Uchwała z dnia 1972-06-21 sygn. III PZP 13/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 13/72

Uchwała z dnia 21 czerwca 1972 r.

Przewodniczący: sędzia W. Formański (sprawozdawca). Sędziowie: A. Szczurzewski, S. Rejman.

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Kazimierza M. przeciwko Międzykółkowej Bazie Maszynowej w C. o 12.000 zł, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Łodzi Wydział III Cywilny postanowieniem z dnia 17 marca 1972 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"a) Czy może być zawarta przedwstępna umowa o pracę poza wypadkami przewidzianymi w ustawie, a w razie odpowiedzi negatywnej -

b) czy i na jakiej podstawie prawnej zakład pracy ponosi odpowiedzialność za szkodę spowodowaną niezawarciem przyrzeczonej umowy o pracę?",

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Dopuszczalne jest zawarcie umowy, przez którą strony zobowiązują się do zawarcia umowy o pracę (umowa przedwstępna - art. 389 k.c. w związku z art. XII § przep. wprow. k.c.).

Uchylenie się przez zakład pracy od zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę daje podstawę do odpowiedniego zastosowania art. 390 § 1 k.c. w związku z art. XII § 3 przep. wprow. k.c. w zakresie przewidzianego tymi przepisami żądania naprawienia szkody.

Uzasadnienie

I Wątpliwości co do dopuszczalności zawarcia umowy, przez którą strony zobowiązują się do zawarcia między sobą w przyszłości umowy o pracę, czyli umowy przedwstępnej, zrodziły się przede wszystkim dlatego, że przepisy prawa pracy bezpośrednio nie przewidują umowy przedwstępnej w formie i o skutkach określonych w art. 389 i 390 k.c. dla stosunków cywilnoprawnych.

Zagadnienie dopuszczalności umowy przedwstępnej w stosunkach pracy było przedmiotem rozważań w orzecznictwie Sądu Najwyższego już pod rządem art. 62 k.c. Tak więc w orzeczeniu z dnia 6.X.1961 r. w sprawie 1 CR 1006/61 Sąd Najwyższy, rozstrzygając w sensie pozytywnym wspomnianą wątpliwość, wypowiedział pogląd, że zawarcie umowy przyrzeczonej może być przymusowo realizowane na podstawie przepisu art. 62 § 3 k.c., i to bez względu na to, czy umowa przedwstępna została zawarta z zachowaniem określonej formy, czy nawet ustnie, dla zawarcia bowiem umowy o pracę ustawa nie przewiduje szczególnej formy. Jeśli przeto zakład pracy odmawia zawarcia przyrzeczonej umowy, pracownik może żądać zobowiązania zakładu pracy do jej zawarcia i dopuszczenia go do pracy, co nie wyłącza dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych.

Natomiast w orzeczeniu z dnia 30.XI.1961 r. w sprawie 4 CR 722/61 (OSNCP 1963, z. 7-8, poz. 145) Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że powodowi, z zawodu nauczycielowi, przysługuje na podstawie § 4 art. 62 k.z. od Skarbu Państwa - Kuratorium Okręgu Szkolnego wyrównanie szkody, jaką poniósł wskutek tego, iż strona pozwana uchyliła się od zawarcia z nim umowy o pracę nauczyciela na nowy rok szkolny stosownie do zawartej przez strony umowy przedwstępnej. W doktrynie odnotować można jedynie wypowiedź Macieja Święcickiego (Prawo pracy, Warszawa 1968, s. 160), zresztą bez bliższego uzasadnienia, że obowiązek zawarcia umowy o pracę może wynikać z umowy przedwstępnej, musi ona jednak określać istotne postanowienia i termin zawarcia przyszłej umowy.

