Uchwała z dnia 1973-12-06 sygn. III PZP 29/73

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 29/73

Uchwała z dnia 6 grudnia 1973 r.

Przewodniczący: sędzia Z. Stypułkowska (sprawozdawca). Sędziowie: M. Piekarski, J. Sokołowski.

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Mieczysława K. przeciwko Wojewódzkiej Spółdzielni Spożywców "Społem" Oddział w S. o zapłatę 7.840 zł, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Zielonej Górze postanowieniem z dnia 14 września 1973 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"I. Czy zawieszenie wypłaty premii w myśl wytycznych Zarządu «Społem» ZSS w sprawie zasad i trybu postępowania po ujawnieniu niedoborów przekraczających 50.000 zł, zawartych w Komunikatach Wewnętrznych nr 13 z dnia 6 lipca 1970 r., otwiera drogę sądową do dochodzenia wypłaty premii przed wyczerpaniem drogi przewidzianej w powyższych wytycznych?

II. Czy dopuszczalne jest pozbawienie przyznanej premii i w jakiej formie, jeżeli takiego pozbawienia nie przewiduje regulamin premiowania ani zbiorowy układ pracy dla pracowników zatrudnionych w spółdzielczości spożywców?

III. Czy rygor zawieszenia wypłaty premii można stosować do pełnomocników zarządu, skoro cytowane wytyczne nie wymieniają tych stanowisk?",

udzielił następującej odpowiedzi:

Wstrzymywanie ("zawieszenie") przez zakład pracy wypłaty przyznanej pracownikowi regulaminowej premii aż do sprawdzenia, czy istnieją przesłanki, od których regulamin premiowania uzależnia przyznanie premii, nie wyłącza żądania zasądzenia premii.

Odmowa wypłaty przyznanej poprzednio premii wskutek stwierdzenia braku przewidzianych w regulaminie premiowania podstaw do jej przyznania nie stanowi pozbawienia premii, nie jest więc uzależniona od szczególnego unormowania - w regulaminie premiowania lub w układzie zbiorowym pracy - podstaw, formy i trybu tej odmowy.

Uzasadnienie

Powód domagał się zasądzenia od pozwanej Wojewódzkiej Spółdzielni Spożywców "Społem" Oddział w S. kwoty 7.840 zł z tytułu należnej mu premii za trzy kwartały 1970 r. oraz za IV kwartał 1971 r.

Pozwana Spółdzielnia zarzuciła, iż premia za rok 1970 została powodowi wypłacona zgodnie z regulaminem premiowania, a za IV kwartał 1971 r. uległa zawieszeniu z uwagi na to, że w dziale nadzorowanym przez powoda wynikł niedobór w kwocie przekraczającej 100.000 zł.

Sąd Powiatowy umorzył postępowanie w zakresie żądania kwoty 3.027 zł z tytułu premii za rok 1970, gdyż została ona powodowi wypłacona i w tym zakresie powód cofnął swe żądanie, w pozostałej zaś części powództwo oddalił. Sąd ten ustalił, że premię za rok 1970 przyznano powodowi zgodnie z regulaminem premiowania, a za IV kwartał 1971 r. "zawieszono" wypłatę premii zgodnie z wytycznymi Centrali "Społem" z dnia 6 lipca 1970 r. Powód nie odwołał się od decyzji o zawieszeniu wypłaty premii do jednostki nadrzędnej nad pozwaną Spółdzielnią, a ponadto - będąc pełnomocnikiem zarządu do spraw handlu i gastronomii - zaniedbał prawidłowego sprawowania obowiązków nadzoru nad powierzonym mu działem.

Za okres 1971 r. ujawniono w restauracji "Myśliwska" szereg niedoborów, powód zaś nie zapobiegał narastaniu niedoborów, które w IV kwartale tego roku wzrosły do około 100.000 zł. Po ich ujawnieniu więc pozwana Spółdzielnia mogła na podstawie § 5 pkt 2 regulaminu premiowania nie przyznać powodowi premii.

Rada Oddziału pozwanej Spółdzielni oceniała negatywnie pracę powoda w tym okresie, sugerując mu "dobrowolne" rozwiązanie umowy o pracę, i powód przychylił się do tej propozycji.

