Uchwała z dnia 1974-04-26 sygn. III PZP 10/74

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 10/74

Uchwała z dnia 26 kwietnia 1974 r.

Przewodniczący: sędzia M. Piekarski (sprawozdawca). Sędziowie: T. Szymanek, J. Sokołowski.

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Stanisława W. przeciwko Miejskiemu Przedsiębiorstwu Wodociągów i Kanalizacji w B. o ustalenie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Katowicach postanowieniem z dnia 23 stycznia 1974 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c. następującego zagadnienia prawnego:

"Czy w sprawie ze stosunku pracy zmiana w postępowaniu rewizyjnym orzeczenia ustalającego na zasądzające świadczenie, w sytuacji gdy brak jest warunków z art. 189 k.p.c., a wyrok zaskarżony został tylko przez stronę pozwaną, nie pozostaje w sprzeczności z zakazem wyrażonym w art. 382 k.p.c.?",

uchwalił:

Sąd rewizyjny w myśl art. 382 k.p.c. nie może zmienić wyroku ustalającego istnienie albo nieistnienie stosunku prawnego lub prawa - na wyrok zasądzający świadczenie, na niekorzyść strony wnoszącej rewizję, chyba że strona przeciwna również wniosła rewizję.

Uzasadnienie

Powód, twierdząc, że pozwany zakład pracy wypłaca mu od lipca 1972 r. za mały o 340 zł miesięcznie dodatek za wysługę lat, w pozwie żądał zasądzenia z tego tytułu 340 zł tylko za lipiec 1972 r., przy czym "zastrzegł sobie prawo dochodzenia zapłaty różnicy dodatku za dalsze miesiące".

Pozwany zakład pracy zarzucił, że wypłaca należny powodowi dodatek za wysługę lat w pełnej wysokości.

Na rozprawie powód zmienił żądanie, domagając się ustalenia, że dodatek za wysługę lat, wyliczony od miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego w wysokości 5.500 zł, wynosi 1.100 zł, tj. 20% tego wynagrodzenia. Wówczas pełnomocnik procesowy pozwanego zakładu pracy oświadczył do protokołu rozprawy, że w wypadku uprawomocnienia się wyroku uznającego zasadność roszczenia powoda dotychczas nie wypłacony dodatek zostanie powodowi wyrównany.

Sąd Powiatowy w dniu 27 września 1973 r. wydał wyrok ustalający zgodny ze zmienionym żądaniem powoda i powołał się w uzasadnieniu tego wyroku na art. 189 k.p.c.

W myśl tego przepisu powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Sąd Powiatowy przeto uznał, że powód ma interes prawny w poprzestaniu na ustaleniu zasady dotyczącej należnego mu dodatku za wysługę lat, ponieważ prawomocne stwierdzenie tej zasady doprowadzi do zaspokojenia jego roszczeń, bez potrzeby dochodzenia ich wysokości w drodze sądowej.

Pozwany zakład pracy w rewizji żąda zmiany wyroku przez oddalenie powództwa, zarzucając, że stosuje prawidłowe obliczenie dodatku za wysługę lat, i kwestionując zastosowany przez sąd odmienny sposób obliczenia tego dodatku. Z rewizji wynika więc, że pozwany zakład pracy nie zakwestionował istnienia interesu prawnego powoda w ustaleniu dokonanym zaskarżonym wyrokiem.

