Wyrok z dnia 1972-07-18 sygn. I PR 343/71

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PR 343/71

Wyrok z dnia 18 lipca 1972 r. 

Jeżeli przestępstwo ciągłe polega na wykorzystaniu trwałej sposobności do dokonywania zorganizowanego zaboru mienia społecznego, bieg terminu przedawnienia określonego w art. 442 § 2 (art. 442¹ § 2) k.c. rozpoczyna się z dniem, kiedy sposobność ta ustała.

Przewodniczący: sędzia J. Knap. Sędziowie: M. Krzyżanowska, W. Masewicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Państwowego Gospodarstwa Rolnego w N. przeciwko 1) Heliodorowi W., 2) Romanowi P., 3) Leonowi S., 4) Janowi G. i 5) Bogusławowi G. o zapłatę na skutek rewizji pozwanych Heliodora W. i Romana P. od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 5 lutego 1971 r.,

obie rewizje oddalił.

Uzasadnienie

Zjednoczenie Państwowych Gospodarstw Rolnych w G., działając w interesie PGR w N. pow. M., w pozwie, który wpłynął do Sądu w dniu 25 września 1970 r., domagało się zasądzenia solidarnie od Heliodora W., Romana P., Leona S., Jana G. i Bogusława G. kwoty 596.775,39 zł wraz z 8% od dnia 17 grudnia 1962 r. W uzasadnieniu pozwu podano, że pozwani, działając w zorganizowanej grupie przestępczej w okresie rozpoczynającym się w lipcu, a kończącym w październiku 1960 r., zagarnęli na szkodę Państwowego Gospodarstwa Rolnego w N. kwotę dochodzoną w pozwie, stanowiącą równowartość rzepaku i pszenicy przyjętej do suszenia, a w rzeczywistości, wobec posiadania nadwyżki, sprzedanej przez pozwanych za pośrednictwem podstawionych osób. Za popełnienie tych czynów pozwani prawomocnym wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 11 września 1961 r. zostali skazani na wysokie kary pozbawienia wolności, grzywny oraz kary dodatkowe utraty praw publicznych i obywatelskich praw honorowych. Wyrok ten w części dotyczącej orzeczenia o winie został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1962 r.

Pozwany Roman P. w odpowiedzi na pozew wnosił o oddalenie powództwa w całości, zarzucając, że ustalenia wyroku sądu karnego w zakresie winy i wysokości szkody są w stosunku do jego osoby nietrafne, a na rozprawie przed Sądem I instancji w dniu 4 grudnia 1970 r. dodatkowo powołał się na upływ 10-letniego terminu przedawnienia. Zarzut przedawnienia roszczenia podnieśli także Heliodor W. oraz pozostali współpozwani.

Sąd Wojewódzki w Gdańsku wyrokiem z dnia 5 lutego 1971 r. zasądził na rzecz Państwowego Gospodarstwa Rolnego w N. solidarnie od pozwanych Heliodora W. i Romana P. kwotę 396.375,39 zł z 8% od dnia 17 grudnia 1962 r. oraz dodatkowo od pozwanego Heliodora W. kwotę 202.400 zł, oddalając powództwo w stosunku do współpozwanych Leona S., Jana G. i Bogusława G. Sąd zasądził od pozwanych Heliodora W. i Romana P. określone kwoty kosztów procesu.

Sąd Wojewódzki ustalił, że wysokość odszkodowania dochodzonego w pozwie nie budzi wątpliwości wobec ustaleń zawartych w wyroku sądu karnego, które są dla sądu cywilnego wiążące. Zarzut przedawnienia podniesiony przez pozwanych W. i P. sąd uznał za nieuzasadniony, skoro według ustaleń zawartych w wyroku skazującym pozwanych czyny przestępne popełnione zostały przez pozwanego W. w okresie od lipca do października 1960 r., a przez pozwanego P. w okresie od lipca do końca września tego roku, pozew zaś wpłynął w dniu 25 września 1970 r., tj. przed upływem 10-letniego terminu od dnia popełnienia przestępstwa. Sąd Wojewódzki ustalił, że roszczenie dochodzone w pozwie przedawniło się natomiast w stosunku do współpozwanych S., G. i G., skoro przestępstwo stanowiące podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej popełnione zostało w sierpniu 1960 r.