II Przepisy prawa pracy nie normują instytucji umowy przedwstępnej. Wyjątkowo umowę taką przewiduje ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. o zatrudnieniu absolwentów szkół wyższych (Dz. U. Nr 8, poz. 48), co jednak nie może prowadzić do wniosku, że zawarcie umowy przedwstępnej jest dopuszczalne w stosunkach pracy tylko wtedy, gdy przepis prawa wyraźnie na to zezwala. Potrzebę unormowania sposobu i formy zawierania umów o zatrudnienie absolwentów dyktował cel cytowanej ustawy. Ustawa ta wprowadziła ograniczenie swobody zawierania umowy o pracę, co wymagało ustawowego unormowania, w celu zapewnienia w drodze takich umów planowego zatrudnienia, a jednocześnie pracy samym absolwentom.

Brak unormowania umowy przedwstępnej o pracę nie prowadzi do wniosku o niedopuszczalności zawarcia umowy przedwstępnej w stosunkach pracy. Stosownie bowiem do art. XII § 3 przep. wprow. k.c. w wypadkach nie uregulowanych przepisami ustawodawstwa pracy ani przepisami prawa cywilnego, wymienionymi w art. XII § 2 przep. wprow. k.c. i pozostawionymi w mocy dla stosunków pracy, a więc przepisami, które przekształciły się odtąd w przepisy prawa pracy, stosuje się odpowiednio do stosunków pracy przepisy kodeksu cywilnego, chyba że nie są one zgodne z zasadami prawa pracy. Problem przeto sprowadza się do pytania, czy zasady prawa pracy stoją na przeszkodzie stosowaniu art. 389 k.c. do stosunków pracy. Rozważając to zagadnienie, Sąd Najwyższy nie dopatruje się niezgodności z zasadami prawa pracy w zawarciu przedwstępnej umowy o pracę. Przeciwnie, należy uznać jej zgodność z powyższymi zasadami, skoro omawiana umowa realizuje podstawowe funkcje prawa pracy - organizacyjną i ochronną - przez to, że z jednej strony zabezpiecza i zapewnia zakładowi pracy w wyniku umowy przedwstępnej potrzebną siłę roboczą, a z drugiej - zabezpiecza i zapewnia pracownikowi w przyszłości pożądane zatrudnienie.

Na postawione więc pierwsze pytanie należy odpowiedzieć, że dopuszczalne jest zawarcie umowy, przez którą strony zobowiązują się do zawarcia umowy o pracę, na podstawie art. 389 k.c. w związku z art. XII § 3 przep. wprow. k.c.

III Zagadnienie odszkodowania należnego w związku z odmową zawarcia umowy przyrzeczonej zostało w kodeksie cywilnym unormowane odrębnie w art. 390 § 1 k.c. Przepis ten w związku z art. XII § 3 przep. wprow. k.c. - w konsekwencji przyjęcia dopuszczalności stosowania art. 389 k.c. do stosunków pracy - ma także odpowiednie zastosowanie do stosunków pracy. Jeżeli więc zakład pracy uchyla się od zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę (gdyż taka sytuacja leży u podstaw drugiego pytania zgłoszonego przez Sąd Wojewódzki), pracownikowi przysługuje roszczenie o naprawienie szkody, którą poniósł przez to, że liczył na zawarcie umowy przyrzeczonej. Chodzi więc o naprawienie szkody w zakresie przewidzianym tym przepisem, a nie przepisami o odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych lub przepisami o wykonaniu zobowiązań i skutkach ich niewykonania. Określenie wysokości odszkodowania w razie uchylenia się przez zakład pracy od zawarcia przyrzeczonej umowy o pracę uzależnione jest od okoliczności konkretnego wypadku.

Stąd odpowiedź na drugie pytanie - jak w zdaniu drugim sentencji uchwały.

Na marginesie należy zaznaczyć, że zarówno zgłoszone pytania, jak i stan faktyczny sprawy nie czyniły aktualnymi rozważań na temat roszczenia z art. 390 § 2 k.c. o zawarcie umowy przyrzeczonej w stosunkach pracy.

OSNC 1972 r., Nr 11, poz. 201