Uchwała z dnia 1972-10-24 sygn. III CZP 65/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 65/72

Uchwała z dnia 24 października 1972 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz. Sędziowie: J. Ignatowicz, Z. Masłowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Krzysztofa i Jerzego K. zastąpionych przez matkę Teresę K., po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Opolu postanowieniem z dnia 20 lipca 1972 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1) Czy dopuszczalne jest zajęcie roszczenia dłużnika w PKO o wydanie książeczki oszczędnościowej na podstawie przepisu art. 1043 k.p.c., a w konsekwencji skorzystanie z przysługujących wierzycielowi uprawnień z mocy art. 887 § 1 k.p.c. do wystąpienia z wnioskiem o przeprowadzenie postępowania o umorzenie tej książeczki na podstawie rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 1 grudnia 1961 r. w sprawie zasad i trybu umarzania utraconych imiennych książeczek oszczędnościowych (Dz. U. z 1962 r. Nr 2, poz. 2; Dz. U. z 1967 r. Nr 21, poz. 94), na wypadek zaś odpowiedzi przeczącej -

2) w jaki sposób może być prowadzona egzekucja z wkładów oszczędnościowych, złożonych w Powszechnej Kasie Oszczędności, gdy brak jest podstaw do dokonania ich zajęcia w sposób określony w art. 901 § 1 k.p.c., jak i do przymuszenia dłużnika do wydania dokumentu (książeczki oszczędnościowej), związanego z posiadaniem tych wkładów, w sposób określony przepisami art. 1045 w związku z art. 916, 1050 § 3 i nast. k.p.c.?",

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Egzekucja z wkładu oszczędnościowego złożonego w Powszechnej Kasie Oszczędności, na który została wystawiona imienna książeczka oszczędnościowa, może być prowadzona przez wierzyciela nie będącego jednostką gospodarki uspołecznionej wyłącznie w trybie przewidzianym w art. 901 k.p.c.

Uzasadnienie 

Występujący w sprawie wierzyciele Krzysztof i Jerzy K., zastąpieni przez matkę Teresę K., domagali się wyegzekwowania od dłużnika Helmuta K. kwoty 10.500 zł wraz z kosztami procesu i innymi należnościami.

Dłużnik jest nieznany z miejsca pobytu, w związku z czym w postępowaniu egzekucyjnym jego interesów broni ustanowiony przez sąd kurator.

W pierwotnym wniosku wierzyciele domagali się przeprowadzenia egzekucji z wkładu oszczędnościowego, złożonego przez dłużnika na książeczce oszczędnościowej w PKO Oddział w O., w następnym zaś wniosku - przeprowadzenia egzekucji przez zajęcie prawa dłużnika do przeprowadzenia postępowania o umorzenie tej książeczki i zażądania wystawienia nowej.

Komornik Sądu Powiatowego w O., do którego zostały złożone obydwa wyżej wymienione wnioski, po dokonaniu wstępnych czynności w dniu 9.II.1972 r. umorzył wszczęte w tej sprawie postępowanie egzekucyjne, stwierdzając w uzasadnieniu swego postanowienia, że nie może przeprowadzić żadnej egzekucji, ponieważ wierzyciele nie przedstawili mu książeczki oszczędnościowej, w której jest wpisany będący przedmiotem egzekucji wkład dłużnika, nie wskazali miejsca znajdowania się tej książeczki i nie przedstawili dowodów wszczęcia postępowania o jej umorzenie.

Na postanowienie komornika wierzyciele wnieśli skargę w trybie określonym w art. 767 k.p.c. i domagali się w niej nakazania komornikowi podjęcia dalszych kroków w celu zrealizowania ich roszczeń, a w szczególności:

25. a) realizacji zajęć komornika z dnia 7 i 25.IX.1971 r. dotyczących prawa dłużnika do przeprowadzenia postępowania o umorzenie wymienionej we wniosku książeczki oszczędnościowej przez oddział PKO w O. i wystawienie nowej,
26. b) dokonania odpowiedniego zabezpieczenia u dłużnika wierzytelności, umożliwiającego podjęcie sumy 18.000 zł złożonej na tej książeczce przez dłużnika lub jego pełnomocników.

W uzasadnieniu swej skargi podnosili, że dłużnik wyjechał za granicę, adres jego nie jest znany, a wraz z nim zaginęła wyżej wymieniona książeczka oszczędnościowa, przez co komornik nie ma możności odebrania jej dłużnikowi; dlatego też konieczne jest zajęcie prawa dłużnika do przeprowadzenia postępowania o jej umorzenie w celu uzyskania możności wystawienia nowej książeczki. Zajęte bowiem przez komornika stanowisko w tej sprawie uniemożliwia im przeprowadzenie egzekucji z wkładów dłużnika złożonych w PKO, co do których mają nie sprawdzone wiadomości, że istnieją.

