Uchwała z dnia 1970-07-21 sygn. III CZP 39/70

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 39/70

Uchwała z dnia 21 lipca 1970 r.

Przewodniczący: sędzia K. Piasecki (sprawozdawca). Sędziowie: Z. Trybulski, W. Markowski.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Ignacego C. - z udziałem Pawła Z. i innych - o stwierdzenie zasiedzenia, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Łodzi postanowieniem z dnia 6 maja 1970 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy i na jakiej podstawie sąd rewizyjny bierze z urzędu pod rozwagę naruszenie art. 618 § 2 k.p.c.?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Sąd rewizyjny w razie stwierdzenia, że sąd pierwszej instancji nie przekazał sprawy należącej do kategorii spraw przewidzianych w art. 618 § 1 k.p.c. sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności, obowiązany jest uchylić z urzędu zaskarżone orzeczenie i przekazać sprawę na podstawie art. 618 § 1 k.p.c. sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności, chyba że postępowanie o zniesienie współwłasności zostało wszczęte po wydaniu wyroku (art. 618 § 2 zd. 3 k.p.c.) i nie zachodzi podstawa do jego uchylenia oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie 

Założeniem niniejszego zagadnienia prawnego przekazanego do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 391 § 1 k.p.c. jest stwierdzenie przez Sąd Wojewódzki, że chodzi o stan faktyczny, gdy tymczasem zgodnie z uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 15 grudnia 1968 r. III CZP 12/69 (OSNCP 1970, poz. 39) z chwilą wszczęcia postępowania o dział spadku stwierdzenie zasiedzenia przez spadkobiercę nieruchomości spadkowej może nastąpić tylko w tym postępowaniu (art. 654, 685 i 688 k.p.c. w związku z art. 616 § 2 k.p.c.).

Sama zaś wątpliwość wysunięta przez Sąd Wojewódzki znajduje wyraz w pytaniu zmierzającym do wyjaśnienia kwestii przesłanek stosowania art. 618 § 2 k.p.c. przez sąd rewizyjny. Takie postawienie sprawy implikuje wniosek, że Sąd pierwszej instancji nie postąpił zgodnie z art. 618 § 2 k.p.c., a mianowicie nie przekazał sprawy do dalszego rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności lub dział spadku (art. 688 k.p.c.), dopuszczając się tym samym naruszenia tego przepisu. Sąd Wojewódzki, formułując swoje wątpliwości, powołał się na przepis art. 381 § 1 k.p.c., normujący zagadnienie, jakie podstawy rewizyjne bierze z urzędu pod rozwagę sąd rewizyjny. Sądowi Wojewódzkiemu nasunęło się spostrzeżenie, że ewentualnie pod uwagę mogłaby być brana podstawa rewizyjna "nieważność postępowania", a to ze względu na zawisłość sporu (art. 369 pkt 3 k.p.c.). Ale ten punkt widzenia - zdaniem Sądu Wojewódzkiego - nastręcza szereg poważnych trudności interpretacyjnych w świetle wielu przepisów k.p.c.

Rozstrzygnięcie tego zagadnienia zależy od wyjaśnienia istoty rozwiązania legislacyjnego i konstrukcji procesowej unormowanej w art. 618 k.p.c. Przepis art. 618 § 1 k.p.c., zamieszczony w rozdziale o zniesieniu współwłasności, określa, jakie sprawy (spory) ponadto - bez potrzeby odsyłania uczestników postępowania nieprocesowego na drogę sporu - rozstrzygane są w tym trybie. Przepis ten, wprowadzający zasadę kumulacji ex lege przedmiotów różnych postępowań w jednym postępowaniu o zniesienie współwłasności, uzupełniony jest dalszym przepisem normującym reguły postępowania, które mają na celu zapewnienie realizacji tej zasady kumulacji postępowań. Przepis bowiem § 2 art. 618 k.p.c. stanowi, że z chwilą wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności niedopuszczalne jest inne samodzielne postępowanie w sprawach wymienionych w § 1 art. 618 k.p.c. Niedopuszczalność innych postępowań w przedmiotach wymienionych w art. 618 § 1 k.p.c. oznacza, że zainteresowane podmioty, tj. uczestnicy postępowania o zniesienie współwłasności mogą żądać, aby sąd rozstrzygnął także "spory" w rozumieniu tego przepisu.