Powód w rewizji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i o uwzględnienie powództwa. Zarzucił, że zgodnie z regulaminem premiowania należy mu się premia za IV kwartał 1971 r., gdyż ustalone w regulaminie przesłanki premiowania zostały w pełni spełnione, co wynika też z pisma WSS "Społem" Zielona Góra z dnia 23.II.1972 r. W związku z tym skarżący zakwestionował wyrażoną w tym piśmie ocenę co do istnienia podstaw do zawieszenia przyznanej premii na skutek ujawnienia niedoborów w restauracji "Myśliwska".

Sąd Wojewódzki odroczył rozpoznanie sprawy i na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne objęte sentencją uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Regulamin premiowania pracowników umysłowych Oddziału Wojewódzkiej Spółdzielni Spożywców "Społem" z dnia 21 lipca 1969 r. określa przesłanki, których spełnienie jest niezbędne do uzyskania przez pracownika prawa do premii. Są to przesłanki (wymagania) pozytywne, w postaci wykonania określonych w tym regulaminie wskaźników zadań podstawowych i ponadplanowych (nazwanych zadaniami premiowymi - § 3 pkt 1-7), oraz negatywne, w postaci zaniedbania lub niewykonania obowiązków pracowniczych, wskutek czego pracownik "nie może otrzymać premii" (§ 5 pkt 2).

Spełnienie powyższych wymagań albo niespełnienie ich stwierdza w stosunku do prezesa zarządu, wiceprezesów zarządu, pełnomocnika zarządu głównego, ekonomisty i głównego księgowego Oddziału WSS - prezydium zarządu WSS. Określa ono - po dokonaniu oceny stopnia wykonania obowiązków przez każdego pracownika zajmującego wymienione stanowiska - wysokość premii należnej mu w granicach oznaczonych w regulaminie premiowania (§ 3 pkt 9 regulaminu).

Pracownikowi należy się przeto premia wówczas, gdy zostaną spełnione wymagania ustanowione w regulaminie premiowania. Ocena organu powołanego do sprawdzenia, czy wymagania te zostały spełnione, nie stanowi źródła roszczenia pracownika o premię, lecz jest jedynie deklaratywnym ustaleniem spełnienia tych wymagań. Wymieniony organ obowiązany jest dokonać czynności potrzebnych do wyjaśnienia, czy zostały wykonane niezbędne do uzyskania premii wskaźniki zadań premiowych i czy pracownik nie dopuścił się takich zaniedbań lub takiego niewykonania swych obowiązków, które wyłączają jego roszczenie o premię. Jeżeli okoliczności takie zostaną ujawnione po przyznaniu pracownikowi przez prezydium zarządu WSS premii w określonej wysokości, przyznanie mu premii - jako oparte na przesłankach nie odpowiadających rzeczywistemu stanowi rzeczy - jest nieuzasadnione, może więc ulec zmianie. Dotyczy to w szczególności ujawnienia znacznego niedoboru, istniejącego już w okresie, za który przyznano premię, jeżeli taki niedobór powstał np. wskutek zaniedbań pracownika w zakresie nadzoru nad działalnością placówki, w której stwierdzono niedobór, co przewidują powołane w pytaniu wytyczne Zarządu "Społem" ZSS z dnia 6 lipca 1970 r.

W takiej sytuacji - wbrew określeniu użytemu w pytaniu Sądu Wojewódzkiego - nie zachodzi "pozbawienie" przyznanej premii, gdyż popełniony przez organ powołany do sprawdzenia, czy zostały spełnione wymagania przewidziane do uzyskania premii, błąd w ustaleniu stanu faktycznego przewidzianego w regulaminie premiowania nie stanowi podstawy prawnej, która by uzasadniała roszczenie o premię.

Omawiany regulamin stanowi, iż wypłata premii następuje najpóźniej w okresie 6 tygodni po zakończeniu okresu obliczeniowego (§ 5 pkt 1).

Pracownik może dochodzić roszczenia o należną mu premię w razie spełnienia przewidzianych w regulaminie przesłanek jej wypłaty. Należność ta jest bowiem częścią jego wynagrodzenia za pracę i przepisy instrukcyjne ("wytyczne") organu administracyjnie nadrzędnego nad zakładem pracy, zobowiązanym do wypłaty tego wynagrodzenia, nie mogą wyłączyć dochodzenia tej należności przed organem powołanym do rozstrzygania takiego sporu majątkowego. Mogą natomiast zawierać wskazania co do trybu postępowania dotyczącego sprawdzenia, czy istnieją podstawy wypłaty premii regulaminowej, i co do zmiany stanowiska zakładu pracy w tym przedmiocie.

