Wyrok z dnia 2011-06-15 sygn. I OSK 1170/10

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Wojciech Chróścielewski (spr.) Sędziowie: Sędzia NSA Andrzej Jurkiewicz Sędzia del. WSA Małgorzata Masternak - Kubiak Protokolant asystent Andrzej Nędzarek po rozpoznaniu w dniu 15 czerwca 2011 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Ministra Gospodarki od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 23 marca 2010 r. sygn. akt IV SA/Wa 1931/09 w sprawie ze skargi Zakładów K. sp.z.o.o. w K. na postanowienie Ministra Gospodarki z dnia [...] września 2009 r. nr [...] w przedmiocie zawieszenia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności orzeczenia oddala skargę kasacyjną

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 23 marca 2010 r., IV SA/Wa 1931/09, po rozpoznaniu skargi Zakładów K. Sp. z o.o. w siedzibą w K. k. C. uchylił postanowienie Ministra Gospodarki z dnia [...] września 2009 r., nr [...] oraz poprzedzające je postanowienie z dnia [...] maja 2009 r., wydane w przedmiocie zawieszenia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności orzeczenia.

Wyrok został wydany w następujących okolicznościach faktycznych i prawnych sprawy:

Zaskarżonym postanowieniem Minister Gospodarki utrzymał w mocy własne postanowienie z dnia 20 maja 2009 r. zawieszające na podstawie art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a., postępowanie administracyjne wszczęte na wniosek Spółki Zakłady K. sp. z o.o. w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia [...] lutego 1950 r. nr [...] o przejściu przedsiębiorstw na własność Państwa, w części dotyczącej przedsiębiorstwa Zakłady K. sp. z o.o. w K. k/C. oraz zobowiązujące w pkt II, na podstawie art. 100 § 1 k.p.a., wnioskodawcę do wystąpienia do właściwego sądu powszechnego o ustanowienie kuratora lub w przypadku pozostawania w stanie upadłości - syndyka masy upadłości, dla upadłego przedsiębiorstwa Zakłady K. S.A.

Z rozstrzygnięciem tym nie zgodziła się spółka Zakłady K. sp. z o.o. i wywiodła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wnosząc o uchylenie zaskarżonego postanowienia i poprzedzającego je postanowienia z dnia 20 maja 2009 r.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylając zaskarżone postanowienie oraz postanowienie je poprzedzające wskazał, że podstawę zawieszenia postępowania w sprawie stanowił art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a. Zdaniem Ministra wyznaczenie przedstawiciela dla osoby nieobecnej lub niezdolnej do czynności prawnych stanowi zagadnienie wstępne, które winno być rozstrzygnięte przez sąd. Z powyższym stanowiskiem nie można się zgodzić. Zgodnie z powołanym wyżej przepisem zagadnienie wstępne ma charakter prejudycjalny. Oznacza to, że bez rozstrzygnięcia tej istotnej przesłanki przez inny organ lub sąd nie jest możliwe wydanie rozstrzygnięcia merytorycznego w sprawie.

Zdaniem Sądu, zagadnieniem wstępnym jest więc kwestia materialnoprawna pojawiająca się w toku sprawy administracyjnej i uniemożliwiająca, bez uprzedniego jej rozstrzygnięcia załatwienie istoty sprawy administracyjnej. Kwestia prejudycjalna nie może mieć charakteru procesowego, a taki charakter posiada ustanowienie w sprawie kuratora dla strony nieobecnej lub niezdolnej do czynności prawnych w drodze postępowania prowadzonego przez sąd powszechny. Sądowa sprawa w przedmiocie ustanowienia kuratora nie ma wpływu na wynik sprawy głównej prowadzonej przed organami administracji i nie stanowi zagadnienia wstępnego w rozumieniu art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a. Kwestia, czy i kto zostanie wyznaczony na przedstawiciela nieobecnej strony, nie ma wpływu na rozstrzygnięcie o żądaniach zgłoszonych w sprawie administracyjnej. Wyznaczony przedstawiciel zastępuje jedynie przed organami administracji nieobecną stronę i nie zmienia jej materialnoprawnej pozycji w postępowaniu administracyjnym. Skoro więc nie mamy do czynienia z zagadnieniem wstępnym w rozumieniu przepisu art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a., to konieczność wystąpienia do sądu powszechnego z wnioskiem o ustanowienie dla strony kuratora nie stanowi podstawy do zawieszenia postępowania na podstawie powołanego wyżej przepisu.

