Uchwała z dnia 1971-04-21 sygn. III CZP 17/71

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 17/71

Uchwała z dnia 21 kwietnia 1971 r.

Przewodniczący: sędzia W. Bryl (sprawozdawca). Sędziowie: S. Gross, Z. Masłowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Profilaktycznego Domu Zdrowia Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej w Z. przeciwko Kazimierzowi N. i Annie N. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 29 stycznia 1971 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w wypadku wykonania przysługującego Skarbowi Państwa prawa pierwokupu z mocy ustawy z 14.VII.1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (Dz. U. Nr 32, poz. 159 i art. XX przep. wprow. k.c.) zastrzeżone w zawartej umowie sprzedaży prawo służebności bezpłatnego dożywotniego użytkowania lokalu mieszkalnego obejmującego 4 pokoje z przynależnościami, mieszczącego się w budynku będącym przedmiotem sprzedaży - stanowi w rozumieniu art. 600 § 2 k.c. tego rodzaju świadczenia dodatkowe, które uważa się za zastrzeżone?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Służebność mieszkania zastrzeżona w umowie sprzedaży nieruchomości nie ma charakteru świadczenia dodatkowego, które w razie wykonania przez Skarb Państwa prawa pierwokupu (art. 600 § 2 k.c.) uważa się za niebyłe.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w tym sporze zagadnienie prawne wynikało na tle następującego stanu faktycznego:

Umową sprzedaży z 31.I.1968 r. Anna N. sprzedała Ogólnokrajowej Spółdzielni Turystycznej "Gromada" w W. nieruchomość obj. lwh. 7590 gm. kat. Z. której część składową stanowi budynek przy ul. Tetmajera pod nazwą "Tatrogród". W § 3 umowy sprzedaży kupujący zobowiązał się ustanowić na rzecz Anny N. i Kazimierza N. służebność bezpłatnego dożywotniego użytkowania 4 pokoi na parterze z przynależnościami. W dniu 26.III.1968 r. Prezydium MRN w Z., działając w imieniu Skarbu Państwa, złożyło oświadczenie, że korzysta z prawa pierwokupu przysługującego Skarbowi Państwa w stosunku do wymienionej nieruchomości z mocy przepisów ustawy z 17.VII.1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach. W wykonywaniu tego prawa pierwokupu Skarb Państwa stał się właścicielem wymienionej nieruchomości i dochodzi od pozwanych kwoty 2.560 zł z 8% od dnia 1.VIII.1970 r. tytułem zaległego czynu.

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa, ale Sąd Powiatowy wyrokiem z dnia 6.XI.1970 r. C 366/70 powództwo uwzględnił stwierdzając, że w oświadczeniu z 26.III.1968 r. brak wzmianki o tym, by Skarb Państwa przejął zobowiązanie Spółdzielni "Gromada" zawarte w § 3 umowy z 31.I.1968 r. co do ustanowienia służebności bezpłatnych pomieszczeń mieszkalnych i użytkowych zajmowanych przez pozwanych w "Tatrogrodzie", i dlatego uznał, że Skarb Państwa nabył "Tatrogród" bez obciążenia służebnością bezpłatnego użytkowania mieszkania na rzecz pozwanych i że pozwani zobowiązani są do zapłaty czynszu i świadczeń na rzecz powoda.

Wyrok Sądu Powiatowego zaskarżyli rewizją pozwani.

Sąd Wojewódzki, rozpoznając rewizję pozwanych, postanowieniem z dnia 29.I.1971 r. III Cr 2516/70 zwrócił się do Sądu Najwyższego o udzielenie odpowiedzi na powyższe pytanie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Stosownie do treści art. 600 § 1 k.c., przez wykonanie prawa pierwokupu dochodzi do skutku między zobowiązanym a uprawnionym umowa sprzedaży tej samej treści co umowa zawarta przez zobowiązanego z osobą trzecią, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Takimi przepisami szczególnymi są np. art. 36, 33 ustawy z 14.VII.1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (jednolity tekst: Dz. U. z 1969 r. Nr 22, poz. 159), które odmiennie regulują cenę nabycia i sposób jej zapłaty przy wykonywaniu przez Skarb Państwa prawa pierwokupu. I tak stosownie do art. 36 tejże ustawy prezydia wojewódzkich rad narodowych (rad narodowych miast wyłączonych z województw) zobowiązane są na podstawie wytycznych Rady Ministrów do ustalenia maksymalnych cen obrotu gruntów położonych na obszarach określonych w art. 1 ust. 1, stanowiących własność osób fizycznych lub prawnych nie będących jednostkami państwowymi, oraz zasad ustalania maksymalnych cen obrotu budynków i innych urządzeń znajdujących się na tych gruntach, a do czasu ustalenia cen maksymalnych prawo pierwokupu wykonuje się według ceny odpowiadającej wysokości odszkodowania za nieruchomość wywłaszczoną. W wypadku jednak, gdy umówiona cena sprzedaży jest niższa niż cena obliczona według zasad przewidzianych w ust. 1 art. 36 ustawy, nabycie nieruchomości w wykonaniu prawa pierwokupu następuje za cenę ustaloną w umowie. Według art. 33 wymienionej ustawy cenę kupna wypłaca się w terminach i ratach przewidzianych dla wypłaty ceny kupna za nieruchomość nabytą w trybie ustawy z dnia 12.III.1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości (jednolity tekst: Dz. U. z 1961 r. Nr 18, poz. 94), ale to zagadnienie w sprawie nie występuje.

Natomiast w przedstawionym pytaniu chodzi o to, czy zastrzeżone w umowie sprzedaży zawartej z osobą trzecią dożywotnie bezpłatne mieszkanie należy do tego rodzaju świadczeń dodatkowych, którego korzystający z prawa pierwokupu nie mógłby spełnić, i czy w związku z tym - ze względu na treść zdania ostatniego § 2 art. 600 k.c. - świadczenia tego nie można by uznać za nie zastrzeżone wobec powoda.

Analizując treść art. 600 § 2 k.c. należy dojść do wniosku, że przepis ten przewidując świadczenia dodatkowe, jakich uprawniony do korzystania z prawa pierwokupu nie mógłby spełnić, ma na względzie te świadczenia, które ze względu na ich rodzaj i osobę uprawnioną nie mogłoby być spełnione. Z reguły chodzi tutaj o tego rodzaju świadczenia, których uprawniony nie mógłby spełnić ze względu na ich osobisty charakter, jak np. napisanie dzieła literackiego itp. W grę mogą tu również wchodzić świadczenia dodatkowe polegające np. na zobowiązaniu się osoby trzeciej do wydania zbywcy rzeczy indywidualnie oznaczonych. W tego rodzaju i podobnych sytuacjach należałoby przyjąć, że chodzi o świadczenie dodatkowe, którego uprawniony nie mógłby spełnić, ale w tych wypadkach uprawniony do wykonania prawa pierwokupu może wykonać to prawo, uiszczając wartość świadczeń. Jedynie w odniesieniu do Skarbu Państwa tego rodzaju świadczenia dodatkowe uważa się za nie zastrzeżone. Jednakże do tego rodzaju świadczeń nie można zaliczyć dożywotniego bezpłatnego użytkowania mieszkania zastrzeżonego na nieruchomości, w stosunku do której uprawniony Skarb Państwa wykonuje prawo pierwokupu i staje się właścicielem tejże nieruchomości.

Z przytoczonych zasad Sąd Najwyższy udzielił na postawione pytanie odpowiedzi o treści wskazanej w sentencji uchwały.

OSNC 1971 r., Nr 11, poz. 194