Wyrok z dnia 1971-03-05 sygn. II CR 686/70

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 686/70

Wyrok z dnia 5 marca 1971 r.

Nagrobek, mający cechy artystyczne przejawiające się w inwencji twórczej, samodzielności i oryginalności opracowania, jest utworem architektonicznym, który ma przymiot utworu w rozumieniu prawa autorskiego.

Prawa twórcy takiego nagrobka nie są uzależnione od uwidocznienia na tym nagrobku zastrzeżenia prawa autorskiego.

Przewodniczący: sędzia W. Bryl. Sędziowie: B. Łubkowski (sprawozdawca), M. Godlewska.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Feliksa B. przeciwko Bolesławowi i Henrykowi K. o ochronę dóbr osobistych, na skutek rewizji pozwanych od wyroku Sądu Wojewódzkiego dla m. Łodzi z dnia 30 września 1970 r.,

zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że nakazał pozwanym Bolesławowi i Henrykowi K. złożenie pisemnego oświadczenia skierowanego do powoda tej treści, iż nie będą naruszać autorskich praw powoda w zakresie wykonywania nagrobków cmentarnych według projektu i wzoru nagrobka postawionego na grobie Jana Bogdana B., oddalił rewizję w pozostałej części.

Uzasadnienie

W sierpniu 1965 r. powód postawił na grobie swego syna na cmentarzu w Ł. nagrobek według własnego projektu i zastrzegł wobec wykonawcy, tj. S. Zakładów Kamienia Budowlanego w Ł., warunek wyłączający odtwarzanie nagrobków według tego projektu. Od 1966 r. zaczęły pojawiać się na cmentarzu rzym.-kat. w Ł. nagrobki będące kopią nagrobka zaprojektowanego przez powoda.

Powód twierdził, że nagrobki te wykonała pozwana Filomena K. jako właścicielka zakładu kamieniarskiego i na podstawie art. 53 § 1 ustawy o prawie autorskim oraz art. 23 i 24 k.c. domagał się zakazania pozwanej kopiowania i wykonywania tego rodzaju nagrobków, nakazania złożenia oświadczenia, że nie będzie w przyszłości naruszać praw autorskich powoda oraz nakazania modyfikacji nagrobków skopiowanych przez pozwaną w ten sposób, by różniły się od nagrobka syna powoda.

W toku procesu Sąd Wojewódzki na podstawie art. 194 § 3 k.p.c. wezwał do wzięcia udziału w sprawie pozwanych Bolesława i Henryka K. jako współwłaścicieli zakładu kamieniarskiego, powód zaś zmienił żądanie pozwu w ten sposób, że zamiast modyfikacji już wykonanych przez pozwanych nagrobków domagał się zasądzenia od pozwanych na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża kwoty 30.000 zł.

Pozwani zarzucili, że wykonali na życzenie klientów trzy nagrobki podobne do nagrobka postawionego na grobie syna powoda, oraz twierdzili, że nagrobka tego nie kopiowali.

Sąd Wojewódzki nakazał pozwanym Bolesławowi i Henrykowi K. - jako współwłaścicielom zakładu kamieniarskiego - żeby zaniechali budowania nagrobków cmentarnych przy wykorzystaniu wzoru w postaci nagrobku postawionego na cmentarzu rzym.-kat. w Ł. na grobie Jana Bogdana B. oraz żeby ze wzoru tego nie korzystali w jakikolwiek inny sposób, a ponadto żeby złożyli na własny koszt w piśmie codziennym "Dziennik Ł." oświadczenie tej treści, iż pozwani przyznają się do bezprawnego wykorzystania wzoru nagrobka postawionego na grobie Jana Bogdana B., zobowiązują się tego więcej nie czynić i przepraszają za ten uczynek ojca zmarłego, inż. Feliksa B.; oprócz tego Sąd zasądził od tych pozwanych na rzecz PCK solidarnie kwotę 10.000 zł, natomiast oddalił powództwo w stosunku do pozwanej Filomeny K.

Sąd Wojewódzki ustalił, że pozwani Bolesław i Henryk K. w kilku wypadkach skopiowali nagrobek postawiony na grobie syna powoda, przy czym wystawiając te nagrobki, posłużyli się wobec zarządu cmentarza zupełnie innymi projektami nagrobków, a po zatwierdzeniu tych wzorów przez zarząd cmentarza wystawili nagrobki według wzoru skopiowanego. Sąd Wojewódzki uznał, że nagrobek wykonany według wzoru i na polecenie powoda nie może korzystać z ochrony prawa autorskiego ze względu na to, że nie został podpisany ani przez powoda jako autora ani przez wykonawcę nagrobka, jednakże pozwani naruszyli zasady etyki zawodowej i pogwałcili nie tylko prawo wyłączności dzieła artystycznego powoda istniejące w sferze moralnej, niezależnie od ochrony prawa autorskiego, ale także sferę uczuć powoda związanych z pamięcią i kultem zmarłego syna. Sąd Wojewódzki uznał nadto, że postępowanie pozwanych, jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, stanowi o bezprawności ich działania oraz że działanie to było zawinione, gdyż pozwani byli uprzedzeni przez powoda, że nie wyraża zgody na stawianie nagrobków skopiowanych z nagrobka jego syna.