Według Sądu, zasadny jest więc zarzut skarżącej, iż Minister Gospodarki tak w zaskarżonym, jak i poprzedzającym je, postanowieniu, naruszył dyspozycję art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a., a naruszenie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Słuszny jest również zarzut skarżącej, iż organ wydając zaskarżone postanowienie dopuścił się obrazy art. 100 § 1 k.p.a. Zastawanie powyższego przepisu i wezwanie strony do wystąpienia w stosownym terminie celem zwrócenia się do sądu o rozstrzygnięcie zagadnienia wstępnego może mieć miejsce tylko w sytuacji, gdy prawidłowo zostało zawieszone postępowanie w sprawie, a co za tym idzie istnieje zagadnienie wstępne, którego konieczność rozstrzygnięcia jest niezbędna dla dalszego toku sprawy. Naruszenie więc art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a. skutkowała jednoczesnym niewłaściwym zastosowaniem w sprawie art. 100 § 1 k.p.a.

Sąd zwrócił uwagę również na treść art. 34 § 1 k.p.a., z której wynika, że obowiązanym do wystąpienia, do sądu w sprawie o ustanowienie przedstawiciela dla strony nieobecnej lub niezdolnej do czynności prawnej jest organ administracji publicznej, a nie strona. Konstrukcja powyższego przepisu nie nasuwa wątpliwości, że w sytuacji, gdy miejsce pobytu strony nie jest znane lub nie ma ona zdolności do czynności prawnych organ jest zobowiązany do podjęcia stosownych działań. Świadczy o tym sformułowanie "organ administracji publicznej wystąpi". Kwestia ta nie pozostaje więc w kwestii decyzyjności organu i jego woli. Minister więc nie był uprawniony do przerzucania powyższego obowiązku na stronę postępowania. Nie usprawiedliwiają tego rodzaju działania napotkane przez organ trudności, czy też względy natury procesowej i ekonomiki postępowania.

Powyższe okoliczności czynią więc zasadnym zarzut zawarty w skardze, a dotyczący naruszenia art. 34 § 1 k.p.a. Minister Gospodarki winien więc podjąć czynności, które umożliwią sprawie nadanie dalszego biegu, mając na względzie obowiązek zakreślony dyspozycją art. 34 § 1 k.p.a.

Z przytoczonych przyczyn Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, na zasadzie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c i art. 200 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. nr 153, poz. 1270 z późn. zm. – dalej – p.p.s.a.), orzekł jak w sentencji.

Od powyższego wyroku skargę kasacyjną wniósł Minister Gospodarki, zaskarżając wyrok w całości:

1. na podstawie art. 174 pkt 2 p.p.s.a. zarzucając naruszenie przepisów postępowania, które mogły mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

- art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. w związku z art. 34 § 1 k.p.a., w zw. z art. 184 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm. – dalej - "k.r.o."), poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że organ administracji publicznej jest zobligowany wystąpić z wnioskiem o ustanowienie kuratora, o którym mowa w art. 184 § 1 k.r.o., w odniesieniu do spółki wobec, której zostało wszczęte postępowanie upadłościowe (Zakłady K. S.A. w upadłości), podczas gdy brak jest podstaw prawnych do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie kuratora dla spółki będącej w upadłości w trybie innym niż określony w przepisach regulujących postępowanie upadłościowe, tym bardziej, w przypadku, gdy w postępowaniu upadłościowym został już ustanowiony kurator dla upadłej spółki Zakłady K. S.A.,

- art. 145 § 1 pkt 1 lit. c p.p.s.a. w związku z art. 34 § 1 k.p.a. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że organ administracji publicznej jest zobligowany wystąpić z wnioskiem o ustanowienie kuratora, w odniesieniu do spółki wobec, której zostało wszczęte postępowanie upadłościowe podczas gdy brak jest podstaw prawnych do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie kuratora dla spółki będącej w upadłości, ponieważ wyznaczenie kuratora na wniosek organu zgłoszony na podstawie art. 34 § 1 k.p.a. następuje na podstawie art. 184 k.r.o., który nie mógł mieć w niniejszej sprawie zastosowania z uwagi na to, że przedstawiciela ustawowego dla upadłego wyznacza się w trybie i na zasadach określonych w prawie upadłościowym, a nie w prawie rodzinnym,

- art. 133 § 1 p.p.s.a. polegające na pominięciu przy rozpatrywaniu niniejszej sprawy wynikającego z zapisu w KW rep. hip 31- faktu, iż z dniem 27 marca 1931 r. spółka Zakłady K. S.A. została postawiona w stan upadłości, a sąd ustanowił dla niej kuratora w osobie adw. S. B.

