Postanowienie z dnia 1973-12-22 sygn. I CR 614/73

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CR 614/73

Wyrok z dnia 22 grudnia 1973 r. 

W celu prawnie skutecznego wezwania do wzięcia udziału w sprawie osoby trzeciej w trybie art. 194 § 1 k.p.c. konieczne jest wydanie przez sąd postanowienia w tym przedmiocie.

Przewodniczący: sędzia W. Bryl. Sędziowie: R. Czarnecki, H. Dąbrowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Stanisławy K. przeciwko Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej "Ognisko V" w W. o przyjęcie do Spółdzielni na skutek rewizji pozwanej Spółdzielni Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi od wyroku Sądu Wojewódzkiego dla m. st. Warszawy z dnia 4 kwietnia 1973 r.,

odrzucił rewizję Towarzystwa Opieki Nad Ociemniałymi; wskutek rewizji pozwanej Spółdzielni uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Wojewódzkiemu dla m.st. Warszawy do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Powódka Stanisława K. wniosła w pozwie o nakazanie pozwanej Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej "Ognisko V" w W. przyjęcia jej na członka pozwanej z prawem do lokalu nr 6 przy ul. Mickiewicza 12. W uzasadnieniu swego żądania powódka podała, iż początkowo jako żona współwłaściciela lokalu, a po śmierci jego i innych współuprawnionych jako jedyny ich spadkobierca zajmuje sporny lokal.

Pozwana Spółdzielnia w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa, przy czym w tymże piśmie procesowym zgłosiła wniosek o wezwanie do udziału w sprawie w trybie art. 194 § 1 k.p.c. Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Wojewódzki orzekł zgodnie z żądaniem pozwu. W uzasadnieniu wyroku m.in. ustalił i wskazał, iż na podstawie umowy z dnia 22.IX.1931 r. Jan K. za zgodą pozwanej zbył swoje prawa do spornego lokalu na rzecz Julii K., teściowej powódki, i Jana K., męża powódki, za sumę 13.325 zł. W umowie zaznaczono, że z chwilą przepisania lokalu na nabywców za dzień przejścia nieruchomości na własność nabywców poczytywać się będzie dzień 1.X.1931 r. W związku z pismem pozwanej z dnia 22.III.1938 r. do męża powódki, zawiadamiającym, że właścicielami jednego i tego samego udziału mogą być tylko pojedyncze osoby, deklarację członkowską złożyła w dniu 21.VI.1938 r. szwagierka powódki, siostra Jana K., Maria K. W tymże dniu została ona przyjęta na członka pozwanej i na jej koncie w Spółdzielni figurował wkład budowlany w kwocie 11.286 zł według ówczesnej waluty.

W tych warunkach twierdzenie pozwanej Spółdzielni, że brak jest dowodów w sprawie, aby transakcja z dnia 22.IX.1931 r. doszła do skutku, nie jest trafne. Z przedstawionych bowiem ustaleń wynika bezspornie, że przyjęcie Marii K. na członka pozwanej w dniu 21.VI.1938 r. związane było z wkładem budowlanym nabytym przez jej matkę i brata od Jana K.

W spornym lokalu mieszkała powódka wraz z teściową, szwagierką i mężem, a po ich śmierci, od 1945 r. zajmuje lokal sama.

Bezsporne jest, że po śmierci Julii K., zmarłej dnia 11.IX.1943 r., prawa spadkowe po niej przeszły w częściach równych na Jana i Marię K., a po zmarłej w dniu 22.IX.1944 r. Marii K. - na męża powódki, który z kolei zmarł 1.X.1944 r. Prawa spadkowe po nim przeszły w całości na powódkę. Poza sporem jest także, że Maria K. w testamencie z 1943 r. zapisała swoje prawa do spornego lokalu na rzecz Bronisławy K.