Pozwani w rewizji zarzucili, że Sąd Wojewódzki z naruszeniem art. 23 i 24 § 1 k.c. przyjął, iż wystawienie przez pozwanych trzech nagrobków według wzoru nagrobka syna powoda stanowiło naruszenie dobra osobistego powoda w rozumieniu tych przepisów. Poza tym skarżący zarzucili, że Sąd Wojewódzki sprzecznie z zeznaniem świadka P. ustalił, iż pozwani nie zaprzestali wystawiania nagrobków według skopiowanego wzoru powoda, że Sąd naruszył art. 448 k.c., zasądzając kwotę 10.000 zł na rzecz PCK, oraz że uchybił ponadto art. 231 i 194 k.p.c. zobowiązując pozwanych do złożenia oświadczenia publicznego, którego strona powodowa nie żądała, i wzywając ich do wzięcia udziału w sprawie wadliwie przez powoda wytoczonej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Trafny jest zarzut skarżących, że poważne zastrzeżenia budzi pogląd Sądu Wojewódzkiego, iż pozwani, wystawiając nagrobki wzorowane na nagrobku postawionym przez powoda na grobie jego syna, naruszyli dobro osobiste powoda przysługujące mu na podstawie art. 23 k.c. Sam fakt bowiem postawienia oryginalnego nagrobka nie daje podstawy do sprzeciwienia się wystawiania nagrobków wzorowanych (skopiowanych) na pierwowzorze na innych grobach i w odczuciu ogólnym nie uwłacza pamięci zmarłego, na którego grobie postawiono ten oryginalny nagrobek.

Dobro osobiste związane z kultem zmarłego może polegać na wyłączności korzystania z terenu na urządzenie grobu, wybudowaniu grobu, ustawieniu nagrobka, pielęgnacji grobu, odwiedzania go, odbywania ceremonii religijnych, kontemplacji itp., ale nie na zakazie wybudowania grobu dla innego zmarłego czy ustawienia nagrobka identycznego z grobem czy nagrobkiem wybudowanym poprzednio przez rodzinę innego zmarłego. Nie można zatem zgodzić się z poglądem Sądu Wojewódzkiego, że wystawienie podobnego czy nawet identycznego nagrobka narusza dobro osobiste powoda związane z kultem jego zmarłego syna.

Błędny jest jednak pogląd Sądu Wojewódzkiego, że powodowi nie przysługuje ochrona jego praw według prawa autorskiego jako twórcy utworu architektonicznego, i to tylko dlatego, że nie umieszczono na nagrobku nazwiska powoda.

Z mocy art. 7 § 1 pr. aut. prawo autorskie przysługuje twórcy, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej. Żaden z przepisów tej ustawy - z wyjątkiem art. 2 tej ustawy dotyczącego utworu fotograficznego, fotografii i filmów - nie uzależnia praw twórcy od uwidocznienia na utworze zastrzeżenia prawa autorskiego. Przepisem takim nie jest zwłaszcza przepis art. 7 § 2 ustawy o prawie autorskim. Przepis ten wprowadza jedynie domniemanie prawne, według którego uważa się za twórcę osobę, której nazwisko jako twórcy uwidoczniono na utworze albo zgłoszono przy wykonaniu lub wystawieniu utworu. W takim wypadku ciężar dowodu wykazania autorstwa utworu spoczywa nie na osobie podpisanej jako twórcy na utworze, lecz na osobie, która przeczy takiemu domniemaniu. Twórca, za którym nie przemawia domniemanie z art. 7 § 2 pr. aut., może jednak dochodzić ochrony swych praw autorskich wszelkimi środkami przewidzianymi w postępowaniu dowodowym.

Z mocy art. 15 pkt 1, 20 pkt 5 i 22 pr. aut. zabronione jest w zasadzie kopiowanie lub odtwarzanie w inny sposób utworów architektonicznych w celu ich budowy oraz budowanie według cudzego wzoru architektonicznego.

Z prawidłowych ustaleń Sądu Wojewódzkiego wynika, że powód jest twórcą nagrobka postawionego na grobie jego syna oraz że nagrobek ten - ze względu na jego cechy artystyczne przejawiające się w inwencji twórczej, samodzielności i oryginalności opracowania - jest utworem architektonicznym, który ma przymiot utworu w rozumieniu przepisów prawa autorskiego.

W świetle powyższych okoliczności uzasadnione jest roszczenie powoda o nakazanie pozwanym zaniechania budowania nagrobków cmentarnych według utworu architektonicznego powoda, jak również o nakazanie pozwanym złożenia oświadczenia, iż nie będą naruszać praw autorskich powoda, oraz o zasądzenie odszkodowania określonego w art. 448 k.c.

Sąd Najwyższy jednak w częściowym uwzględnieniu rewizji pozwanych zmienił zaskarżony wyrok w punkcie drugim jego sentencji dotyczącym złożenia przez pozwanych publicznego oświadczenia, gdyż powód w pozwie i w dalszym toku postępowania domagał się zwykłego, a nie publicznego oświadczenia bądź ogłoszenia wyroku w czasopiśmie. Sąd Wojewódzki, zobowiązując pozwanych do takiego oświadczenia i ogłoszenia części wyroku w piśmie codziennym, orzekł ponad żądanie powoda. Tego rodzaju zadośćuczynienie w świetle okoliczności ujawnionych w sprawie, a zwłaszcza wobec zaprzestania przez pozwanych korzystania z utworu architektonicznego powoda, nie było uzasadnione.

Wobec podniesionego w rewizji pozwanych zarzutu uchybienia art. 194 § 3 k.p.c. należy wyjaśnić, że przepis ten ma zastosowanie, gdy chodzi o dopozwanie osób, przeciwko którym o to samo roszczenie może być wytoczone powództwo. W niniejszej sprawie Sąd Wojewódzki prawidłowo wezwał Bolesława i Henryka K. do wzięcia udziału w sprawie obok, a nie zamiast pozwanej Filomeny K. jako współwłaścicielki zakładu kamieniarskiego.

Z tych względów Sąd Najwyższy z mocy art. 387, 390 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku, przy czym stosownie do art. 100 k.p.c. zniósł wzajemnie między stronami koszty postępowania rewizyjnego.

OSNC 1971 r., Nr 12, poz. 213