Uchwała z dnia 2007-03-16 sygn. III CZP 9/07

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CZP 9/07

Uchwała

z dnia 16 marca 2007 r.

Sędzia SN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)

Sędzia SN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)

Sędzia SN Irena Gromska-Szuster

Sąd Najwyższy w sprawie wszczętej z urzędu przy uczestnictwie Wiktora C. o wpis do rejestru dłużników niewypłacalnych, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 16 marca 2007 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Toruniu postanowieniem z dnia 4 grudnia 2006 r.:

„Czy w świetle art. 55 pkt 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.) do rejestru dłużników niewypłacalnych wpisuje się osobę, która została zobowiązana do wyjawienia majątku w postępowaniu, które następnie zostało umorzone?”

podjął uchwałę:

Umorzenie postępowania o wyjawieniu majątku stanowi podstawę do wykreślenia dłużnika z rejestru dłużników niewypłacalnych (art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.).

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy w Toruniu, rozpoznając apelację uczestnika postępowania Wiktora C. od postanowienia Sądu Rejonowego w Toruniu z dnia 14 września 2006 r., powziął istotne wątpliwości i na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone na wstępie. Powstało ono na tle następującego stanu faktycznego.

Sąd Rejonowy w Toruniu na wniosek wierzyciela Gminy Miasta T. postanowieniem z dnia 16 marca 2006 r., które uprawomocniło się w dniu 23 marca 2006 r., nakazał dłużnikowi Wiktorowi C. wyjawienie majątku. Kolejnym postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2006 r. Sąd ten, w związku z cofnięciem wniosku przez wierzyciela, umorzył postępowanie.

Odpis prawomocnego postanowienia o wyjawienie majątku został przesłany do sądu rejestrowego, co spowodowało w dniu 12 czerwca 2006 r. wydanie przez referendarza sądowego postanowienia w przedmiocie wpisu dłużnika Wiktora C. do Krajowego Rejestru Sądowego – rejestru dłużników niewypłacalnych. Wpisu dokonano na podstawie art. 55 pkt 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm. – dalej: "u.K.Rej.S."). Postanowienie to zostało utrzymane w mocy przez Sąd Rejonowy. (...)

Sąd Okręgowy zauważył, że podstawowym celem rejestru dłużników niewypłacalnych jest realizacja zasady bezpieczeństwa obrotu przez ujawnianie i informowanie uczestników tego obrotu o dłużnikach niewywiązujących się ze swoich zobowiązań, a w konsekwencji zagrażających interesom wierzycieli. Bezsporne jest również, że zobowiązanie dłużnika do wyjawienia majątku stanowi przesłankę wpisu do rejestru dłużników niewypłacalnych, niezależnie od dalszego losu postępowania o wyjawienie majątku. Wątpliwości powstają jednak w sytuacji, w której, jak w rozpatrywanej sprawie, po uprawomocnieniu się postanowienia zobowiązującego dłużnika do wyjawienia majątku postępowanie zostało umorzone na skutek cofnięcia wniosku przez wierzyciela. (...)

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Należy zgodzić się z Sądem Okręgowym, że literalna wykładnia art. 59 ust. 1 w związku z art. 55 pkt 3 u.K.Rej.S. wskazuje, iż dłużnik wpisany do rejestru dłużników niewypłacalnych na podstawie postanowienia, które zobowiązuje go do wyjawienia majątku, powinien pozostać wpisany do tego rejestru, nawet gdy postępowanie w tej sprawie zostaje umorzone, przepis ten przewiduje bowiem, że sąd rejestrowy z urzędu dokonuje wykreślenia wpisu dłużnika z rejestru dłużników niewypłacalnych w razie uchylenia lub zmiany postanowienia, na którego podstawie wpis został dokonany. Umorzenie postępowania o wyjawienie majątku nie jest więc wymienione jako podstawa wykreślenia wpisu dłużnika z rejestru dłużników niewypłacalnych.

Za takim sposobem rozumienia tego przepisu przemawiają również inne ważne względy.

