Wyrok z dnia 2011-10-12 sygn. II SA/Sz 802/11

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Elżbieta Makowska ( spr.), Sędziowie Sędzia WSA Maria Mysiak, Sędzia NSA Danuta Strzelecka-Kuligowska, Protokolant Teresa Zauerman, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 12 października 2011 r. przy udziale Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej w Szczecinie Barbary Rzuchowskiej sprawy ze skargi K. O. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...]r., nr [...] w przedmiocie nienależnie pobranego świadczenia I. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta [...] z dnia [...]r. nr [...], II. stwierdza, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu do czasu uprawomocnienia się niniejszego wyroku.

Uzasadnienie

Kierownik Działu Realizacji Pomocy Społecznej Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, decyzją z dnia [...]r. Nr DR.7.401-1148(280)/11, na podstawie art. 104 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2000r. Nr 98, poz.1071 z późn. zm.), w związku z art.6 pkt.16, art.8 ust. 1, art.38 , art.98, art.104 ust. 1 i 3, art.106 ust 4, art. 109 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.), art. 3, art.5 ust. 1 i art.7 ustawy z dnia 20 grudnia 2005r. o ustanowieniu programu wieloletniego "Pomoc państwa w zakresie dożywiania"(Dz. U. Nr 267 poz. 2259 z późn. zm.), § 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 lipca 2009r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. Nr 127 poz. 1055), § 1 Zarządzenia Nr 218/2004 Prezydenta Miasta Stargardu Szczecińskiego z dnia 10 maja 2004 r. w sprawie upoważnienia pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Stargardzie Szczecińskim do wydawania decyzji administracyjnych w indywidualnych sprawach z zakresu pomocy społecznej, po ponownym rozpatrzeniu sprawy K. O.:

1. ustalił wysokość nienależnie pobranych świadczeń pieniężnych na zakup posiłku lub żywności z pomocy społecznej przyznanych decyzją znak:[...] z dnia [...]., od [...]r. w łącznej wysokości [...] zł, tj.:

- w [...]r. w wysokości [...] zł,

- w [...]r. w wysokości [...] zł,

- w [...]r. w wysokości [...] zł,

- w [...]r. w wysokości [...] zł.

2. nie uwzględnił wniosku o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń lub rozłożenia na raty w wys. po [...] zł miesięcznie.

3. ustalił termin zwrotu.

Z uzasadnienia decyzji wynika, że decyzją znak jw. przyznano stronie świadczenie pieniężne na zakup posiłku lub żywności od [...]r.

w wysokości po [...] zł miesięcznie.

W decyzji o przyznaniu świadczeń zawarte jest pouczenie wynikające z art.109 ustawy o pomocy społecznej o obowiązku niezwłocznego poinformowania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Stargardzie [...] o każdej zmianie sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń.

W toku realizacji przyznanego świadczenia Ośrodek powziął wiadomość

o istotnych okolicznościach mających wpływ na prawo do korzystania ze świadczeń pieniężnych na zakup posiłku lub żywności od [...]r. Ustalone fakty były przedmiotem odrębnego postępowania wznowionego z urzędu, na skutek którego Ośrodek uchylił decyzję i odmówił K. O. od [...]r. prawa do pierwotnie przyznanych uprawnień do świadczeń pieniężnych na zakup posiłku lub żywności.

Okoliczności dotyczące opisanego wyżej wznowienia postępowania (rozstrzygnięte odrębną decyzją znak:[...] z dnia [...]r.) mają znaczenie w niniejszej sprawie w takim zakresie, w jakim wypełniają definicję świadczenia nienależnie pobranego. Stosownie do treści art. 6 pkt 16 ustawy o pomocy społecznej przez świadczenie nienależnie pobrane należy rozumieć świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej i niezależnie od dochodu osoby lub rodziny podlega zwrotowi na podstawie art. 98 oraz może być ściągnięte przymusowo w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (art. 104 ust. 1 ustawy).

Z dowodów zebranych w wyniku wznowienia postępowania wynika, że K. O. nie poinformował o dochodach uzyskiwanych z tytułu zatrudnienia podjętego w Spółce A. z dniem [...]r. Na podstawie podanych nieprawdziwych dochodów pobierał Pan świadczenie pieniężne na zakup posiłku lub żywności z pomocy społecznej, który jest niewątpliwie świadczeniem nienależnie pobranym.

