Wyrok z dnia 2008-11-27 sygn. II OSK 1474/07

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: sędzia NSA Jan Paweł Tarno /spr./ Sędziowie sędzia NSA Zdzisław Kostka sędzia NSA Małgorzata Stahl Protokolant Marcin Sikorski po rozpoznaniu w dniu 27 listopada 2008 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej sprawy ze skargi kasacyjnej K. C. i M. K. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 30 maja 2007 r., sygn. akt III SA/Kr 158/07 w sprawie ze skargi K. C. i M. K. na decyzję Wojewody Małopolskiego z dnia [...] grudnia 2006 r. nr [...] w przedmiocie odmowy wydania odpisu skróconego aktu małżeństwa oddala skargę kasacyjną

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie wyrokiem z 30 maja 2007 r., sygn. akt III SA/Kr 158/07 oddalił skargi K. C. i M. K. na decyzję Wojewody Małopolskiego z [...] grudnia 2006 r. w sprawie odmowy wydania odpisu skróconego aktu małżeństwa. W uzasadnieniu Sąd podniósł, że podstawą prawną rozstrzygnięcia w tej sprawie jest przepis art. 83 ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tj. Dz. U. z 2004 r., Nr 161, poz. 1688 z późn. zm.). Zgodnie z tym przepisem odpisy oraz zaświadczenia określone w art. 79 wydaje się na wniosek sądu lub innego organu państwowego, osoby, której stan cywilny został w akcie stwierdzony, jej wstępnego, zstępnego, rodzeństwa, małżonka lub przedstawiciela ustawowego (ust. 1). Odpisy aktów stanu cywilnego i zaświadczenia o dokonanych w księgach stanu cywilnego wpisach lub o ich braku mogą być również wydane na wniosek innych osób niż wymienione w ust. l, które wykażą w tym interes prawny, oraz na wniosek organizacji społecznej, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi takiej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny. Zaświadczenie o zaginięciu lub zniszczeniu księgi stanu cywilnego może być także wydane na wniosek innych zainteresowanych osób (ust. 2).

Przepis ust. l art. 83 określa krąg osób, którym mogą być wydane odpisy z ksiąg stanu cywilnego poprzez kryterium podmiotowe. Zaliczenie do enumeratywnie wskazanego kręgu podmiotów jest samodzielną przesłanką uprawniającą do uzyskania odpisu, bez konieczności wskazywania we wniosku celów i powodów tych starań. Do tego kręgu podmiotów ustawodawca zaliczył również sąd. Tym samym w każdym przypadku, w którym z wnioskiem o wydanie odpisu lub zaświadczenia wystąpi każdy sąd, organ zobowiązany jest je wydać.

Natomiast ust. 2 art. 83 rozszerza krąg osób uprawnionych do otrzymania odpisu aktów stanu cywilnego lub zaświadczeń, jednak dla określenia tych osób nie posługuje się już prostym kryterium podmiotowym, lecz odwołuje się do kryterium interesu prawnego. Przepis ten stanowi, że odpisy i zaświadczenia mogą być wydane na wniosek osób, które wykażą interes prawny. I właśnie ta kwestia stała się przedmiotem sporu pomiędzy organami a skarżącymi. Bezspornym w sprawie jest, że skarżący K. C. i M. K. domagali się w Sądzie Rejonowym - Sąd Gospodarczy w Tarnowie nadania klauzuli wykonalności prawomocnemu nakazowi zapłaty wydanemu przez ten Sąd w dniu 24 stycznia 2006 r. w sprawie V GNc 168/06 także przeciwko małżonkowi dłużnika Z. A. – H. A.. Postanowieniem z 1 czerwca 2006r. sygn. akt V GCo 103/06 Sąd Rejonowy - Sąd Gospodarczy w Tarnowie oddalił wniosek. Natomiast Sąd Okręgowy Wydział V Gospodarczy w Tarnowie postanowieniem z 4 sierpnia 2006 r. sygn. akt V Gz 68/06 oddalił zażalenie wnioskodawców.

W dniu 2 maja 2006 r. skarżący złożyli wniosek do organu I instancji o wydanie odpisu aktu małżeństwa na nazwisko H. A., ponieważ nieuzyskanie odpisu przedmiotowego aktu stanu cywilnego i nieprzedłożenie tego dokumentu w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności jest przyczyną negatywnego rozstrzygnięcia przez sądy powszechne.