Rola sądu w postępowaniu rejestrowym prowadzonym na podstawie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym została przez ustawodawcę wyraźnie określona; sąd dokonuje wpisów na podstawie określonych dokumentów i ze względu na charakter rejestru, prowadzonego elektronicznie, w sposób szczególnie sformalizowany. Nie bez znaczenia przy wykładni przepisów ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, która nie powinna być wykładnią rozszerzającą, są także funkcje pełnione przez rejestr dłużników niewypłacalnych. Jak podkreśla się w doktrynie i orzecznictwie, wpis do takiego rejestru ma informować uczestników obrotu o podmiotach, które ze względu na swoją sytuację majątkową stanowią potencjalnie zagrożenie dla kontrahentów, a tym samym chronić ich przed skutkami, do jakich może doprowadzić prowadzenie interesów z dłużnikiem niewypłacalnym. Z punktu widzenia samego dłużnika pełni on niewątpliwie rolę swoistej sankcji, która spotyka go za to, że nie realizuje zobowiązań wobec wierzycieli. Osoba wpisana do rejestru dłużników niewypłacalnych powinna być z niego wykreślona tylko wtedy, gdy odpada przyczyna wpisu.

Z przepisów, na podstawie których może być wydane postanowienie zobowiązujące dłużnika do wyjawienia majątku, wyraźnie wynika, dlaczego takie postanowienie może być podstawą wpisu do rejestru dłużników niewypłacalnych. Zgodnie z art. 913 k.p.c., wierzyciel, który chce uzyskać postanowienie o wyjawieniu majątku, powinien wykazać, że zajęty w wyniku egzekucji majątek dłużnika nie rokuje zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności lub że nie uzyska on w pełni zaspokojenia swej należności. Wydanie postanowienia o wyjawieniu majątku następuje więc po sprawdzeniu przez sąd, że istnieje uzasadnione przypuszczenie, iż dłużnik nie będzie w stanie zaspokoić wierzyciela.

Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy sprowadza się w istocie do odpowiedzi na pytanie, czy można wskazać argumenty, które pozwalają na odstępstwo od dosłownej wykładni art. 59 ust 1 u.K.Rej.S. Odstępstwo takie jest dopuszczalne, jeżeli wyniki wykładni językowej prowadzą to wniosków, które ze względu na ważne wartości chronione przez prawo lub powszechnie akceptowane zasady racjonalnego i logicznego myślenia byłyby nie do przyjęcia. Wprawdzie w polskim prawie nie ma przepisu upoważniającego sąd do niestosowania przepisu, którego zastosowanie byłoby nieracjonalne lub niesłuszne, ale w orzecznictwie i doktrynie dopuszcza się w drodze wykładni celowościowej korygowanie wyników, do jakich prowadzi wykładnia językowa.

Pierwszym ważnym argumentem przemawiającym za odstępstwem od dosłownego rozumienia art. 59 ust. 1 u.K.Rej.S. jest ocena skutków, do jakich prowadzi umorzenie postępowania o wyjawienie majątku. Jeżeli umorzenie następuje przed wykonaniem przez dłużnika obowiązków, do których jest zobowiązany na podstawie postanowienia o wyjawieniu majątku, to zostaje on zwolniony z ich wykonania; dłużnik nie jest więc już zobowiązany do składania wykazu majątku, a sąd nie może odebrać od niego przyrzeczenia lub stosować środków przymusu. Wprawdzie nie ma podstaw do uchylenia takiego postanowienia z powołaniem się na art. 359 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., gdyż wierzyciel nie traci prawa do ponownego wystąpienia z wnioskiem o wyjawienie majątku, to jednak – jak podkreśla się w doktrynie – wskutek umorzenia postanowienie o wyjawienie majątku traci moc wiążącą i chociaż formalnie istnieje, nie wywiera skutków prawnych. Z tego punktu widzenia można więc uznać, że umorzenie prowadzi do takich samych skutków, jak uchylenie postanowienia. Dochodzi w istocie do sytuacji przewidzianej w art. 59 ust. 1 u.K.Rej.S.; postanowienie, na podstawie którego dokonano wpisu w rejestrze dłużników niewypłacalnych, przestało wywierać skutki prawne.

Drugi argument wiąże się z tym, że umorzenie postępowania o wyjawienie majątku na wniosek wierzyciela spowodowane jest odpadnięciem podstaw, które uzasadniały traktowanie dłużnika jako niewypłacalnego. Zakładając, że wierzyciel działa racjonalnie, to występuje z wnioskiem o umorzenie postępowania wtedy, gdy dłużnik już go zaspokoił lub gdy odpadną postawy do przypuszczenia, że wierzyciel zaspokojenia nie uzyska. W istocie więc po umorzeniu postępowania o wyjawienie majątku odpadają podstawy do traktowania dłużnika jako niewypłacalnego.