Organ wyjaśnił dalej, że świadczenie pieniężne jest przyznawane zgodnie

z programem "Pomoc państwa w zakresie dożywiania" osobom lub rodzinom wówczas, jeżeli dochód osoby samotnie gospodarującej lub dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 150% kryterium dochodowego, o którym mowa w art. 8 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej.

Faktycznym dochodem w [...]r. było wynagrodzenie za prace wynoszące [...] zł, w [...]r. – [...] zł, w [...]r. – [...] zł

i w [...]r. –[...] zł oraz zasiłek stały z tut. Ośrodka w wys. po [...] zł miesięcznie. Posiadany dochód wynosił odpowiednio:

- w [...] r. – [...] zł ([...]),

- w [...] r. - [...] zł ([...]zł),

- w [...] r. - [...] zł ([...]),

- w [...] r. - [...] zł ([...]zł).

i stanowił w [...]r. – [...] %, w [...]r. – [...]%, w [...]r. –[...]% i [...]r. – [...]% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej ([...] zł).

W związku z powyższym uznanie pobranych świadczeń pieniężnych na zakup posiłku lub żywności od [...] r. w łącznej kwocie [...] zł ([...]) za świadczenia nienależnie pobrane i żądanie ich zwrotu jest uzasadnione.

Odnosząc się do podania strony z dnia [...] r. o odstąpienie od żądania zwrotu w całości nienależnie pobranych świadczeń lub rozłożenie ich na raty, motywowanego tym, że osiągane wynagrodzenie (wynoszące w [...] zł) pomniejszane jest o zajęcia komornicze z tytułu posiadanych zaległości alimentacyjnych, a zatem faktycznie otrzymywany dochód jest niższy, organ wskazał, że na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:

1/ miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych,

2/ składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach,

3/ kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Z wyżej cytowanego przepisu wynika, że nie odlicza się od dochodu należności egzekucyjnych z tytułu zaległych wierzytelności alimentacyjnych.

Następnie podniesiono w uzasadnieniu decyzji, że pomimo zawartego w każdej decyzji pouczenia o obowiązku informowania o każdej zmianie sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, strona nie poinformowała, że podjęła pracę. Zdaniem organu, zainteresowany świadomie zataił ten fakt nie informując pracownika socjalnego o osiąganych wynagrodzeniach, co świadczy o chęci wyłudzenia pomocy finansowej z Ośrodka.

Okoliczność ta spowodowała nieuwzględnienie wniosku strony o odstąpienie

od żądania zwrotu świadczeń nienależnie pobranych w formie świadczeń pieniężnych na zakup posiłku lub żywności w łącznej wysokości [...] zł. Nie jest możliwe również rozłożenie na raty całości nienależnie pobranych świadczeń w proponowanych przez stronę kwotach po [...] zł miesięcznie, gdyż okres spłaty wszystkich pobranych przezeń świadczeń (zasiłków stałych, celowych, okresowych i świadczeń pieniężnych na zakup posiłku lub żywności) obejmowałby ponad [...] lata (389 rat).

Ustalona sytuacja materialno-bytowa K. O. oraz możliwości zarobkowe wykluczają zakwalifikowanie do okoliczności szczególnych, o których mowa w art. 104 ust.4 ustawy. Wskazują też na to, że zwrot świadczeń nie będzie dla strony nadmiernym obciążeniem w znacznie większych ratach ani też nie zniweczy skutków wcześniej udzielonej pomocy.

Z uwagi na powyższe oraz fakt, że posiadany od [...]r. dochód przekraczał 150% kryterium uprawniającego do korzystania z pomocy społecznej dla osoby samotnie gospodarującej i nie kwalifikował do otrzymania pomocy w formie świadczenia pieniężnego na zakup posiłku lub żywności oraz ze względu na świadome niepowiadomienie o wszelkich zmianach sytuacji materialno-bytowej mimo pouczenia zawartego w decyzjach, jak również przez pracownika socjalnego. Organ uznał za uzasadnione uznanie świadczenia za nienależnie pobrane oraz odmowę odstąpienia od żądania zwrotu, jak również rozłożenia na raty.