Zdaniem Sądu I instancji, z uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego w Tarnowie z 4 sierpnia 2006 r. wynika, że powodem nieuwzględnienia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonce dłużnika H. A. było nieprzedłożenie przez wnioskodawców dokumentów, o jakich mowa w przepisie art. 787 kpc. /w brzmieniu obowiązującym od 20 stycznia 2005 r./ Przepis ten stanowi, że tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. A zatem, nieprzedłożenie przez wnioskodawców dokumentów urzędowych lub prywatnych, które potwierdzałyby że wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika, była powodem oddalenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności, a nie brak odpisu aktu małżeństwa.

Nadto z przepisów kodeksu postępowania cywilnego dotyczących postępowania o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika nie wynika zasada, iż do wszczęcia takiego postępowania niezbędne jest posiadanie odpisu aktu małżeństwa dłużnika. Stąd też samo założenie przyjęte przez skarżących, że warunkiem wszczęcia postępowania o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika jest posiadanie odpisu aktu małżeństwa jest błędne. Tylko w wyjątkowych stanach faktycznych, gdy przedmiotem sporu jest ustalenie czy dana osoba jest małżonkiem dłużnika zasadne może być odwołanie się do odpisu akt stanu cywilnego. Ponadto przepis art. 785 kpc stanowi, jeżeli do uzyskania klauzuli wykonalności potrzebne jest zaświadczenie lub dokument, które według ustawy organy państwowe obowiązane są wydawać dłużnikowi, wierzyciel może również żądać ich wydania. Gdy wierzyciel nie może uzyskać zaświadczenia lub dokumentu albo, gdy chodzi o nadanie klauzuli z urzędu, wydanie ich zarządza sąd. A zatem w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności szczególne obowiązki zostały nałożone na sąd, tym samym, jeżeli dla nadania klauzuli wykonalności w danym stanie faktycznym niezbędne jest przedłożenie odpisu aktu małżeństwa, a wierzyciel takiego odpisu nie przedstawił, to sąd zarządza ich wydanie. Sam brak odpisu aktu małżeństwa nie może być powodem nienadania klauzuli wykonalności, jeżeli merytoryczne przesłanki zostały spełnione. W takim przypadku sąd jest zobowiązany zwrócić się do organu o wydanie odpisu aktu małżeństwa dłużnika, a organ na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy Prawo o asc zobowiązany jest taki odpis wydać.

W przedmiotowej sprawie skarżący wywodzą swój interes prawny w otrzymaniu odpisu aktu małżeństwa dłużnika w związku z staraniami o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika. Podczas, gdy z uzasadnienia postanowienia Sądu Okręgowego Wydział V Gospodarczy w Tarnowie z 4 sierpnia 2006r. sygn.akt V Gz 68/06, oddalającego zażalenie wnioskodawców wynika, że klauzula wykonalności przeciwko małżonce dłużnika nie może być nadana, albowiem nie zostały spełnione przesłanki, o którym mowa w art.787 kpc, czyli nie zostały przedstawione dokumenty, które by potwierdzały, że wierzytelność stwierdzona tytułem wykonawczym wynika z zobowiązania powstałego za zgodą małżonka dłużnika. Tym samym to sądy powszechne rozstrzygnęły w tym konkretnym przypadku o braku interesu prawnego skarżących z uwagi na niespełnienie ustawowych przesłanek do uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko małżonce dłużnika. Zaskarżona decyzja zapadła [...] grudnia 2006 r., a więc po prawomocnym zakończeniu postępowania oddalającego wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonce dłużnika. W takich okolicznościach formułowanie zarzutu, iż organy odmawiając wydania odpisu aktu małżeństwa dłużnika, nie rozważyły interesu prawnego skarżących nie znajduje uzasadnienia.

Również bezzasadne są zarzuty dotyczące wskazania organu, który wydał decyzję II instancyjną oraz dotyczące nie wskazania strony decyzji. Jak z treści decyzji jednoznacznie wynika, decyzja została wydana przez właściwy organ, tj. Wojewodę Małopolskiego. Decyzja została bowiem podpisana z up. Wojewody przez Zastępcę Dyrektora Wydziału Spraw Obywatelskich i Migracji. Z treści decyzji jak i z uzasadnienia decyzji jednoznacznie wynika, iż stroną tego postępowania są K. C. i M. K..