Sąd I instancji oddalił skargę wierzycieli, zajmując stanowisko, że przeprowadzenie egzekucji w opisanej sprawie może nastąpić jedynie przez odebranie książeczki oszczędnościowej dłużnikowi lub przez jej umorzenie.

Rozpoznając zażalenie na postanowienie oddalające skargę, Sąd Wojewódzki przedstawił w trybie art. 391 § 1 k.p.c. Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia budzące wątpliwości zagadnienie prawne, wymienione w sentencji niniejszej uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ze sformułowania zdania pierwszego § 1 art. 1075 k.p.c. wynika, że wkład oszczędnościowy, na który wystawiono książeczkę oszczędnościową, jest odmianą rachunku bankowego.

Przyjęcie przez ustawodawcę takiej konstrukcji wkładu oszczędnościowego znajduje pośrednio również potwierdzenie w treści art. 731 k.c., zamieszczonego w tytule XX k.c., traktującym o umowie rachunku bankowego; artykuł ten, przewidując dla roszczeń ze stosunku rachunku bankowego przedawnienie trzyletnie, wyłącza stosowanie tego terminu przedawnienia wobec roszczeń o zwrot wkładów oszczędnościowych. Takie unormowanie byłoby zbędne, gdyby wkład oszczędnościowy stanowił instytucję odrębną od rachunku bankowego.

Pomimo takiej konstrukcji, z treści § 1 art. 1075 k.p.c. wynika, że do egzekucji z wkładu oszczędnościowego, na który wystawiono książeczkę oszczędnościową, nie stosuje się przepisów art. 889-894 k.p.c., zamieszczonych w dziale normującym egzekucję z rachunków bankowych. Sformułowanie bowiem art. 1075 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. wskazuje wyraźnie na to, że egzekucja z wkładu oszczędnościowego, na który wystawiono książeczkę oszczędnościową, podlega unormowaniu zawartemu w art. 901 k.p.c. Przepis ten, zamieszczony w dziale traktującym o egzekucji "z innych wierzytelności i innych praw majątkowych", dotyczy szczególnego trybu egzekucji z wierzytelności związanej z posiadaniem dokumentu. Odrębność tego trybu polega na tym, że zajęcia wierzytelności dokonuje się przez odebranie dokumentu dłużnikowi lub osobie trzeciej. W odniesieniu więc do wkładu oszczędnościowego, na który wystawiono książeczkę oszczędnościową, koniecznym elementem zajęcia wkładu jest odebranie książeczki oszczędnościowej. W razie zaginięcia książeczki lub niemożności odebrania jej z innych przyczyn (np. ukrycia przez dłużnika) nie może nastąpić zajęcie wkładu oszczędnościowego i tym samym nie może być prowadzona egzekucja. Należy podkreślić, że przepis art. 901 k.p.c. ma charakter normy ogólnej, ma więc zastosowanie do wszystkich wypadków, w których prowadzona jest egzekucja z wierzytelności związanej z posiadaniem dokumentu, w tym również z wkładu oszczędnościowego, na który wystawiono książeczkę oszczędnościową.

Odrębny tryb egzekucji z wkładu oszczędnościowego przewidziany jest w przepisach art. 1075 i nast. k.p.c. w razie niemożności odebrania książeczki oszczędnościowej i wskutek tego niedopuszczalności prowadzenia egzekucji w trybie przewidzianym w art. 901 k.p.c. Przepisy te zezwalają na zajęcie wkładu oszczędnościowego przez zawiadomienie właściwego oddziału Powszechnej Kasy Oszczędności i przewidują sądowy tryb umorzenia książeczki oszczędnościowej na wniosek wierzyciela.

Przepisy te jednak mają charakter norm szczególnych w stosunku do zasad ogólnych zawartych w art. 901 k.p.c. Zamieszczone w dziale normującym egzekucję na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej (art. 1072-1080), mogą być stosowane tylko wówczas, gdy wierzycielem prowadzącym egzekucję jest jednostka gospodarki uspołecznionej w rozumieniu art. 14 k.p.c. Ze względu zaś na szczególny charakter przepisu art. 1075 k.p.c., podyktowanego troską o ochronę mienia społecznego, wykładnia rozszerzająca jego stosowanie na innych wierzycieli, jak również stosowanie analogii jest niedopuszczalne. W stosunku więc do innych wierzycieli obowiązuje tryb egzekucji przewidziany w art. 901 k.p.c., według którego konieczną przesłanką zajęcia wkładu oszczędnościowego jest odebranie książeczki oszczędnościowej.

Przedstawiony stan prawny uzasadnia udzielenie na pytanie Sądu Wojewódzkiego odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1973 r., Nr 6, poz. 101