Konsekwencją tej niedopuszczalności jest to, że sprawy będące w toku przekazuje się do dalszego rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowania o zniesienie współwłasności. Zwrot "przekazuje się" należy pojmować w tym sensie, że sąd z urzędu obowiązany jest przekazać sprawę sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności. Przepis nie mówi o tym, o jaki tu chodzi sąd: o sąd pierwszej czy też drugiej instancji? Wobec braku rozróżnienia pod tym względem należy uznać, że chodzi o sprawę w toku zarówno w pierwszej instancji, jak i w instancji rewizyjnej. Ze względu na niedopuszczalność postępowania i będący tego konsekwencją obowiązek przekazania sprawy sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności, jeżeli sprawy nie przekazał sąd pierwszej instancji, uczynić to powinien sąd rewizyjny. Taką bowiem normę postępowania przewiduje art. 618 § 2 k.p.c. Tylko więc wyłącznie ten przepis stanowi podstawę do przekazania sprawy do dalszego postępowania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności zarówno przez sąd pierwszej, jak i drugiej (rewizyjnej) instancji.

W tym zakresie nie zachodzi potrzeba rozważenia przez sąd rewizyjny, w ramach jakich podstaw rewizyjnych sąd rewizyjny powinien zakwalifikować naruszenie prawa procesowego w postaci nieprzekazania sprawy stosownie do art. 618 § 2 k.p.c. przez sąd pierwszej instancji. Pod tym względem uchybienie artykułowi 618 § 2 k.p.c. przez sąd pierwszej instancji nie musi być kwalifikowane jako mieszczące się w ramach którejś z podstaw rewizyjnych. Wymaga zaznaczenia, że stwierdzenie, iż zachodzi którakolwiek z podstaw rewizyjnych, pociąga za sobą określone sankcje procesowe znajdujące wyraz w określonym sposobie rozstrzygnięcia sądu rewizyjnego, a więc albo w uchyleniu orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, albo też w zmianie wyroku, albo wreszcie w odrzuceniu pozwu. Tymczasem w rozważanej sytuacji w każdym razie powinno nastąpić orzeczenie polegające na przekazaniu sprawy do dalszego postępowania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności.

Czynności zatem sądu rewizyjnego w wypadku, gdy sąd pierwszej instancji pomimo istnienia do tego podstaw nie przekazał sprawy stosownie do art. 618 § 2 k.p.c., sprowadzają się do stwierdzenia tego, uchylenia zaskarżonego orzeczenia i orzeczenia zgodnie z przepisem art. 618 § 2 k.p.c., oczywiście z tym zastrzeżeniem, że takiemu rozstrzygnięciu nie stoi na przeszkodzie prawomocność orzeczenia.

Orzeczenie sądu rewizyjnego nie powinno polegać na uchyleniu zaskarżonego orzeczenia w przedmiocie wymienionym w art. 618 § 1 k.p.c. i na przekazaniu sprawy sądowi pierwszej instancji. Obowiązek przekazania sprawy ze względu na niedopuszczalność postępowania w rozumieniu art. 610 § 2 k.p.c. dotyczy tego sądu (pierwszej lub drugiej instancji), który stwierdził przesłanki do przekazania. Bez znaczenia dla zastosowania tego przepisu jest okoliczność, czy strony (a zwłaszcza strona skarżąca) powołają się na niezastosowanie przez sąd pierwszej instancji art. 618 § 2 k.p.c. W takim wypadku rewizja może ograniczać się do wniosku o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i o orzeczenie stosownie do art. 618 § 2 k.p.c.

Powyższe rozważania dotyczą sytuacji, gdy postępowania, o których mowa w art. 618 § 2 k.p.c., zostały wszczęte po wszczęciu postępowania o zniesienie współwłasności.

Przepis art. 618 § 2 zdanie 3 k.p.c. przewiduje jednak oprócz tego sytuację, gdy postępowanie o zniesienie współwłasności zostało wszczęte po wydaniu "wyroku", tj. orzeczenia w sprawach, które ma na względzie § 1 art. 618 k.p.c. W wypadku takim przekazanie następuje tylko wówczas, gdy sąd rewizyjny uchylił wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Z tego unormowania wynika też określony tok i stosunek wzajemny decyzji sądu rewizyjnego. Sąd rewizyjny orzeka stosownie do przepisów o rewizji (art. 367-393 k.p.c.), stosując zasady orzekania w tym postępowaniu. Orzec natomiast o przekazaniu (art. 618 § 2 zd. 2 k.p.c.) może sąd rewizyjny tylko i wyłącznie wówczas, gdy z innych przyczyn uchyla "wyrok" i musiałby przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. W wypadku takim zamiast przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, tak jak to normuje art. 388 § 1 k.p.c., sąd rewizyjny powinien przekazać sprawę bezpośrednio sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności (art. 618 § 2 zd. 2 k.p.c.).

Przytoczone wyżej rozważania dotyczące wykładni art. 618 § 1 i 2 k.p.c., objętego zagadnieniem prawnym przekazanym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu (art. 391 k.p.c.), uzasadniały udzielenie odpowiedzi zawartej w uchwale.

OSNC 1971 r., Nr 2, poz. 25