Powyższy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie zaskarżono w całości, opierając skargę kasacyjną na naruszeniu prawa materialnego, tj. art. 83 ust. 2 Prawa o asc w zw. z art. 28 kpa przez błędną wykładnię, ponieważ nieprawidłowo zinterpretowano pojęcie interesu prawnego. Ponadto zarzucono naruszenie art. 141 § 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz U Nr 153, poz. 1270 ze zm.), co miało istotny wpływ na wynik sprawy, ponieważ uzasadnienie wyroku nie odnosi się do żądań i twierdzeń wskazanych w skardze, a także zarzucono naruszenie art. 785 kpc poprzez błędną wykładnię, albowiem pominięto uprawnienie wierzyciela.

Wskazując na powyższe, wniesiono o: 1) uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, 2) zasądzenie kosztów postępowania sądowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu stwierdzono, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, jaką była kwestia posiadania interesu prawnego przez skarżących w wydaniu odpisu aktu stanu cywilnego. W niniejszej sprawie Sąd, podobnie jak organy administracyjne zastosował błędną wykładnię pojęcia interesu prawnego. Interes prawny może mieć podstawę nie tylko w materialnym prawie administracyjnym, ale również w innych gałęziach prawa materialnego np. prawa cywilnego. Potwierdza to m.in. wyrok NSA z 19 stycznia 1982 r., SA/Kr 517/81, ONSA 1982, nr l, poz. 11. Właśnie w przedmiotowej sprawie interes prawny ma pokrycie w przepisach prawa cywilnego, albowiem na jego podstawie moi mocodawcy jako wierzyciele mają prawo dochodzić od dłużnika swoich należności, które są bezsporne. Natomiast w żadnym wypadku, powołany interes nie może być utożsamiany z prawem procesowym. Tak więc, w tych kategoriach należało oceniać istnienie bądź nie interesu prawnego. Natomiast Sąd Administracyjny podobnie jak organy administracji publicznej powiązał kwestię interesu z postępowaniem klauzulowym, czyli z prawem procesowym, a nie materialnym, co całkowicie wypacza charakter tej instytucji. Sąd I instancji dokonał błędnej wykładni przepisu art. 83 ust. 2 Prawa o asc w związku z art. 28 kpa.

Niezależnie od powyższego, Wojewódzki Sąd Administracyjny niezasadnie założył, iż o braku interesu prawnego rozstrzygnęły sądy powszechne. Istotnie Sąd Okręgowy w Tarnowie w uzasadnieniu do postanowienia z 4 sierpnia 2006 r. wskazał na nieprzedłożenie dokumentów i nie było mowy tam o aktach stanu cywilnego. Niemniej jednak WSA stwierdził arbitralnie, że dokumentem tym nie mogą być odpisy aktów stanu cywilnego. Nadto stwierdził, iż do nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi nie jest konieczne przedłożenie takiego dokumentu. Stanowisko Sądu I instancji jest jednak całkowicie niezasadne i bezpodstawne. Nowelizacja przepisu art. 787 kpc miała na celu uproszczenie i przyspieszenie postępowania klauzulowego. Tak więc, ratio legis tego przepisu (w nowym brzmieniu), jest umocnienie pozycji wierzyciela, głównie względem małżonka dłużnika. Zgoda małżonka, o której mowa w powołanym przepisie, winna być interpretowana szeroko. Pogląd taki znalazł odbicie w doktrynie. Wiesław Grajdura w Rzeczpospolitej 2004/12/30 stwierdził, iż:" Zgoda [o której mowa w art.§ 41 § 1 k.r.o.] jest oświadczeniem woli w techniczno-prawnym znaczeniu, które może być złożone choćby jednej tylko ze stron umowy (np. tylko współmałżonkowi), w formie dowolnej, a więc także w sposób dorozumiany, i wreszcie w dowolnym czasie, tj. bądź przed dokonaniem czynności prawnej, bądź jednocześnie z nią, a w końcu i po tej czynności." Trudno sobie wyobrazić sytuację, by dłużnik dokonując danej transakcji, odbierał od małżonka zgodę na piśmie. W zdecydowanej większości przypadków zgoda ta, ma charakter ustny, bądź dorozumiany. W związku z tym, wierzyciel nie znajduje się w posiadaniu dokumentów określających stricte zgodę małżonka dłużnika na dokonanie czynności prawnej i często jedynym dowodem, a zarazem dokumentem, o którym mowa w przepisie art. 787 kpc jest właśnie odpis aktu małżeństwa. Brak natomiast tego aktu z pewnością będzie przyczyną oddalenia wniosku o nadanie klauzuli. Natomiast Sąd I instancji a priori założył o zbyteczności aktu stanu cywilnego. Takie stanowisko Sądu jest nie tylko nieprawidłowe, ale stanowi również ingerencję w orzecznictwo sądów powszechnych, albowiem to one winny oceniać, które dokumenty są niezbędne, a które nie do nadania klauzuli wykonalności. Należy także podkreślić, iż to na wierzycielu spoczywa obowiązek przedstawienia dokumentów w postępowaniu klauzulowym i ich brak powoduje oddalenie wniosku, a nie żądanie uzupełnienia postępowania, ponieważ brak dokumentu nie stanowi braku formalnego. Biorąc więc pod uwagę powyższe, należy stwierdzić, iż powołane w treści uzasadnienia orzeczenia sądów powszechnych w żadnym wypadku nie przesądzały o nieistnieniu interesu prawnego w wydaniu aktów stanu. Chociażby z tego powodu, że posiadanie przez strony żądanego odpisu mogłoby spowodować inne rozstrzygnięcie. Poza tym należy dodać, iż prawomocne oddalenie wniosku o nadanie klauzuli nie wyklucza wystąpienia z nowym wnioskiem. Tak więc, posiadanie żądanego dokumentu w postaci odpisu aktu stanu cywilnego jest nadal aktualne. W związku z tym, łączenie przez WSA interesu prawnego stron z zakończeniem powyższego postępowania jest całkowicie bezzasadne. Interes prawny w uzyskaniu przedmiotowego aktu wierzyciele mają nadal.

