Uchwała z dnia 1972-09-18 sygn. III CZP 59/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 59/72

Uchwała z dnia 18 września 1972 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie: Z. Trybulski, W. Maruczyński.

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Stanisławy W., działającej w imieniu własnym i małoletniego Marka W., przeciwko Marii W. o wydanie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Opolu postanowieniem z dnia 23 czerwca 1972 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy książeczka oszczędnościowa PKO, a w szczególności mieszkaniowa książeczka oszczędnościowa PKO może być przedmiotem zastawu na rzeczach ruchomych w rozumieniu art. 306 § 1 k.c.?",

udzielił następującej odpowiedzi:

Książeczka oszczędnościowa PKO nie może być przedmiotem zastawu na rzeczach ruchomych w rozumieniu art. 306 § 1 k.c.

Uzasadnienie 

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki w Opolu w trybie art. 391 k.p.c. budzące wątpliwości zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego.

Powódka Stanisława W., działając w imieniu własnym i małoletniego syna Marka W., domagała się od pozwanej wydania mieszkaniowej książeczki oszczędnościowej, wystawionej przez Oddział PKO w O. na nazwisko Jana W., zmarłego męża powódki. Książeczka ta wchodzi w skład masy spadkowej po zmarłym Janie W., którego spadkobiercami po połowie są: powódka i jej małoletni syn Marek W.

Pozwana wniosła o oddalenie żądania, zarzucając, że zmarły Jan W. pożyczył od niej 13.000 zł i wymienioną książeczkę oszczędnościową oddał jej w zastaw na zabezpieczenie pożyczki.

Sąd Powiatowy wyrokiem z dnia 10 maja 1972 r. nakazał pozwanej wydanie książeczki oszczędnościowej powodom. Zdaniem tego Sądu książeczka oszczędnościowa jako rzecz nie może być przedmiotem zastawu. Przedmiotem zastawu może być w tym wypadku jedynie wierzytelność w stosunku do PKO, przy czym ustanowienie tego zastawu wymaga umowy na piśmie z datą pewną zgodnie z art. 329 § 1 k.c. Te wymagania nie zostały zachowane w niniejszej sprawie, co uzasadnia słuszność żądania powodów.

Powyższy wyrok zaskarżyła pozwana, kwestionując pogląd Sądu Powiatowego. Zdaniem pozwanej książeczka oszczędnościowa PKO, jako dokument wartościowy, jest rzeczą i jako taka może być przedmiotem zastawu w rozumieniu art. 306 k.c.

Stwierdzić należy, co następuje:

Kodeks cywilny przewiduje dwie postacie zastawu jako ograniczonego prawa rzeczowego, a mianowicie zastaw na rzeczach ruchomych (art. 306 k.c.) oraz zastaw na prawach (art. 327 k.c.).

Jeżeli chodzi o zastaw na rzeczach, prawo takie może być ustanowione - jak to trafnie podkreślono w nauce prawa - jedynie na rzeczy mającej samoistną i uznaną w obrocie wartość majątkową. Wynik to z istoty i celu zastawu, który polega na uprawnieniu zastawnika do zaspokojenia wierzytelności z wartości obciążonej rzeczy.

Papiery i dokumenty, a do takich zaliczyć należy również książeczkę oszczędnościową Powszechnej Kasy Oszczędności, nie mają samoistnej wartości. Stwierdzają one jedynie istnienie określonego prawa. Dlatego też nie mogą one być przedmiotem zastawu na rzeczach ruchomych. Zastawienie ich jest możliwe jedynie razem z prawem, które reprezentują. Ustanowienie więc zastawu na prawie, które dany dokument reprezentuje, może nastąpić przy zachowaniu wymagań przewidzianych w art. 329 k.c.

Ponieważ w myśl tego przepisu do ustanowienia zastawu na prawie stosuje się odpowiednio przepisy o przeniesieniu tego prawa, w sytuacji, w której chodzi o wierzytelność, będą miały odpowiednie zastosowanie przepisy o przelewie wierzytelności, a więc art. 509 i nast. k.c. Umowa jednak po ustanowienie takiego zastawu wymaga do swej ważności formy pisemnej z datą pewną, chociażby umowa o przeniesienie prawa nie wymagała takiej formy (art. 329 § 1 zdanie drugie k.c.).

Z zasady, że do ustanowienia zastawu na wierzytelności stosuje się odpowiednio przepisy o przelewie wierzytelności, wypływa dalszy wniosek, który jest odpowiedzią na następną wątpliwość wysuniętą przez Sąd Wojewódzki co do dopuszczalności ustanowienia zastawu na wierzytelności stwierdzonej mieszkaniową książeczką oszczędnościową, a mianowicie że ustanowienie zastawu na takiej wierzytelności jest w ogóle niedopuszczalne. Stosownie bowiem do art. 509 § 1 k.c. nie jest możliwe m.in. przeniesienie wierzytelności na osobę trzecią, jeżeli sprzeciwiają się temu zastrzeżenia umowne. Jak zaś wynika z pkt 31 postanowień w sprawie gromadzenia wkładów na książeczkach oszczędnościowych PKO "mieszkaniowa książeczka oszczędnościowa nie podlega cesji". Wynika to niewątpliwie - jak to słusznie podkreśla Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu swego postanowienia - stąd, że w zasadzie wierzytelność ta może przekształcić się w prawo do wkładu, które to prawo z chwilą powstania spółdzielczego prawa do lokalu nie może być przedmiotem odrębnych czynności prawnych, prawo do lokalu zaś jest prawem niezbywalnym (art. 144 § 1 ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach).

Z powyższych względów na przedstawione pytanie prawne udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1973 r., Nr 7-8, poz. 120