Takie właśnie wskazania zawarte są w wyżej wymienionych wytycznych w zakresie nie przewidzianego wyraźnie w regulaminie zawieszenia wypłaty premii. Zobowiązują one podległe jednostki, aby po stwierdzeniu niedoboru przekraczającego 50.000 złotych "automatycznie" zawieszały one wypłatę premii regulaminowej należnej za kwartał, w którym powstał niedobór, do czasu powzięcia decyzji przez Zarząd "Społem" ZSS.

Celem tych wytycznych, dotyczących zasad i trybu postępowania po ujawnieniu niedoborów przekraczających 50.000 zł, jest usprawnienie postępowania w omawianym zakresie przez wzmożenie aktywności kierownictwa jednostek spółdzielczości spożywców w zwalczaniu niedoborów i przez pociąganie do odpowiedzialności za niedobory wszystkich pracowników poszczególnych komórek organizacyjnych, także kierowniczych i nadzorczych, którzy w sposób zawiniony przyczynili się do niedoboru. Wytyczne, o których mowa, w wymienionym zakresie nakazują przeprowadzać kontrolę w okresie postępowania wyjaśniającego, nie przekraczającym 30 dni od daty wpłynięcia do WSS meldunku o powstaniu niedoboru (pkt 2 wytycznych). W ten sposób wytyczne zmierzają także do wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności przewidzianych w § 5 pkt 2 regulaminu premiowania, gdyż od stwierdzenia, czy pracownik zaniedbał swe obowiązki lub nie wykonał ich należycie, zależy podjęcie przez zakład pracy decyzji o przyznaniu premii.

Wytyczne chronią więc pracownika przed pochopną odmową przyznania mu premii, dając mu jednocześnie możliwość współdziałania w wyjaśnieniu rzeczywistego stanu i zwracania się do jednostki nadrzędnej o sprawdzenie, czy zakład pracy w omawianym zakresie wywiązuje się ze swych obowiązków. Wytyczne są więc korzystnym dla pracownika rozwinięciem założeń zastosowanych w regulaminie premiowania, gdyż nie naruszając przysługujących pracownikowi z mocy tego regulaminu uprawnień, przewidują postępowanie realizujące premiowanie pracowników zgodnie z założeniami regulaminu.

Pracownik może w postępowaniu wyjaśniającym lub kontrolnym, przewidzianym w cytowanych wytycznych, wykazać, że nie zachodzi przewidziana w § 5 pkt 2 regulaminu przesłanka negatywna pozbawiająca go prawa do premii. Przy wyjaśnianiu tej okoliczności należy mieć na uwadze zasięg czynności, jakie należało podjąć w celu dokonania ustaleń koniecznych do jak najszybszej wypłaty należnej pracownikowi premii, będącej częścią jego wynagrodzenia za pracę.

Powyższe rozważania uzasadniają następujące stwierdzenia: Z treści wyżej wymienionego regulaminu premiowania pracowników umysłowych Oddziału WSS "Społem" w S. z dnia 21 lipca 1969 r. wynika, że pracownik uzyskuje prawo do premii po ustaleniu przesłanek pozytywnych, w postaci wykonania określonych w tym regulaminie wskaźników (tzw. zadań premiowych - § 3 pkt 1-7), oraz braku przesłanki negatywnej, w postaci zaniedbania przez niego lub niewykonania obowiązków pracowniczych (§ 5 pkt 2).

Ustalenie dokonane w tym przedmiocie przez prezydium zarządu WSS "Społem" - jako organ powołany do wyjaśnienia, czy zostały spełnione wymagania przewidziane w regulaminie premiowania - może ulec zmianie, jeśli się okaże, że oparte zostało na założeniu niezgodnym z rzeczywistością, gdyż np. ujawniono fakt, który z mocy regulaminu wyłącza przyznanie, a tym samym i wypłacenie premii.

