Uchwała z dnia 1973-03-05 sygn. III CZP 59/71

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 59/71

Uchwała z dnia 5 marca 1973 r.

Przewodniczący: sędzia W. Kuryłowicz. Sędziowie: R. Czarnecki (sprawozdawca), K. Olejniczak.

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Wydział Finansowy Prezydium Rady Narodowej w Ł. przeciwko Wandzie T. o 80.000 zł, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki dla m. Łodzi postanowieniem z dnia 21 lipca 1971 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w sprawie o zwrot świadczenia z art. 412 k.c. przyjętego przez osobę skazaną za przestępstwo ciągłe, popełnione w okresie od 1964 r. do września 1967 r., wymaga ustalenia w procesie cywilnym wysokość świadczenia przyjętego przez pozwaną po dniu 1 stycznia 1965 r.?",

udzielił następującej odpowiedzi:

W sprawie o zasądzenie na mocy art. 412 k.c. świadczeń przyjętych przez pozwaną w zamian za popełnienie przez nią w okresie od 1964 r. do września 1967 r. przestępstwa ciągłego - art. 412 k.c. stosuje się tylko do tych świadczeń, które pozwana przyjęła w okresie obowiązywania art. 412 k.c., tj. od dnia 1 stycznia 1965 r.

Uzasadnienie

W uchwale z dnia 27.IV.1971 r. III CZP 8/71 (OSNCP 1972, z. 1, poz. 3) Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że przepis art. 412 k.c. nie ma mocy wstecznej, a w pkt 9 uchwały pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 19.XII.1972 r. III CZP 57/71 (OSNCP 1973, z. 3, poz. 38) zawierającej wytyczne w zakresie stosowania przepisów art. 412 k.c. i art. 197 k.p.c. - aprobował wspomniane stanowisko.

Przy rozpoznawaniu przez Sąd Wojewódzki rewizji pozwanej wyłoniła się jednak wątpliwość, czy przepis art. 412 k.c. nie działa wstecz również w rozpoznawanym wypadku. Pozwana bowiem została prawomocnie skazana za to, że w okresie od 1964 r. do 1967 r. jako funkcjonariusz przyjmował korzyści majątkowe w zamian za sprzedaż pozadetaliczną znacznych ilości towarów, tj. skazana za kwalifikowaną postać łapownictwa popełnionego przestępstwem ciągłym, w sprawie zaś cywilnej Sąd Powiatowy zasądził od pozwanej sumę pieniężną odpowiadającą przyjętym przez nią korzyściom w okresie popełnienia tego jednego przestępstwa, a zatem także w okresie przed wejściem w życie art. 412 k.c., tj. przed dniem 1.I.1965 r.

Wspomnianym wątpliwościom Sąd Wojewódzki dał wyraz w przedstawionym zagadnieniu prawnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W prawie karnym utrwalił się pogląd (uchwała połączonych Izb Karnej i Wojskowej z dnia 8.IV.1966 r. VI KO 42/62, OSNKW 1966, poz. 69), że przestępstwo ciągłe nie jest jednym czynem ciągłym, lecz składa się z szeregu odrębnych czynów. Powstaje ono dopiero w wyniku konstrukcji, która - pod pewnymi warunkami i w pewnych okolicznościach - łączy odrębne czyny przestępne i traktuje je jako jedno przestępstwo.

Prawo cywilne nie zna konstrukcji podobnej do konstrukcji przestępstwa ciągłego. Zarówno więc czyny zabronione przez ustawę w rozumieniu art. 412 k.c., jak i świadczenia przyjęte w zamian za dokonanie tych czynów pozostają czynami odrębnymi i świadczeniami odrębnymi.

Gdy przeto brak podstaw do traktowania szeregu świadczeń jako jednego świadczenia i skonstruowania tego świadczenia jako niepodzielnego - nie ulega modyfikacji również w rozważanym wypadku stanowisko, że art. 412 k.c. nie działa wstecz. Stąd na mocy art. 412 k.c. może nastąpić przepadek przedmiotów tylko tych świadczeń, które zostały przyjęte w okresie obowiązywania art. 412 k.c., tj. od dnia 1.I.1965 r.

Do odmiennego wniosku nie prowadzi też uwzględnienie, iż art. 11 k.p.c. stanowi, że ustalenia prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa (w tym i ciągłego) wiążą sąd cywilny. Przed wejściem w życie bowiem art. 412 k.c. nie było przepisu, na mocy którego w takim wypadku jak w niniejszej sprawie przedmiot świadczenia przechodziłby ex lege na rzecz Skarbu Państwa.

Jeżeli przyjęcie świadczeń w warunkach przewidzianych w art. 412 k.c. miało miejsce przed wejściem i po wejściu w życie tego przepisu, to także wtedy, kiedy ustalenia prawomocnego wyroku skazującego w zakresie uzyskanych korzyści należą do istoty przestępstwa, wartość tych korzyści (świadczeń), które zostały przyjęte od dnia 1.I.1965 r., musi być dopiero ustalona w procesie cywilnym.

Z tych względów na przedstawione pytanie udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1973 r., Nr 10, poz. 170