Od wyroku Sądu Wojewódzkiego pozwani W. i P. wnieśli rewizję. Rewizja pozwanego P., oparta na zarzutach naruszenia prawa materialnego i niewyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości lub o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Pozwany W. w rewizji domaga się zmiany wyroku Sądu I instancji i oddalenia powództwa lub uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Rewizja oparta jest na zarzutach określonych w art. 368 pkt 1 i 2 k.p.c. Zjednoczenie PGR w G. w odpowiedzi na rewizję pozwanego P. wnosiło o jej oddalenie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty obydwu rewizji zwalczające stanowisko Sądu I instancji co do nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia nie są trafne. Według ustaleń zawartych w sentencji wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 11 września 1961 r. - a tylko te ustalenia wiązały z mocy art. 11 k.p.c. sąd cywilny - pozwani popełnili zarzucane im czyny: W. w okresie od lipca do października 1960 r., a P. w okresie od lipca do końca września 1960 r. Sąd I instancji związany był ustaleniami także co do czasu popełnienia przestępstwa, która to okoliczność, obok znamion czynu, miejsca i sytuacji, w jakiej czyn został popełniony, należy do elementów składowych przypisanego obydwu pozwanym czynu przestępnego. Z sentencji wyroku skazującego wynika, że pozwani popełnili zarzucane im przestępstwa czynem ciągłym, którego konstrukcja - jak wyjaśnia to uchwała połączonych Izb Karnej i Wojskowej z dnia 8 kwietnia 1966 r. VI KO 42/62 (OSNKW 1966, z. 7, poz. 69) polega na tym, że szereg odrębnych czynów przestępnych, powtórzonych i jednorazowych, które rozpatrywane odrębnie stanowiłyby odrębne przestępstwa, jest traktowane - pod pewnymi warunkami i w pewnych okolicznościach - jako jedno przestępstwo. Konstrukcję przestępstwa ciągłego stosuje się wtedy, gdy - obok innych przesłanek - poszczególne czyny przestępne popełnione zostały przy wykorzystaniu tej samej trwałej sposobności.

Czas popełnienia przestępstwa sąd karny określił w granicach od lipca do września lub października 1960 r., bez bliższego określenia konkretnego dnia miesiąca, w którym nastąpiło ostatnie zdarzenie stanowiące część składową czynu ciągłego. Ta ostatnia okoliczność nie ma zresztą - zdaniem Sądu Najwyższego - decydującego znaczenia dla ustalenia czasu popełnienia przestępstw, jakich dopuścili się pozwani. Istotne natomiast jest, że - jak przyjmuje to sentencja wyroku skazującego - pozwani do września 1960 r. lub do października 1960 r. wykorzystywali istniejącą od lipca tego roku trwałą sposobność do popełniania nadużyć. W konsekwencji należy przyjąć, że przestępstwo zostało popełnione w czasie, w którym pozwani wykorzystywali sposobność do podejmowania przestępnych działań na szkodę powoda. Z ustaleń sentencji wyroku skazującego wynika, że sposobność ta utrzymywała się przez cały miesiąc wrzesień 1960 r., jeżeli chodzi o pozwanego P., i cały miesiąc październik, jeżeli chodzi o pozwanego W. Dopiero z upływem ostatniego dnia wymienionych miesięcy rozpoczyna się - w rozpatrywanej sprawie - bieg terminu przedawnienia przewidzianego w art. 442 § 2 k.c.

Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 7 sierpnia 1967 r. II PR 268/67 przyjął, że jeżeli przestępstwo o charakterze ciągłym polega na utrzymywaniu pewnego stanu, np. zaniechaniu stosowania środków zabezpieczających przed szkodliwymi warunkami pracy, początek biegu przedawnienia rozpoczyna się z dniem, w którym stan ten ustał, np. przez faktyczne przerwanie pracy w warunkach szkodliwych. Analogicznie należałoby uznać, że jeżeli przestępstwo ciągłe polega na wykorzystaniu trwałej sposobności do dokonywania zorganizowanego zaboru mienia społecznego, bieg terminu przedawnienia określonego w art. 442 § 2 k.c. rozpoczyna się z dniem, kiedy sposobność ta ustała.

Rewizje pozwanych także bezpodstawnie kwestionują wysokość szkody ustaloną w sentencji wyroku sądu karnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego, a także w doktrynie procesu cywilnego reprezentowany jest jednolity pogląd, że stwierdzenie w wyroku skazującym przywłaszczenia lub zaboru konkretnej kwoty pieniężnej wiąże sąd w postępowaniu cywilnym. Stanowisko takie reprezentuje m.in. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1961 r. 1 CR 467/60 (OSN 1963, poz. 13), według którego sąd jest związany ustaleniem wysokości szkody w wypadku skazania za zabór lub za przywłaszczenie konkretnej rzeczy albo sumy pieniędzy, albowiem wówczas określona w wyroku karnym wartość rzeczy lub wysokość kwoty pieniężnej staje się elementem istoty przestępstwa przypisanego sprawcy i jako taka wiąże sąd cywilny.

Nieuzasadniony jest także podniesiony w rewizji zarzut braku legitymacji czynnej po stronie powoda. Bezsporne w sprawie jest, że pozwani byli pracownikami Państwowego Gospodarstwa Rolnego w N., które posiadało suszarnię świadczącą usługi na rzecz różnych państwowych gospodarstw rolnych podległych Zjednoczeniu PGR w G. Z tego tytułu odpowiadało wobec innych jednostek organizacyjnych za szkodę wyrządzoną przez pozwanych, a w rozpatrywanej sprawie może domagać się od nich równowartości tej szkody.

Wobec braku uzasadnionych podstaw rewizyjnych rewizje obu pozwanych należało oddalić (art. 387 k.p.c.).

OSNC 1973 r., Nr 4, poz. 65