- art. 141 § 4 p.p.s.a. polegające na pominięciu w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku kwestii ogłoszenia upadłości spółki Zakłady K. S.A. zarówno przy dokonywaniu ustaleń faktycznych sprawy jaki i przy wyjaśnianiu stwierdzonych naruszeń przepisów postępowania przez organ, przed którym toczyło się przedmiotowe postępowanie administracyjne,

- art. 153 p.p.s.a polegające na zawarciu w zaskarżonym wyroku wskazań, co do dalszego prowadzenia przez organ postępowania w niniejszej sprawie, które obligują organ do działania z naruszeniem art. 34 § 1 k.p.a. w z zw. z art. 184 § k.r.o. tj. wystąpienia do sądu powszechnego z wnioskiem o ustanowienie kuratora dla spółki będącej w upadłości, podczas gdy brak jest podstaw prawnych do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie kuratora dla spółki będącej w upadłości w trybie innym niż określony w przepisach regulujących postępowanie upadłościowe, tym bardziej, iż w postępowaniu upadłościowym został już ustanowiony kurator dla upadłej spółki Zakłady K. S.A.

Mając powyższe na uwadze Minister Gospodarki wniósł o uchylenie w/w wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji, a także orzeczenie o kosztach postępowania, w tym o kosztach zastępstwa prawnego, według norm prawem przepisanych

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Na wstępie wskazać należy, że jak wynika z treści wniesionej skargi kasacyjnej Minister Gospodarki nie kwestionuje stanowiska Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie zajętego w zaskarżonym wyroku, że w sprawie niniejszej nie było uzasadnionych podstaw do zawieszenia na podstawie art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a. postępowania wszczętego na wniosek Spółki Zakłady K. sp. z o.o. w przedmiocie stwierdzenia nieważności orzeczenia Ministra Przemysłu Lekkiego z dnia [...] lutego 1950 r. nr [...] o przejściu przedsiębiorstw na własność Państwa, w części dotyczącej przedsiębiorstwa Zakłady K. sp. z o.o. w K. k/C. Wnoszący skargę kasacyjną kwestionuje natomiast wskazania Sądu I instancji, że organ administracji publicznej orzekający w sprawie niniejszej powinien podjąć stosowne działania na podstawie art. 34 § 1 k.p.a., które umożliwią nadanie sprawie dalszego biegu.

Zgodnie z art. 34 § 1 k.p.a. organ administracji publicznej wystąpi do sądu z wnioskiem o wyznaczenie przedstawiciela dla osoby nieobecnej lub niezdolnej do czynności prawych, o ile przedstawiciel nie został już wyznaczony. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 1989 r. III CZP 117/88 (OSNCP 1990, nr 1, poz. 11) wskazano, że wyznaczenie przez sąd przedstawiciela dla nieobecnej strony postępowania administracyjnego na wniosek organu administracyjnego zgłoszony na podstawie art. 34 § 1 k.p.a. następuje na podstawie art. 184 k.r.o. Wnoszący skargę kasacyjną kwestionuje wskazania Sądu I instancji co do konieczności podjęcia działań na podstawie wyżej wymienionych przepisów podnosząc, że brak jest podstaw prawnych do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie kuratora dla spółki będącej w upadłości w trybie innym niż określony w przepisach regulujących postępowanie upadłościowe.