K. O. w ustawowym terminie wniósł odwołanie podnosząc, że Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej domaga się spłaty zadłużenia i wyjaśnił, że obecnie jest bez pracy, ponieważ go zwolniono i nie ma pieniędzy na spłacenie zadłużenia.

Wraz z odwołaniem strona złożyła dokument z dnia [...]r.

o rozwiązaniu umowy o pracę za wypowiedzeniem.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z dnia [...] r. Nr [...] na podstawie art. 138 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. — Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.) w związku z art. 98, art. 104 ust. 4 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.), utrzymało w mocy zaskarżoną decyzją organu I instancji.

Organ odwoławczy ustalił, że w dniu [...] r. organ I instancji, uchylił

w całości decyzję z dnia [...]r. w sprawie przyznania pomocy w formie świadczenia pieniężnego na zakup posiłków i żywności podając w uzasadnieniu,

że strona w ww. okresie nie spełniała kryterium dochodowego warunkującego przyznanie świadczenia pieniężnego w formie zasiłku celowego jak również w ramach Programu państwa w zakresie dożywiania. Decyzją z dnia [...]r. znak: [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało

w mocy decyzję organu I instancji tym zakresie. Decyzja doręczona została stronie dnia [...]r. była ostateczną.

W dniu [...]r. organ I instancji wydał kwestionowaną decyzję administracyjną, na której mocy zobowiązał K. O. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia pieniężnego w łącznej kwocie [...] zł, w okresie od [...]r. Jednocześnie organ I instancji nie uwzględnił wniosku strony o odstąpienie od żądania zwrotu świadczenia nienależnie pobranego lub rozłożenia na raty i ustali termin zwrotu na 14 dni od dnia uprawomocnienia się decyzji. Decyzja doręczona została stronie dnia [...]r. i zawierała prawidłowe pouczenie o terminie do wniesienia odwołania.

K. O. złożył odwołanie od ww. decyzji w dniu [...]r. kwestionując ją w całości. Wskazał, iż obecnie znajduje się bez pracy ponieważ go zwolniono i nie ma pieniędzy na spłacenie tych świadczeń.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze wyjaśniło, że zgodnie

z art. 109 ustawy o pomocy społecznej, osoby i rodziny korzystające ze świadczeń

z pomocy społecznej są obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń. Powyższe stanowi podstawową powinność beneficjentów pomocy społecznej, zaś zaniechanie w tym zakresie:

- w przypadku, gdy zmiana sytuacji dochodowej powoduje przekroczenie ustawowego kryterium dochodowego - skutkuje utratą prawa do przyznanego świadczenia.

Ustawowy obowiązek informowania o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń, wynikający z art. 109 ustawy o pomocy społecznej, pozostaje w ścisłym związku

z pojęciem "świadczenia nienależnie pobranego" zdefiniowanym w art. 6 pkt 16 ustawy o pomocy społecznej. Za "świadczenie nienależnie pobrane" ustawodawca nakazuje bowiem rozumieć - świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej. Zgodnie zaś z art. 98 ustawy o pomocy społecznej, świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny.

O treści zacytowanych powyżej artykułów 98 i 109 ustawy o pomocy społecznej K. O. pouczony został w decyzji przyznającej świadczenie. Obowiązek poinformowania o podjęciu pracy, a tym samym o zmianie sytuacji dochodowej rodziny ciążył zatem na stronie z mocy prawa, a o powinności tej została należycie pouczona. K. O. nie poinformował jednak (niezwłocznie) organu I instancji o zmianie swej sytuacji dochodowej — albowiem był zatrudniony z dniem [...]r. w Spółce A. i otrzymywał oprócz zasiłku stałego w wysokości [...] zł wynagrodzenie za pracę, które w okresie od [...]r. kształtowały się w wysokości od [...] zł do [...] zł miesięcznie.