Sąd ustalił, iż Bronisława K. - wbrew twierdzeniu pozwanej - w spornym lokalu nie mieszkała, zajmowała bowiem od 1945 r. lokal nr 2 przy ul. Mickiewicza 12, który remontowała i który podnajęła, pozostawiając dla siebie jedną izbę. Po jej śmierci, która nastąpiła w dniu 14.III.1953 r., pozwana przydzieliła tę izbę jej spadkobiercy Franciszkowi K., przyjmując go na członka decyzją z dnia 20.III.1953 r. Dopiero jego spadkobierczyni Janina K. zamieszkała w spornym lokalu w 1963 r. Z chwilą jej śmierci (6.II.1971 r.) spadek po niej na podstawie testamentu nabyło Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi w L., które z uwagi na ograniczenia wynikające z art. 136 § 2 ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach nie może nabyć spółdzielczego prawa do lokalu, lecz jedynie przysługuje mu prawo do wkładu budowlanego. Wobec przyjęcia, iż wkład budowlany stanowił majątek matki i brata Marii K., tylko przypadająca jej w drodze spadku część tego wkładu - jak wskazano w uzasadnieniu wyroku - mogła być przedmiotem zapisu dokonanego na rzecz Bronisławy K. Sąd Wojewódzki poza tym stwierdził, iż wyrok b. Sądu Okręgowego w Warszawie w sprawie, której przedmiotem było ustalenie dokonania przez Marię K. w testamencie wspomnianego zapisu na rzecz Bronisławy K., nie stanowi - wbrew twierdzeniom pozwanej - res iudicata w niniejszej sprawie.

Okoliczność, że powódka w tamtej sprawie kwestionowała fakt sporządzenia zapisu, a ponadto domagała się uznania go za nieważny i proces przegrała, pozostaje bez znaczenia dla sprawy niniejszej, gdyż wyrok nie przesądził - wbrew stanowisku pozwanej - zagadnienia prawa powódki do spornego lokalu. Ponadto zarzut rzeczy osądzonej może dotyczyć tylko tych samych stron i tylko tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia. W poprzednim procesie pozwana nie była stroną w procesie i wyrok dotyczył zapisu prawa do lokalu. Sąd Wojewódzki zatem uznał za nietrafny zarzut rzeczy osądzonej.

W wyniku dokonanych ustaleń Sąd wskazał, iż w sytuacji gdy sporny lokal jest lokalem "wolnym" w sensie prawnym, gdyż prawo do lokalu nr 6 wygasło w rok po śmierci Janiny K., a powódka mieszkała i mieszka w spornym lokalu, mając do tego tytuł prawny, zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 28 maja 1957 r. o wyłączeniu spod publicznej gospodarki lokalami domów jednorodzinnych i lokali w domach spółdzielni mieszkaniowych (Dz. U. z 1962 r. Nr 47, poz. 228) w związku z § 2 Instrukcji CZS z dnia 27 lutego 1959 r. przysługuje jej pierwszeństwo do uzyskania przydziału zajmowanego lokalu, zwłaszcza że powódka z tytułu spadkobrania po Janie i Julii K. reprezentuje 3/4 wkładu budowlanego, wniesionego na lokal nr 6 w okresie przedwojennym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

1. Rewizja Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi, jako wniesiona przez osobę nie legitymowaną w sprawie, podlega odrzuceniu. W tym przedmiocie należy wskazać, iż pozwana Spółdzielnia, jak to wyżej przytoczono, w odpowiedzi na pozew zgłosiła wniosek o wezwanie wymienionego Towarzystwa w trybie art. 194 § 1 k.p.c. do udziału w sprawie. Przewidziana w tym przepisie możliwość przekształcenia podmiotowego po stronie pozwanej jest uzależniona od złożenia w tym względzie wniosku przez powoda lub pozwanego. Wniosek taki, jak to w szczególności wyjaśniono w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 18.VI.1968 r. III CZP 69/67 (OSNCP 1969, poz. 122), podlega ocenie sądu co do tego, czy zachodzą przesłanki wezwania wskazanej osoby w charakterze pozwanego.

Złożenie wszakże przez jedną ze stron wniosku o wezwanie osoby trzeciej nie przesądza o dopozwaniu tej osoby także z tego względu, iż zgodnie z dyspozycją art. 198 § 1 k.p.c., który odnosi się m.in. do przekształcenia podmiotowego przewidzianego w art. 194 § 1 k.p.c., dopiero dokonane przez sąd wezwanie do wzięcia udziału w sprawie, a więc podjęcie przez sąd pozytywnej w tym względzie decyzji, zastępuje pozwanie. W celu prawnie skutecznego dopozwania osoby trzeciej w trybie art. 194 § 1 k.p.c. konieczne jest zatem wydanie przez sąd postanowienia w tym przedmiocie.