Należy w związku z powyższym zauważyć, że z brzmienia przepisu art. 34 § 1 k.p.a. in fine wynika, że organ administracji publicznej wystąpi do sądu z wnioskiem o wyznaczenie przedstawiciela dla osoby nieobecnej lub niezdolnej do czynności prawych ale tylko wtedy, gdy taki przedstawiciel nie został już wyznaczony. W przypadku zatem, gdy stosowny kurator bądź też syndyk masy upadłościowej nie został wyznaczony na postawie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. z 2009 r., nr 175, poz. 1361) lub poprzedzającej ją ustawy – możliwe będzie zastosowanie art. 34 § 1 k.p.a., a wyznaczenie przedstawiciela zostanie dokonane na podstawie art. 184 k.r.o. Nie można zatem zgodzić, się z wnoszącym skargę kasacyjną, iż brak jest podstaw prawnych do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie kuratora dla spółki będącej w upadłości w trybie innym niż określony w przepisach regulujących postępowanie upadłościowe. W doktrynie przyjmuje się bowiem, że art. 34 k.p.a. może mieć zastosowanie także w odniesieniu do podmiotów niebędacych osobami fizycznymi, bowiem może mieć miejsce sytuacja, że osoba prawna mająca cały czas zdolność do czynności prawnych nie może prowadzić swoich spraw z braku statutowych lub ustawowych organów. W takim przypadku dla realizacji zasady czynnego udziału strony w postępowaniu zasadne jest zastosowanie wykładni celowościowej art. 34 §1 k.p.a. (por. J. Borkowski [w:] B. Adamiak, J. Borkowski, K.p.a., Komentarz, wyd. 11, Warszawa 2011, s, 225 – 226, por. Z. Janowicz, K.p.a., Komentarz, wyd. II, Warszawa 1995, s. 131). Mając powyższe na uwadze za nieusprawiedliwione uznać należało zarzuty naruszenia art. 145 § 1 pkt 1 lit c i art. 153 p.p.s.a. w zw. z art. 34 § 1 k.p.a.

Mając na uwadze powyższe rozważania należy wskazać, że w postanowieniu Ministra Gospodarki z dnia [...] maja 2009 r. utrzymanego w mocy postanowieniem z dnia [...] września 2009 r. o zawieszeniu postępowania zobowiązano zarząd spółki Zakłady K. Sp. z o.o. do wystąpienia do właściwego sadu powszechnego o ustanowienie kuratora lub w przypadku pozostawania w stanie upadłości – syndyka masy upadłościowej. Z odpowiedzi Ministra Gospodarki z dnia 24 listopada 2009 r. na skargę wniesioną przez Zakłady K. Sp. z. o.o. wynika, że wezwania organu skierowane do wnioskodawcy o wystąpienie do sądu o ustanowienie syndyka (w przypadku pozostawania w stanie upadłości) lub kuratora dla spółki zostały bez jakiejkolwiek odpowiedzi. Wskazane okoliczności potwierdzają możliwość wyznaczenia przedstawiciela w trybie art. 34 § 1 k.p.a., gdyż z ustaleń organu nie wynika, aby spółka Zakłady K. S.A. miała wyznaczonego kuratora lub syndyka w oparciu o przepisy prawa upadłościowego tym bardziej, że jak wskazano wyżej, organ zwracał się do skarżącej o to by wystąpiła do sadu powszechnego w celu ich ustanowienia. Okoliczności powyższe nie były co prawda przedmiotem rozważań Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie – to jednak nie miało to wpływu na rozstrzygnięcie sprawy niniejszej, które odpowiada prawu. Tym samym za nieuzasadniony należało uznać podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 141 § 4 p.p.s.a..

Zgodzić się zatem należy z Sądem I instancji, że Minister Gospodarki winien podjąć czynności, które umożliwią sprawie nadanie dalszego biegu, mając na względzie przepis art. 34 § 1 k.p.a. Tak samo za nieuzasadniony należało uznać zarzut naruszenia art. 133 § 1 p.p.s.a. polegający, zdaniem wnoszącej skargę kasacyjną, na pominięciu przy rozpatrywaniu niniejszej sprawy historycznego już faktu, iż z dniem 27 marca 1931 r. spółka Zakłady K. S.A. została postawiona w stan upadłości, a sąd ustanowił dla niej kuratora w osobie adw. S. B. – gdyż ze względu na dawność tej okoliczności zarówno co do stanu upadłości jak i osoby kuratora, również ona nie miała już znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy niniejszej.

Z powyższych względów skoro skarga kasacyjna okazała się być oparta na nieusprawiedliwionych podstawach Naczelny Sąd Administracyjny na podstawie art. 184 p.p.s.a. orzekł jak w sentencji wyroku o jej oddaleniu.