Organ podkreślił, iż aby uznać, iż dane świadczenie jest nienależne pobranym, stwierdzić należy wystąpienie w sprawie choćby jednej z dwóch przesłanek art. 6 pkt 16 — tj. uzyskania świadczenia na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji, bądź niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej. W przedmiotowej sprawie bezspornie strona nie dopełniła obowiązku wynikającego z art. 109 ustawy o pomocy społecznej. Wobec powyższego organ I instancji władny był orzec obowiązek zwrotu kwoty świadczenia pieniężnego. Wysokość należności podlegającej zwrotowi oraz termin zwrotu tej należności ustala się w drodze decyzji administracyjnej (art. 104 ust. 1 i 3 ustawy o pomocy społecznej), a ich zwrot jest niezależny od wysokości dochodu rodziny. Obowiązek zwrotu wydatków poniesionych na świadczenia z pomocy społecznej spoczywa na osobie i rodzinie korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej (art. 96 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej).

Kolegium zwróciło uwagę na treść art. 98 ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którym świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny. Art. 104 ust. 4 stosuje się odpowiednio. Przywołany przepis w zdaniu drugim zawiera zatem odesłanie do art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej, który z kolei stanowi, że "w przypadkach szczególnych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej może odstąpić od żądania takiego zwrotu." Organ I instancji rozpoznając i rozstrzygając sprawę zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, zastosował art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej. Z przepisu art. 104 ust. 4 wynika, spoczywający na pracowniku socjalnym, obowiązek rozważenia możliwości wystąpienia do właściwego organu z wnioskiem o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, zwłaszcza jeżeli w danej sprawie zaistnieją okoliczności szczególne. Do okoliczności szczególnych uzasadniających wystąpienie z niniejszym wnioskiem ustawa o pomocy społecznej zalicza przykładowo sytuację, gdy zwrot wydatków stanowiłby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłby skutki udzielonej pomocy. Okolicznością taką może być również trudna sytuacja życiowa i rodzinna zobowiązanego. W świetle brzmienia tego przepisu, wydanie decyzji orzekającej o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia powinno poprzedzić postępowanie wyjaśniające, w trakcie którego pracownik socjalny powinien dokonać analizy aktualnej sytuacji materialnej, życiowej i rodzinnej osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia oraz rozważyć możliwość wystąpienia ze stosownym wnioskiem, o jakim mowa w art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej.

Z odesłania zawartego w art. 98 do 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej wynika więc, że to w toku ustalania obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia organ obowiązany jest uwzględnić okoliczności uzasadniające odstąpienie od obowiązku zwrotu (wyroki NSA z dnia 19.11.2008 r., sygn. akt I OSK 1892-5/07, z dnia 16.12.2008 r., sygn. akt I OSK 26/08). Organ I instancji analizując sytuację rodzinną i finansową w dniu wydania decyzji uznał, iż zwrot świadczeń nienależnie pobranych nie będzie "stanowił" nadmiernego obciążenia dla gospodarstwa jednoosobowego strony. Dlatego tez organ I instancji odmówił uwzględnienia wniosku o odstąpienie od żądania zwrotu świadczenia. W aktualizacji wywiadu środowiskowego sporządzonego w [...]r. wynika, że Strona prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe i utrzymuje się z wynagrodzenia za pracę w wysokości [...] zł. Umowę o pracę ma zawartą na czas określony od dnia [...] r. Strona oświadczyła, iż z wynagrodzenia opłaca czynsz i media oraz ma potrącenia z tytułu zaległości alimentacyjnych. Pozostaje mu kwota [...] zł na zabezpieczenie wszystkich potrzeb, pomimo tego że miesięcznie wydaje tytułem czynszu, zakupu leków i opłat kwotę [...] zł.

Kolegium wskazało, iż strona oświadczyła w toku przeprowadzonego wywiadu środowiskowego, że może spłacać zadłużenie w wysokości ok. [...] zł miesięcznie, ale cyt. "nie jest w stanie w wyższej kwocie spłacać świadczeń nienależnie pobranych, gdyż nie posiada na to środków finansowych", oraz że: "i tak za 3 miesiące zgłosi się po pomoc w formie zasiłku stałego, opłacania składek zdrowotnych gdyż, ma zamiar złożyć wypowiedzenie z pracy"'. Biorąc powyższe pod uwagę oraz oświadczenie strony złożone w odwołaniu, w świetle treści oświadczeń składanych w toku przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, Kolegium uznało że nawet jeżeli w chwili złożenia odwołania skarżący już nie pracował, to ustanie stosunku pracy nastąpiło z jego inicjatywy. Składane oświadczenia w toku postępowania i wykonywanie pracy w chwili złożenia wniosku czyni usprawiedliwionym stanowisko organu I instancji podejrzenia wyłudzenia świadczeń z pomocy społecznych ze szkodą na rzecz Miasta . Dlatego też Kolegium stanęło na stanowisku, iż odmowa odstąpienia od żądania zwrotu świadczenia nienależnie pobranego oraz rozłożenia na raty jest zasadna i znajduje potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym.