Jednakże Sąd Wojewódzki, jako rewizyjny, z urzędu zakwestionował istnienie tego interesu prawnego. Sąd ten uznał, że powód może żądać zasądzenia dodatku za wysługę lat i Sąd Wojewódzki z mocy art. 475 § 1 k.p.c. mógłby ten dodatek zasądzić, zgodnie z pierwotnym żądaniem powoda, "po datę wyroku". Zachodzi jednak wątpliwość, czy jest to dopuszczalne ze względu na ustanowiony w art. 382 k.p.c. zakaz zmiany zaskarżonego wyroku na niekorzyść strony skarżącej, powód bowiem nie wniósł rewizji od tego wyroku. Z tych względów Sąd Wojewódzki, powołując się na art. 391 § 1 k.p.c., przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia - jako budzące poważne wątpliwości - przytoczone w sentencji zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy, udzielając na nie odpowiedzi, pominął dokonane przez Sąd Wojewódzki zwężenie tego zagadnienia do spraw ze stosunku pracy, w których nie ma przesłanek przewidzianych w art. 189 k.p.c., koniecznych do wydania wyroku ustalającego. Kwestia bowiem istnienia interesu prawnego powoda w uzyskaniu wyroku ustalającego nie jest istotna dla rozstrzygnięcia powyższego zagadnienia, a pogląd Sądu Wojewódzkiego co do braku tego interesu prawnego pozostaje w sprzeczności ze zgodnym w tym przedmiocie stanowiskiem obu stron i budzi wątpliwości. Rozstrząsanie ich nie jest jednak potrzebne do rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego, które w zakresie spraw ze stosunku pracy nie wykazuje odmienności. Prawidłowo zredagowane pytanie prawne i jego rozstrzygnięcie powinno być zatem odciążone od wprowadzania do ich treści nieistotnych elementów związanych ze stosunkiem pracy. Sąd rewizyjny bowiem w myśl art. 382 k.p.c. nie może zmienić wyroku ustalającego istnienie albo nieistnienie stosunku prawnego lub prawa - na wyrok zasądzający świadczenie, jeżeli tylko pozwany wniósł rewizję od tego wyroku, a powód go nie zaskarżył, gdyż taka zmiana byłaby niekorzystna dla strony wnoszącej rewizję. Obciążałaby bowiem ją dodatkowym, nie wyrażonym w zaskarżonym wyroku, obowiązkiem zapłaty kwoty nie zasądzonej tym wyrokiem. Dodać należy, że w omawianej tu sprawie powód nie mógł zaskarżyć wyroku ustalającego, jako wydanego zgodnie z jego żądaniem i wystarczającego do udzielenia ochrony prawnej, której żądał. Rozważania zaś Sądu Wojewódzkiego co do "teoretycznej" możliwości wytoczenia przez powoda nowego powództwa o dodatek za wysługę lat za okres nie objęty pozwem bądź czasowymi ramami toczącego się procesu - są bezprzedmiotowe w świetle gotowości pozwanego zakładu pracy do wyrównania różnicy w wynagrodzeniu płacowym za pracę powoda w razie uprawomocnienia się wyroku ustalającego. Nie było przeto podstaw do wyrażenia przez Sąd Wojewódzki obawy, "czy słuszne byłoby zmuszanie powoda dochodzącego roszczeń ze stosunku pracy - a więc szczególnie uprzywilejowanych w polskim ustawodawstwie - do występowania z nowym powództwem". Nie ma bowiem w sprawie podstaw do oczekiwania, że takie nowe powództwo zostanie wniesione, i do zapobiegania przez Sąd Wojewódzki z urzędu wniesieniu w przyszłości takiego powództwa.

Sąd Powiatowy - zgodnie z art. 460 § 1 k.p.c. - dążąc do zapewnienia należytej ochrony poszukiwanym w sprawie uprawnieniom powoda nie mógł - uznając jego roszczenie za usprawiedliwione w zasadzie - wydać wyroku wstępnego tylko co do zasady, gdyż z mocy art. 318 § 1 k.p.c. wydanie takiego wyroku uzależnione jest od sporu co do wysokości żądania. W niniejszej zaś sprawie spór dotyczył tylko zasady, a nie wysokości roszczeń powoda. Sąd Powiatowy zaś spór ten rozstrzygnął, trudno więc dopatrzeć się w jego postępowaniu nieprawidłowości, które by wymagały z urzędu proceduralnego wkroczenia korekcyjnego sądu rewizyjnego na podstawie art. 390 § 1 i 475 § 1 k.p.c. Z mocy bowiem ostatnio wymienionego przepisu sąd orzeka o roszczeniach pracownika, które wynikają z faktów przez niego - jako powoda - przytoczonych, także wówczas, gdy roszczenie nie było objęte żądaniem lub gdy było w nim zgłoszone w rozmiarze mniejszym niż usprawiedliwiony wynikiem postępowania. Wynik zaś postępowania przed sądem pierwszej instancji w niniejszej sprawie - ze względu na to, że spór dotyczył tylko zasadności roszczenia powoda - nie usprawiedliwiał zasądzenia ponad jego w pełni uwzględnione żądanie, gdyż takie zasądzenie było niepotrzebne w świetle zgodnej oceny i oświadczeń stron. Sąd Powiatowy przeto miał podstawę do ich honorowania, zwłaszcza że zasądzenie ponad uwzględnione żądanie pociągałoby za sobą, wbrew zasadzie ekonomii procesowej, zbędne czynności dotyczące ustalania wysokości należności i zwiększenie kosztów postępowania.

OSNC 1974 r., Nr 10, poz. 168