyną formą ochrony jej praw pozostają procesowe środki prawne (w szczególności rewizja). W tym wypadku osobie uprawnionej przysługuje środek odwoławczy w każdym czasie, także po upływie terminu prawa materialnego, przewidzianego na wniesienie przez nią powództwa.

Rozważenia wymaga następująca sytuacja:

a) gdy powództwo prokuratora zostało wniesione po upływie właściwego dla osoby uprawnionej terminu do wniesienia powództwa oraz

b) gdy środek odwoławczy wnosi pozwany (art. 454 § 3 k.p.c.), powołując się na taką podstawę prawną, na której nie mógłby oprzeć powództwa o unieważnienie uznania dziecka.

2. Środek odwoławczy może wnieść każda strona. Brak interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia uzasadnia oddalenie odwołania. Jeżeli zaś środek odwoławczy ma służyć ochronie i realizacji określonego uprawnienia (określonego prawa podmiotowego), to sam tylko interes prawny w uzyskaniu odmiennego niż zaskarżone orzeczenia nie jest wystarczający. W tym wypadku niezbędnym obok interesu prawnego wymaganiem są przysługujące skarżącemu określone prawa podmiotowe (określone uprawnienia). Jeżeli zatem prokurator wytoczył powództwo o unieważnienie uznania dziecka po upływie terminów, w których pozwani z art. 454 § 3 k.p.c. mogli wnieść je sami, lecz z uprawnienia tego nie skorzystali i prawo to z upływem określonego terminu wygasło, to tym samym pozwani ci utracili również podstawę zaskarżenia wyroku oddalającego powództwo prokuratora (z art. 86 k.r.o.). Nie może bowiem środek odwoławczy służyć do ochrony prawa nie istniejącego, sama zaś tylko sytuacja strony procesowej nie jest w tym wypadku wystarczająca do zaskarżenia wyroku. Powództwo prokuratora nie restytuuje utraconych uprawnień prawa materialnego, w szczególności tylko dlatego, że osoba, która utraciła te uprawnienia, jest stroną procesu wszczętego przez prokuratora. Tak daleko idąca skuteczność tego powództwa nie wynika z prawa materialnego ani procesowego.

Powództwo prokuratora z art. 86 k.r.o. nie zastępuje powództwa osób uprawnionych, nie ma na celu ochrony ich praw i nie przywraca im możliwości ochrony utraconego prawa w drodze zaskarżenia rewizją wyroku oddalającego powództwo prokuratora. Powództwo prokuratora jest powództwem samodzielnym i jeżeli prokurator nie skarży wyroku oddalającego jego żądanie, to stronie pozwanej przysługuje rewizja tylko wtedy, gdy w ten sposób realizuje ona swe własne prawo, którego nie mogła zrealizować właśnie na skutek powództwa prokuratora. W innym wypadku osobie uprawnionej nie przysługuje rewizja, w szczególności zaś jej celem nie może być zastąpienie prokuratora w zaskarżeniu wyroku; wówczas bowiem rewizja ta byłaby środkiem ochrony własnego prawa, które skarżący utracił.

Należy ponadto mieć na uwadze, że kodeks rodzinny i opiekuńczy nie przyznaje ani uznającemu dziecko, ani jego matce prawa żądania unieważnienia uznania na tej podstawie, że uznający nie jest ojcem dziecka. Dziecku przysługuje to uprawnienie w okresie po ukończeniu lat 18, a przed ukończeniem lat 21 (art. 81 k.r.o.). Dlatego osoby te nie mogą zaskarżyć wyroku oddalającego powództwo prokuratora na tej podstawie, że uznający nie jest ojcem dziecka - nawet wtedy, gdy powództwo zostało wniesione w terminie dla nich otwartym.

W razie oddalenia opartego na tej podstawie powództwa prokuratora (z art. 86 k.r.o.) dopuszczalność rewizji pozwanych (z zastrzeżeniem wynikającym z cyt. art. 81 co do uznanego) wyłącza brak po stronie pozwanych własnych uprawnień do żądania unieważnienia uznania, sytuacja zaś procesowa strony nie uzasadnia tych uprawnień.

Z tych względów należało udzielić odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1975 r., Nr 10-11, poz. 142