Wyżej opisaną decyzję ostateczną zaskarżył do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego K. O. oświadczając, że nie zgłosił, iż podjął pracę, ponieważ nie miał pieniędzy na opłaty. Jest inwalidą o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności i dużo wydaje na leki. Następnie skarżący opisał swoją sytuację dochodową, życiową oraz możliwości zarobkowe wskazując na to, że nie on wypowiedział umowę o pracę, lecz pracodawca zatrudniający go jako niepełnosprawnego wypowiedział mu umowę o pracę z powodu upływu okresu przyznanej "grupy inwalidzkiej". Kwestionując zasadność argumentacji organu odnośnie do odmowy uwzględnienia wniosku o rozłożenie należności na raty skarżący wniósł "o przychylne rozpatrzenie jego odwołania oraz umorzenie jego zadłużenia":

Samorządowe Kolegium Odwoławcze odpowiadając na skargę wniosło o jej oddalenie i podtrzymało stanowisko zajęte w uzasadnionej decyzji.

Biorący udział w rozprawie prokurator Prokuratury Apelacyjnej wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji ponosząc zarzut naruszenia przepisów postępowania mogącego mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Na rozprawie w dniu 12 października 2011r. Sąd postanowił o połączeniu,

na podstawie art. 111 § 2 P.p.s.a. do łącznego rozpoznania wszystkich 10 spraw ze skarg K. O. (sygn. II SA/Sz 797/11 do II SA/Sz 806/11).

Wojewódzki Sąd Administracyjny z w a ż y ł, co następuje:

Na wstępie, wobec złożenia przez skarżącego w skardze wniosku o umorzenie zaległości powstałej z tytułu nienależnie pobranego świadczenia, wyjaśnić trzeba, że sąd administracyjny nie jest kolejną instancją w administracyjnym toku instancji i nie rozstrzyga spraw administracyjnych w zastępstwie właściwych organów administracji publicznej. Zgodnie natomiast z art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. Nr 153, poz. 1269 ze zm.) sąd ten sprawuje wymiar sprawiedliwości poprzez miedzy innymi kontrolę administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Dlatego stwierdzenie w toku tej kontroli, że zaskarżona decyzja posiada istotne wady prawne prowadzi do uchylenia przez sąd takiej decyzji lub do stwierdzenia jej nieważności, co zawsze pociąga za sobą powrót sprawy na etap postępowania administracyjnego, gdy zaś zaskarżona decyzja jest zgodna z prawem sąd skargę oddala.

Dlatego sąd administracyjny nie posiada kompetencji do wydawania wyroków

o charakterze reformatoryjnym, czyli nie może zmieniać zaskarżonych decyzji,

co powoduje bezprzedmiotowość żądania umorzenia zaległości przez Sąd orzekający w niniejszej sprawie.

Niezbędne jest również wyjaśnienie skarżącemu, że z mocy art. 134 § 1 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.) sąd administracyjny nie jest związany zarzutami i wnioskami skargi oraz powołana podstawą prawną, co oznacza, że orzekając w granicach danej sprawy zobligowany jest do uwzględnienia wszystkich wad prawnych decyzji niezależnie od tego, czy były one podniesione w skardze.

Taka sytuacja uzasadniająca konieczność uchylenia zaskarżonej decyzji niezależnie od zarzutów i wywodów skargi wystąpiła w niniejszej sprawie, bowiem dostrzeżone przez Sąd z urzędu wady prawne zaskarżonego aktu w zakresie postępowania administracyjnego uniemożliwiają jego merytoryczną kontrolę.