Zalecone w wyżej wymienionych wytycznych Zarządu "Społem" zawieszenie - po ujawnieniu niedoboru przekraczającego 50.000 zł - decyzji o wypłacie premii na okres do 30 dni (od daty wpłynięcia do WSS "Społem" zawiadomienia o powstaniu niedoboru) służy do sprawdzenia w tym okresie, czy istnieją podstawy uzasadniające wypłatę premii, i nie jest sprzeczne z wyżej wskazanym regulaminem premiowania.

Przewidziana w tych wytycznych możliwość odwołania się pracownika do jednostki nadrzędnej od decyzji zakładu pracy, zawieszającej wypłatę kwestionowanej co do zasadności premii, konkretyzuje jedynie tryb postępowania wyjaśniającego, lecz nie wyłącza przewidzianej w ustawie drogi dochodzenia roszczenia o premię jako część wynagrodzenia za pracę. Taka sprawa, jako sprawa cywilna, podlega z mocy art. 2 § 1 i 3 k.p.c. rozpoznaniu przez sąd powszechny lub inny organ, któremu szczególny przepis ustawy przekazał rozpoznawanie takich spraw (np. komisja rozjemcza). Przekazanie może nastąpić z mocy przepisu szczególnego, wprowadzającego wyjątek od przewidzianej ustawą (art. 2 § 1 k.p.c.) właściwości sądu powszechnego, przeto przepis przekazujący musi mieć także charakter ustawy w rozumieniu kodeksu postępowania cywilnego. Ustawą zaś w rozumieniu tego kodeksu z mocy art. XI przep. wprow. k.p.c. jest każdy obowiązujący przepis prawa. Nie jest natomiast ustawą w wyżej wskazanym rozumieniu przepis instrukcyjny wiążący spółdzielnię wobec związku spółdzielni. Taki zaś charakter (instrukcyjny) mają omawiane tu wytyczne Zarządu "Społem" ZSS.

Uogólnienie udzielonych wyjaśnień uzasadnia udzielenie odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

Natomiast ostatnie z pytań przedstawionych przez Sąd Wojewódzki ("Czy rygor zawieszenia wypłaty premii można stosować do pełnomocników zarządu, skoro cytowane wytyczne nie wymieniają tych stanowisk?") nie ma cech zagadnienia prawnego i jest bezprzedmiotowe w okolicznościach sprawy, nie wymaga zatem udzielenia osobnej odpowiedzi. Z udzielonych wyżej wyjaśnień wynika, że wstrzymanie ("zawieszenie") wypłaty przyznanej już, lecz zakwestionowanej następnie premii dotyczy wszystkich pracowników objętych regulaminem premiowania w razie konieczności sprawdzenia, czy zostały spełnione wymagania, od których regulamin premiowania uzależnia przyznanie premii. Decyzja bowiem zakładu pracy o przyznaniu premii ma charakter deklaratywno-sprawdzający i podlega sprostowaniu wskutek stwierdzenia, że założenia leżące u podstaw przyznania premii nie są zgodne z rzeczywistością i że nie zostały spełnione wymagania przewidziane w regulaminie premiowania.

Odmiennie rzecz się przedstawia, jeżeli regulamin premiowania - przewidujący podstawy premiowania - uzależnia określenie jedynie wysokości należnej premii od oceny kierownika lub określonego zespołu pracowników zakładu pracy; w takim wypadku decyzja oceniająca, dotycząca określenia wysokości należnej premii, nie ma wyłącznie charakteru deklaratywnego, nie podlega więc korekturze w drodze "sprostowania" po podaniu jej do wiadomości zainteresowanego pracownika, gdyż nie chodzi tu o dokonanie ani sprawdzenie (sprostowanie) ustaleń faktycznych, lecz o przejaw woli właściwego organu, wywołujący skutki prawne w sferze majątkowej w ramach dwustronnego stosunku pracy.

Takie zaś skutki nie podlegają unicestwieniu w drodze decyzji jednej ze stron. Zagadnienie to jednak nie wymaga bliższego omówienia, gdyż nie jest objęte wątpliwościami prawnymi, które skłoniły Sąd Wojewódzki do przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnień prawnych, wyjaśnionych w udzielonej odpowiedzi.

OSNC 1974 r., Nr 6, poz. 106