W kwestii procesowej Wojewódzki Sąd Administracyjny nie zajął stanowiska wobec wielu zarzutów podniesionych w skardze. Po pierwsze, nie odniósł się do istoty interesu prawnego i do jego udowodnienia w niniejszej sprawie, mimo, że kwestia ta podnoszona była nie tylko w skardze, ale również na etapie postępowania administracyjnego. Co najdziwniejsze Sąd sam wskazał, że kwestia rozumienia interesu prawnego stała się przedmiotem sporu. Nadto brak w uzasadnieniu wyroku odniesienia się do przepisu art. 785 kpc, ponieważ Sąd ograniczył się de facto do zacytowania przepisu.

Wojewódzki Sąd Administracyjny dopuścił się także naruszenia przepisu art. 141 § 4 p.p.s.a., co miało istotny wpływ na wynik sprawy. Powołany przepis znalazł bogate odzwierciedlenie w orzecznictwie sadowym. W wyroku NSA z 22 września 2006 r., I FSK 925/05 wskazano bowiem, iż: Przedstawienie przez sąd wojewódzki zarzutów skargi bez wyjaśnienia przyczyn ich pominięcia stanowi naruszenie przepisu art. 141 § 4 oraz art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. Podobnie wypowiedziano się również w wyroku NSA z 9 lutego 2006 r., I GSK 1447/05: "Sąd administracyjny ma obowiązek - w każdym przypadku - szczegółowo uzasadnić swoje stanowisko, a zwłaszcza w sytuacji, gdy podzielając ocenę sprawy dokonaną przez organ w postępowaniu administracyjnym, nie podziela argumentów strony skarżącej. Nie wystarczy przy tym proste stwierdzenie, że nie doszło do naruszenia prawa. Za takim stwierdzeniem musi iść jak najbardziej szczegółowa analiza całej sprawy, łącznie z wyjaśnieniem podstawy prawnej argumentami przemawiającymi za jej zastosowaniem. Uzasadnianie opierające się natomiast na ogólnikach, odesłaniach i założeniach problemowych nie spełnia cech stawianych przez powołany art. 141 § 4 p.p.s.a."

