Wyrok z dnia 1971-06-04 sygn. II CR 138/71

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 138/71

Wyrok z dnia 4 czerwca 1971 r.

Jeżeli w procesie o unieważnienie małżeństwa z powodu bigamii strona nie może przedstawić wpisu aktu pierwszego małżeństwa sporządzonego za granicą albo gdy jest to związane z poważnymi trudnościami, niedopuszczalne jest ustalenie przez sąd na podstawie innych dowodów (z zeznań świadków i przesłuchania stron) faktu zawarcia związku małżeńskiego. Należy wykorzystać wtedy tryb przewidziany w art. 22 ust. 1 prawa o aktach stanu cywilnego. W tym celu sąd może zawiesić postępowanie cywilne na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.

Przewodniczący: sędzia K. Piasecki (sprawozdawca). Sędziowie: J. Krajewski, R. Czarnecki.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Georgiasa Ch. przeciwko Helenie Zofii Ch. o unieważnienie małżeństwa, na skutek rewizji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z dnia 3 grudnia 1970 r.,

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu we Wrocławiu do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Dla uzasadnienia żądania unieważnienia małżeństwa z pozwaną powód przytoczył, że strony zawarły związek małżeński w dniu 28 listopada 1958 r., jednakże w tym samym czasie powód pozostawał w związku małżeńskim z Agnulą Ch., zamieszkałą w Grecji.

Pozwana uznała żądanie pozwu i żądała zasądzenia alimentów dla dwojga mał. dzieci po 500 zł miesięcznie, tak jak to orzekł Sąd Powiatowy w dniu 18 marca 1966 r.

Zaskarżonym przez powoda wyrokiem Sąd Wojewódzki oddalił powództwo. Sąd Wojewódzki zakreślał powodowi terminy do przedstawienia aktu małżeństwa zawartego w Grecji w 1941 r. oraz dowodu stwierdzającego, czy jego żona z poprzedniego małżeństwa żyje. Takich dowodów powód nie przedstawił. Zeznania świadków nie mogą zastąpić aktu małżeństwa wydanego przez urząd stanu cywilnego.

W rewizji powód wnosi o zmianę tego wyroku i uwzględnienie powództwa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Sprawa niniejsza dotyczy unieważnienia małżeństwa z powodu bigamii. Małżeństwo może być unieważnione tylko z tych powodów, z którymi przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego łączą rygor nieważności. Małżeństwo może być unieważnione z powodu bigamii tylko wówczas, gdy zostanie ustalone, że któryś z małżonków pozostawał już w ważnym związku małżeńskim. Okoliczność ta zatem musi być udowodniona zgodnie z wymaganymi przez obowiązujące prawo zasadami. W ten tylko sposób można zapobiec ewentualnemu bezpodstawnemu wykorzystaniu instytucji unieważnienia małżeństwa jako środka prowadzącego do ustania małżeństwa z obejściem obowiązujących przepisów prawa, w szczególności przepisów o rozwodzie.

Poza tą przesłanką stanowiącą o dwużeństwie powinna być także udowodniona okoliczność, czy poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione (art. 13 § 3 k.r.o.). Gdyby się bowiem okazało, że poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, to wówczas niedopuszczalne byłoby unieważnienie małżeństwa z powodu bigamii z zastrzeżeniem wyjątku, który nie wchodzi w grę w sprawie niniejszej.

Sąd Wojewódzki miał co do tych okoliczności poważne wątpliwości w związku z tym, że poprzednie małżeństwo powoda zostało zawarte za granicą i że powód obu tych okoliczności nie udowodnił odpowiednimi dokumentami.

W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Wojewódzki powołał się na przepis art. 25 prawa o aktach stanu cywilnego, w myśl którego akta stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych. Z tego przepisu Sąd wyciągnął wniosek, że bez przedstawienia przez powoda aktu stwierdzającego, iż zawarł on w Grecji inny związek małżeński, nie można ustalić, czy powód zawierając małżeństwo z pozwaną popełnił bigamię. Okoliczność ta może być według zapatrywania wyrażonego przez Sąd Wojewódzki stwierdzona jedynie i wyłącznie dowodem z aktu małżeństwa sporządzonym w Grecji, gdzie małżeństwo to zostało zarejestrowane.

