Uchwała z dnia 1972-06-07 sygn. II CZP 42/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CZP 42/72

Uchwała z dnia 7 czerwca 1972 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie: K. Piasecki, F. Wesely.

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Marii R. przeciwko Łucji D. o zamianę dożywocia na rentę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Opolu postanowieniem z dnia 12 kwietnia 1972 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy dożywotnie świadczenia w naturze orzeczone zamiast spłat w postanowieniu orzekającym o dziale spadku mogą być zamienione na rentę na podstawie art. 913 k.c.?",

udzielił następującej odpowiedzi:

Dożywotnie świadczenia w naturze orzeczone zamiast spłat w postanowieniu orzekającym o dziale spadku mogą być zamienione na rentę (art. 913 k.c.).

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki w Opolu w trybie art. 391 k.p.c. zagadnienie prawne wynikło na tle następującego stanu faktycznego:

Przy dziale spadku po Janie R. na zgodny wniosek uczestników postępowania Sąd Powiatowy w Oleśnie dnia 5 sierpnia 1970 r., zamiast spłat, zobowiązał Łucję D. do dostarczenia Marii R. dożywocia określonego w art. 908 § 1 k.c., tj. do przyjęcia jej jako domownika, dostarczania wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnienia jej odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie oraz sprawienia odpowiedniego pogrzebu.

W pozwie wniesionym 18 listopada 1971 r. Maria R. żądała zamiany świadczeń dożywotnich na rentę w wysokości 1.200 zł miesięcznie, twierdząc, że od dłuższego czasu istnieją między stronami nieporozumienia, że pozwana całkowicie nie wywiązuje się ze świadczeń dożywotnich, że między nimi wytworzyły się takie stosunki, iż nie mogą one pozostawać ze sobą w bezpośredniej styczności.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

Sąd Powiatowy powództwo oddalił, ustalając, że spłaty przy dziale spadku w postaci dożywotnich świadczeń w naturze nie można utożsamiać ze świadczeniami, jakie wynikają z art. 908 k.c., a tym samym powódka z mocy art. 913 k.c. nie może domagać się zamiany tych świadczeń na dożywotnią rentę. Zdaniem Sądu zamiana tych świadczeń oznaczałaby w istocie zmianę postanowienia, które jest prawomocne.

Od tego postanowienia wniosła rewizję powódka Maria R., zarzucając naruszenie prawa materialnego, sprzeczność ustaleń i brak wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku. Zdaniem rewidującej, pozwana otrzymała przy dziale spadku jej udział ujęty w formę świadczeń w naturze z art. 908 k.c., wobec czego istnieje podstawa do zamiany świadczeń dożywotnich na rentę zgodnie z art. 913 k.c.

Zauważyć należy, co następuje:

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 5 kwietnia 1971 r. III CZP 12/71 (OSNCP 1972 r., z. 1, poz. 2) wyraził pogląd, że w postanowieniu orzekającym o dziale spadku lub o zniesieniu współwłasności sąd może na zgodny wniosek osób zainteresowanych przyznać należne spłaty w postaci dożywotnich świadczeń w naturze. W uzasadnieniu tej uchwały podkreślono m.in., że jeżeli chodzi o formy zastępujące spłatę należną współwłaścicielowi lub współspadkobiercy, należy uznać za możliwe stosowanie w drodze analogii art. 908 k.c. Możliwe więc byłoby przyznanie uprawnionemu do spłaty odpowiednich świadczeń w naturze, o jakich mowa w art. 908 § 1 k.c., a także wydzielenie - w celu zapewnienia środków utrzymania współwłaścicielowi lub współspadkobiercy będącemu w podeszłym wieku - działki ziemi do dożywotniego użytkowania, z zaliczeniem wartości tego użytkowania na należną spłatę, wreszcie możliwe byłoby ustanowienie służebności mieszkania lub innej służebności osobistej.

Rozwijając omawianą uchwałę, Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 31 marca 1972 r. III CZP 12/71 przyjął, że jeżeli w postanowieniu orzekającym o dziale spadku lub o zniesieniu współwłasności sąd na zgodny wniosek osób zainteresowanych przyznał należne spłaty w postaci dożywotnich świadczeń w naturze, świadczenia te mogą być zabezpieczone przez wpis do księgi wieczystej (dział III).

Przyjęcie zasady, że zastosowanie w drodze analogii przepisów o umowie dożywocia do spłat należnych współwłaścicielowi lub współspadkobiercy jest możliwe, daje podstawę do uznania, że możliwe jest również zastosowanie analogii w kierunku odwrotnym, to znaczy w kierunku zamiany przyznanych zamiast spłaty dożywotnich świadczeń w naturze na rentę, a więc na świadczenie pieniężne, które jest właściwą i podstawową formą spłat przewidzianą w kodeksie cywilnym przy zniesieniu współwłasności lub dziale spadku.

W sytuacji więc, gdy między zobowiązanym do spłaty a uprawnionym korzystającym ze spłaty w postaci świadczeń w naturze wytworzyły się takie stosunki, że nie można wymagać od stron, aby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na wniosek jednej z nich może zamienić - stosując w drodze analogii art. 913 § 1 k.c. - świadczenia w naturze na rentę.

Nie byłoby natomiast możliwe dalej idące stosowanie w danym wypadku analogii z art. 913 § 2 k.c., a więc przyjęcie możliwości rozwiązania w ogóle stosunku prawnego łączącego zobowiązanego i uprawnionego. Jak to bowiem wyjaśnił Sąd Najwyższy w cyt. uchwale z dnia 5 kwietnia 1971 r. (III CZP 12/71), ustanowienie na rzecz jednego ze współwłaścicieli lub spadkobierców dożywocia nie mogłoby nastąpić już choćby w tej przyczyny, że przewidziana w przepisach możliwość rozwiązania w niektórych wypadkach tej umowy byłaby sprzeczna z podstawowym celem, jakiemu służy i ma służyć zniesienie współwłasności lub dział spadku, a jakim jest ostateczne wyjście z niepodzielności i stabilizacja stosunków własnościowych.

Z tych względów na przedstawione pytanie udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1973 r., Nr 1, poz. 4