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

W myśl art. 174 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi skargę kasacyjną można oprzeć na następujących podstawach: 1) naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; 2) naruszeniu przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Naczelny Sąd Administracyjny jest związany podstawami skargi kasacyjnej, albowiem według art. 183 § 1 ustawy - p.p.s.a. rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, biorąc z urzędu pod uwagę jedynie nieważność postępowania. Związanie NSA podstawami skargi kasacyjnej wymaga prawidłowego ich określenia w samej skardze. Oznacza to konieczność powołania konkretnych przepisów prawa, którym - zdaniem skarżącego - uchybił sąd, określenia, jaką postać miało to naruszenie, uzasadnienia zarzutu ich naruszenia, a w razie zgłoszenia zarzutu naruszenia prawa procesowego - wykazania dodatkowo, że to wytknięte uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Kasacja nieodpowiadająca tym wymaganiom, pozbawiona konstytuujących ją elementów treściowych uniemożliwia sądowi ocenę jej zasadności. Ze względu na wymagania stawiane skardze kasacyjnej, usprawiedliwione zasadą związania Naczelnego Sądu Administracyjnego jej podstawami sporządzenie skargi kasacyjnej jest obwarowane przymusem adwokacko - radcowskim (art. 175 § 1 - 3 p.p.s.a). Opiera się on na założeniu, że powierzenie czynności sporządzenia skargi kasacyjnej wykwalifikowanym prawnikom zapewni jej odpowiedni poziom merytoryczny i formalny, umożliwiający Sądowi II instancji dokonanie kontroli zaskarżonego orzeczenia.

Skarga kasacyjna złożona w rozpoznawanej sprawie nie w pełni odpowiada tym wymaganiom. Po pierwsze, nie wskazano w niej podstaw kasacyjnych stosownie do art. 174 p.p.s.a. Po drugie, Autor skargi kasacyjnej nie określił, czy naruszone jego zdaniem przez błędną wykładnię przepisy art. 83 ust. 2 Prawa o asc, art. 28 kpa i art. 785 kpc są przepisami prawa materialnego, czy też przepisami postępowania. Wskazane wady skargi kasacyjnej nie dyskwalifikują jej w stopniu uzasadniającym odrzucenie. Niemniej jednak istotnie ograniczają zakres rozpoznania skargi kasacyjnej.

Zarzut naruszenia art. 83 ust. 2 Prawa o asc w zw. z art. 28 kpa przez błędną ich wykładnię, prowadzącą do konstatacji, że skarżący nie mieli interesu prawnego w uzyskaniu odpisu skróconego aktu małżeństwa H. A. jest nietrafny. Mieć interes prawny w postępowaniu administracyjnym to tyle, co wskazać przepis prawa powszechnie obowiązującego, na którym wnoszący pismo opiera swoje żądanie. Wbrew twierdzeniom skarżących tym przepisem może być również przepis prawa procesowego. Takim przepisem legitymującym do żądania odpisu skróconego aktu stanu cywilnego może być np. art. 785 kpc, ale tylko wówczas, jeżeli otrzymanie takiego dokumentu jest potrzebne do uzyskania klauzuli wykonalności. Trafnie więc uznał Sąd I instancji, że w rozpoznawanej sprawie skarżący nie mogli opierać swego żądania na tym przepisie Jak wynika bowiem z przytoczonych przez Sąd I instancji orzeczeń Sądu Rejonowego - Sąd Gospodarczy w Tarnowie i Sądu Okręgowego Wydział V Gospodarczy w Tarnowie fakt pozostawania H. A. w związku małżeńskim z dłużnikiem skarżących w postępowaniu przed sądami powszechnymi nie budził najmniejszych wątpliwości.

Zarzut naruszenia art. 141 § 4 p.p.s.a. jest również bezzasadny, ponieważ uzasadnienie zaskarżonego wyroku w pełni odpowiada wymaganiom określonym w tym przepisie. Uzasadnienie tego zarzutu wskazuje jedynie, że skarżący mają całkowicie odmienną od Sądu I instancji ocenę prawną rozpoznawanej sprawy. Brak w nim natomiast stwierdzeń, które tłumaczyłyby, na czym miałyby polegać uchybienia Sądu, co do treści i formy przedmiotowego uzasadnienia. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, Sąd I instancji szczegółowo i trafnie uzasadnił swoje stanowisko co do braku interesu prawnego skarżących w uzyskaniu żądanego dokumentu i nie można mu zasadnie stawiać zarzutu braku rzetelności w rozpatrzeniu argumentów skarżących tylko dlatego, że ich nie podzielił.

Mając powyższe na uwadze, Naczelny Sąd Administracyjny uznał skargę kasacyjną za niemającą usprawiedliwionych podstaw i na podstawie art. 184 Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi orzekł jak w sentencji.