Przede wszystkim należy wyjaśnić, że przepis art. 25 prawa o aktach stanu cywilnego dotyczy wyłącznie aktów stanu cywilnego znajdujących się w księgach będących w dyspozycji urzędów stanu cywilnego - bez względu na datę ich sporządzenia. W ten sposób określona moc dowodowa aktów stanu cywilnego nie dotyczy aktów stanu cywilnego sporządzonych za granicą. Z tego zatem punktu widzenia Sąd Wojewódzki błędnie powołał się na art. 25 pr. o aktach stanu cywilnego.

Istota sprawy sprowadza się do innej kwestii. Z materiału jej bowiem wynika, że powód napotyka trudności w przedstawieniu odpowiedniego dokumentu. Sytuację taką ma na względzie przepis art. 22 ust. 1 prawa o aktach stanu cywilnego, który stanowi, że jeżeli akt urodzenia, małżeństwa lub zgonu został sporządzony za granicą, a uzyskanie wypisu jest niemożliwe lub związane z poważnymi trudnościami, to treść aktu stanu cywilnego ustali właściwe prezydium powiatowej rady narodowej na żądanie organu państwowego, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu.

W przepisie tym chodzi zatem o ustalenie treści aktu zagranicznego w celu usunięcia ujemnych skutków dowodowych związanych z brakiem dowodu w postaci aktu stanu cywilnego. Konsekwencją tego unormowania jest w istocie rzeczy transpozycja aktu niedostępnego w kraju a istniejącego za granicą, mająca na celu nadanie mu charakteru i skutków dowodowych aktu polskiego. Ustalona w tej formie treść aktu zagranicznego może być dopiero traktowana z punktu widzenia art. 25 prawa o aktach stanu cywilnego.

Tego rodzaju rozwiązanie legislacyjne pociąga za sobą ten skutek, że niedopuszczalne jest dowodzenie faktu zawarcia za granicą związku małżeńskiego za pomocą innych środków dowodowych, np. zeznań świadków czy przesłuchania stron w procesie cywilnym.

Gdyby nie był znany ten tryb ustalania treści aktu zagranicznego, to nie byłoby wyłączone dowodzenie według ogólnych zasad za pomocą wszystkich dostępnych środków dowodowych faktu i innych danych dotyczących zawarcia związku małżeńskiego za granicą w razie niemożności lub poważnych trudności w przedstawieniu odpowiedniego dokumentu. W takim tylko wypadku sąd mógłby we własnym zakresie ustalić - jako okoliczność o charakterze prejudycjalnym - fakt pozostawania przez powoda w poprzednio zawartym związku małżeńskim.

W myśl jednak ogólnych zasad, jeżeli ustanowiony jest szczególny tryb, ustalenia pewnych okoliczności, to właściwy jest ten tryb, a sąd nie może tego zagadnienia rozstrzygać prejudycjalnie tylko dla celów rozstrzygnięcia konkretnego, aktualnie toczącego się procesu, jako przesłanki jego rozstrzygnięcia.

W tym stanie rzeczy wchodziło w grę zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c., który odnosi się również do takich sytuacji.

Z tych wszystkich względów należy dojść do wniosku, że w wypadku gdy w procesie o unieważnienie małżeństwa z powodu bigamii strona nie może przedstawić wypisu aktu pierwszego małżeństwa sporządzonego za granicą lub gdy to jest związane z poważnymi trudnościami, niedopuszczalne jest ustalenie przez sąd na podstawie innych dowodów (z zeznań świadków i przesłuchania stron) faktu zawarcia związku małżeńskiego. Należy wykorzystać wtedy tryb przewidziany w art. 22 ust. 1 prawa o aktach stanu cywilnego. W tym celu sąd może zawiesić postępowanie cywilne na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.

Za nieuzasadniony, jako nie odpowiadający istocie zagadnienia, należy uznać pogląd skarżącego, że Sąd Wojewódzki zgodnie z art. 26 prawa o aktach stanu cywilnego powinien uznać za nieważny akt stanu cywilnego niezgodny z prawdą, przy czym tym aktem jest akt zawarcia związku małżeńskiego między stronami niniejszego procesu, oparty na akcie urodzenia powoda stwierdzającym, że powód "w owym czasie był kawalerem".

Zaskarżony zatem wyrok należało uchylić i sprawę przekazać Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania.

OSNC 1972 r., Nr 3, poz. 52