Nie przesądzając zatem ostatecznego sposobu rozstrzygnięcia, należy

w pierwszej kolejności wskazać, ze przedstawione Sądowi przez organ odwoławczy wraz ze skargą akta administracyjne nie zawierają materiałów postępowania wyjaśniającego, mimo że są to akta organów I i II instancji. Przede wszystkim brak jest w nich decyzji, o których mowa jest w ustaleniach organów orzekających, a więc decyzji z dnia [...]r. o przyznaniu świadczenia, decyzji z dnia [...]r. o jej uchyleniu, decyzji SKO z dnia [...]r. Nr [...], a być może jeszcze jakichś innych decyzji, skoro organ pierwszej instancji napisał w zaskarżonej decyzji: "po ponownym rozpatrzeniu sprawy".

W rezultacie brak jest w sprawie jakichkolwiek materiałów źródłowych pozwalających skontrolować ustalenia organów obu instancji niezbędne do wykazania jakie i kiedy oraz w jakiej kwocie świadczenie zostało skarżącemu przyznane i wypłacone oraz czy faktycznie, tak jak twierdzi się w zaskarżonej decyzji, skarżący w decyzji o przyznaniu tego świadczenia z pomocy społecznej, był pouczony o treści art. 98 i art. 109 ustawy o pomocy społecznej. Jedyne dowody jakie znajdują się w aktach, poza wywiadem środowiskowym, to zaświadczenia od pracodawcy stwierdzające wysokość uzyskanego przez stronę w okresie pobierania zasiłku wynagrodzenia za pracę, co jednak nie jest wystarczające, do dokonania skutecznej sądowej kontroli zaskarżonego aktu.

W związku z opisanym brakiem materiału dowodowego Sąd rozważał kwestię możliwości zobowiązania organu odwoławczego do uzupełnienia brakujących w aktach administracyjnych materiałów, zwłaszcza że braki te dotyczyły przede wszystkim wydanych decyzji administracyjnych, co mogłoby prowadzić nawet do odroczenia rozprawy, jednakże – z przyczyn o których będzie mowa niżej i podniesionych również przez biorącego udział w rozprawie prokuratora – doszedł do wniosku, że nie przyczyniłoby się to do ostatecznego załatwienia sprawy, skoro w postępowaniu organów obu instancji doszło jeszcze do innych, istotnych naruszeń przepisów postępowania. Jak trafnie wywiodło to Kolegium, decyzja stwierdzająca pobranie przez stronę nienależnego świadczenia i nakładająca na nią obowiązek jego zwrotu w określonym terminie powinna rozstrzygać również w przedmiocie wniosku o odstąpienie organu od nałożenia tego obowiązku, jeśli taki wniosek złoży pracownik socjalny ośrodka pomocy społecznej lub sama strona. Z całą natomiast pewnością art. 98 oraz art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej nie reguluje kwestii rozłożenia na raty należności z tytułu nienależnie pobranego świadczenia. Tymczasem organy orzekające obu instancji zamiast rozważyć w trybie art. 104 ust. 4 ustawy dopuszczalność odstąpienia od żądania zwrotu należności skupiły się przede wszystkim na wniosku strony o rozłożenie należności na raty nie wskazując przy tym podstawy prawnej orzekania w tym przedmiocie. Ponadto organy w ogóle nie odniosły się do tej części wniosku, która dotyczy umorzenia w całości świadczenia nienależnie pobranego (k.11 akt sprawy). W związku z powyższym, trzeba wyjaśnić, że zgodnie z utrwalonym w tej kwestii orzecznictwem sądowo-administracyjnym[pic] rozpoznając sprawę zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, w której co do zasady postępowanie wszczynane jest z urzędu, organ w toku postępowania jest obowiązany stosownie do art. 104 ust. 4 tej ustawy zbadać, czy zachodzą przesłanki do odstąpienia od żądania zwrotu." (wyrok NSA z 30.10.2008 r. I OSK 1863/07,ONSAiWSA 2010/2/31). Kwestia ewentualnego umorzenia należności z tytułu nienależnie pobranego świadczenia należy natomiast do dalszego etapu postępowania, rozważana może być bowiem dopiero w postępowaniu egzekucyjnym, o ile takowe zostanie wszczęte. (vide wyroki NSA z dnia 16.12.2008 r. sygn. I OSK 26/08, LEX nr 518228 i I OSK 28/08, LEX nr 518213 oraz z dnia 15.01.2008, sygn. I OSK 517/07, LEX nr 501065).