W postępowaniu przed Sądem I instancji nie wydano postanowienia w kwestii wezwania Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego. Usprawiedliwione więc jest stwierdzenie, iż rewizja wymienionego Towarzystwa - jako wniesiona przez osobę nie będącą stroną i z tych przyczyn niedopuszczalna - z mocy art. 375 k.p.c. podlega odrzuceniu.

Nawiązując do przytoczonych wyżej wskazań co do przesłanek wezwania w trybie art. 194 § 1 k.p.c. osoby trzeciej, trzeba dodać, iż podjęcie przez sąd decyzji w tym przedmiocie - jak to podkreślono w uzasadnieniu cyt uchwały z dnia 18.VI.1968 r. - wiąże się z oceną legitymacji osoby dotychczas występującej w sprawie. Dopiero w wyniku negatywnej oceny legitymacji dotychczasowego pozwanego powstałaby dla sądu podstawa do dokonania przekształcenia, tzn. do wezwania wskazanej osoby w charakterze pozwanego.

W niniejszej sprawie, w której - z powołaniem się w załączniku do protokołu rozprawy z dnia 27.III.1973 r. na podstawy przewidziane w art. 9 ust. 3 wymienionej wyżej ustawy z dnia 28 maja 1957 r. o wyłączeniu spod publicznej gospodarki lokalami - powódka żąda przyjęcia jej na członka Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej "Ognisko V" i przydzielenia jej zajmowanego lokalu nr 6 przy ul. Mickiewicza 12, nie nasuwa zastrzeżeń legitymacja pozwanej Spółdzielni w zakresie powyższego żądania, z czym wiąże się ocena, iż brak było podstaw do wezwania w trybie art. 194 § 1 k.p.c. Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego.

2. Wbrew wywodom pozwanej Spółdzielni zawartym w jej rewizji, Sąd Wojewódzki prawidłowo uznał, iż wyrok b. Sądu Okręgowego zapadły w sprawie, której przedmiotem było ustalenie dokonania przez Marię K. na rzecz Bronisławy K. zapisu prawa do spornego lokalu, nie stanowi res iudicata w niniejszej sprawie, toczącej się między innymi stronami przy przytoczonych podstawach dochodzonego przez powódkę roszczenia. Sąd Wojewódzki trafnie wskazał, iż wyrok w poprzednio wymienionej sprawie nie przesądził o prawach powódki do spornego lokalu w stosunku do pozwanej Spółdzielni. Z tytułu dokonania zapisu powstały dla zapisobierczyni i jej następców prawnych roszczenia w stosunku do spadkobierców Marii K., o wykonanie zapisu. Natomiast bezpośrednio w stosunku do Spółdzielni przysługujące Marii K. prawa do lokalu, w szczególności związane z tym prawa do wkładu, w wyniku przedstawionego wyżej kolejnego dziedziczenia przeszły ostatecznie w całości na powódkę.

Rewizji pozwanej Spółdzielni nie można jednak odmówić słuszności. Sąd Wojewódzki uwzględnił powództwo z powołaniem się na art. 9 ust. 3 cyt. ustawy z dnia 28 maja 1957 r. o wyłączeniu spod publicznej gospodarki lokalami domów jednorodzinnych oraz lokali w domach spółdzielni mieszkaniowych. Na podstawie wymienionego przepisu powódka może - w świetle wyjaśnień zawartych w orzeczeniu SN z dnia 6.XII.1968 r. I CR 443/68 (OSNCP 1969, poz. 162) - domagać się przyjęcia do Spółdzielni i przydzielenia lokalu wolnego, ale tylko lokalu o odpowiedniej ze względu na zachodzące okoliczności powierzchni, Uzasadnienie zaskarżonego wyroku, jak to trafnie podniesiono w rewizji, w tym przedmiocie nie zawiera ustaleń.

Skoro zatem Sąd Wojewódzki nie poczynił dostatecznych ustaleń w zakresie koniecznym do oceny, czy zachodzą przesłanki uwzględnienia powództwa na podstawie art. 9 ust. 3 wymienionej ustawy z dnia 28 maja 1957 r., należało zaskarżony wyrok z mocy art. 388 § 1 k.p.c. uchylić.

Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

OSNC 1974 r., Nr 12, poz. 213