Kolejny argument dotyczy funkcji pełnionych przez rejestr dłużników niewypłacalnych. Jeżeli celem wpisania dłużnika do takiego rejestru jest informacja o tym, że jest on niewypłacalny oraz swoista sankcja dla dłużnika za to, iż dopuścił do takiego stanu, to utrzymywanie wpisu w rejestrze staje się bezprzedmiotowe, gdy dłużnik przestał być niewypłacalny. Pozostawienie go w rejestrze dłużników niewypłacalnych staje się tym bardziej bezzasadne, że umorzenie postępowania w sprawie wyjawienia majątku następuje z inicjatywy wierzyciela. (...)

Z tych względów Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c., orzekł, jak w uchwale.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 11/2012

Umorzenie postępowania o wyjawieniu majątku stanowi podstawę do wykreślenia dłużnika z rejestru dłużników niewypłacalnych (art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, jedn. tekst:
Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209 ze zm.).

(uchwała z dnia 16 marca 2007 r., III CZP 9/07, D. Zawistowski, J. Frąckowiak, I. Gromska-Szuster, OSNC 2008, nr 2, poz. 19; BSN 2007, nr 3, s. 11; MoP 2007, nr 10, s. 532; R.Pr. 2008, nr 1, s.91)

Glosa

Wiktora Cajsela, Monitor Prawniczy 2012, nr 20, s. 1113

Glosa jest aprobująca.

Wykładnia gramatyczna art. 59 ust. 1 w zw. z art. 55 pkt 3 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm.) może wskazywać, że dłużnik wpisany do rejestru dłużników niewypłacalnych na podstawie postanowienia, które zobowiązuje go do wyjawienia majątku, powinien pozostać wpisany do tego rejestru, nawet gdy postępowanie w tej sprawie zostanie następnie umorzone. Przepis ten przewiduje bowiem, że sąd rejestrowy z urzędu dokonuje wykreślenia wpisu dłużnika z rejestru dłużników niewypłacalnych jedynie w razie uchylenia lub zmiany postanowienia, na którego podstawie wpis został dokonany. Umorzenie postępowania o wyjawienie majątku nie zostało więc wymienione przez ustawodawcę jako jedna z podstaw wykreślenia wpisu dłużnika z rejestru dłużników niewypłacalnych.

Glosator wskazał, że istnieją poważne argumenty, które pozwalają na odstępstwo od ściśle dosłownej, językowej wykładni wskazanych przepisów. Pierwszym z nich jest ocena skutków, do jakich prowadzi umorzenie postępowania o wyjawienie majątku, jeżeli bowiem umorzenie następuje przed wykonaniem przez dłużnika obowiązków, do których jest zobowiązany na podstawie postanowienia o wyjawieniu majątku, to zostaje on zwolniony z ich wykonania. Dłużnik nie jest więc już zobowiązany do składania wykazu majątku, a sąd nie może odebrać od niego przyrzeczenia lub stosować środków przymusu. Zdaniem autora glosy, zasadne i logiczne jest zatem uznanie, że umorzenie postępowania doprowadzi do takich samych skutków, jak uchylenie postanowienia, na podstawie którego wpis do rejestru dłużników został dokonany. Ponadto umorzenie postępowania o wyjawienie majątku, dokonane na wniosek wierzyciela, a taka sytuacja wystąpiła w stanie faktycznym sprawy, spowodowane jest, co do zasady, odpadnięciem wszelkich podstaw, które uzasadniały traktowanie dłużnika jako niewypłacalnego. Zakładając bowiem, że wierzyciel działa racjonalnie i w celu ochrony swoich interesów, to skieruje swój wniosek o umorzenie postępowania tylko wtedy, gdy dłużnik wcześniej już go zaspokoił, lub gdy odpadną postawy do przypuszczenia, że wierzyciel zaspokojenia nie uzyska. Po umorzeniu postępowania o wyjawienie majątku odpadają zatem podstawy do traktowania dłużnika jako niewypłacalnego.

Komentator wskazał również, że z punktu widzenia funkcji pełnionych przez rejestr dłużników niewypłacalnych, celem wpisania dłużnika do takiego rejestru jest upowszechnienie informacji o tym, iż dany dłużnik jest niewypłacalny. Utrzymywanie zatem wpisu w rejestrze staje się bezprzedmiotowe, gdy dłużnik przestał być niewypłacalny.