Formalnie rzecz biorąc organy, zajęły stanowisko co do odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, ale dokonana ocena nie mieści się w granicach uznania administracyjnego, gdyż ocena okoliczności faktycznych została dokonana w sposób wadliwy, nieprzemyślany, i nie odnosiła się do realiów konkretnej sprawy.

W szczególności, okoliczność, że organ I instancji jednego dnia wydał 10 decyzji w sprawie nienależnie pobranego świadczenia z pomocy społecznej, z których każda dotyczyła innego świadczenia przyznanego odrębną decyzja administracyjną w odniesieniu do tego samego beneficjenta tej pomocy, nie uprawniała, do orzekania z naruszeniem zasady indywidualizacji sprawy rozpatrywanej i rozstrzyganej w danej instancji administracyjnej.

W związku z powyższym przypomnieć wypada po pierwsze, że z ustaleń zawartych w zaskarżonej decyzji wynika, iż przedmiotem niniejszej sprawy było nienależnie pobrane świadczenie w kwocie [...] zł. Do kwoty tej zupełnie nie przystają ustalenia i wywody organu wskazujące, że gdyby organ uwzględnił wniosek

o rozłożenie należności na raty miesięczne po [...] zł to skarżący należność spłacałby przez [...] lata.

Po drugie, sposób argumentacji organu I instancji, powtórzony i zaakceptowany przez organ odwoławczy, zawiera błąd polegajmy na posłużeniu się przy odmowie uwzględnienia wniosku strony, tymi samymi przesłankami, które legły u podstaw stwierdzenia pobrania nienależnego świadczenia. Organy orzekające zamiast rozważyć, czy w dacie decyzji, ze względu na stan zdrowia, sytuację rodzinna, materialną, uzyskiwane dochody istniała realna możliwość zwrotu pobranego nienależnie świadczenia w całości lub w części, czy możliwe jest w okolicznościach konkretnej sprawy odstąpienie od nałożenia obowiązku zwrotu, skupiły się na wykazaniu złej woli strony i świadomego zaniechania powiadomienia organu o osiąganym dochodzie, co stanowi uzasadnienie dla decyzji ustalającej, że zostało pobrane nienależne świadczenie, ale jest niewystarczające dla rozpatrzenia zagadnienia czy zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek przemawiający za odstąpieniem od nałożenia obowiązku zwrotu świadczenia.

Po trzecie wreszcie, organ odwoławczy ustalając stan faktyczny nie wyjaśnił kwestii sposobu rozwiązania ze skarżącym stosunku pracy i przyjął, w ślad za organem I instancji, w oparciu o opisane w wywiadzie środowiskowym oświadczenie strony o zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę, na niekorzyść skarżącego, że sam swoim działaniem pozbawił się możliwości zarobkowania umożliwiającego osiąganie wyższego dochodu, a przez to spłatę należności wskazanej w decyzji. Tymczasem ze złożonego wraz z odwołaniem dokumentu, który stanowi nieponumerowaną kartę akt administracyjnych organu II instancji, można wnosić, że to pracodawca rozwiązał ze skarżącym stosunek pracy za wypowiedzeniem. Jeśliby tak rzeczywiście było, a tak też twierdzi skarżący w skardze, świadczyłoby to o błędzie organu w ustaleniach faktycznych.

Wyżej opisane uchybienia stanowią o istotnym naruszeniu przez organy obu instancji art. 7, 77§ 1, 80 i 107 § 3 Kpa, a także o naruszeniu przez organ odwoławczy art.138 § 1 Kpa, skoro utrzymał w mocy dotkniętą takimi naruszeniami decyzję organu I instancji.

W rezultacie należało uchylić decyzje organów obu instancji i wskazać na potrzebę wyeliminowania w toku ponownego rozpatrzenia sprawy wyżej wymienionych uchybień procesowych w zakresie gromadzenia materiału dowodowego i jego oceny w kontekście materialno-prawnych przesłanek rozstrzygnięcia.

Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c w związku z art. 135 p.p.s.a oraz na podstawie art. 152 p.p.s.a.