Uchwała z dnia 1969-12-01 sygn. III CZP 51/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 51/69

Uchwała z dnia 1 grudnia 1969 r.

Przewodniczący: sędzia B. Łubkowski (sprawozdawca). Sędziowie: F. Wesely, J. Przybylski.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Andrzeja i Rozalii małż. K. o odłączenie nieruchomości i wpis prawa własności, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy postanowieniem z dnia 30 maja 1969 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w wypadku podziału nieruchomości - w wyniku zniesienia współwłasności na części fizyczne - i przyznania jednej z tych części temu współwłaścicielowi, którego część ułamkowa, stanowiąca jego udział, była obciążona hipoteką (art. 190 § 2 pr. rzecz.) - hipoteka ta: a) obciąża teraz nowo powstałą nieruchomość przyznaną współwłaścicielowi, którego część ułamkowa była obciążona hipoteką? b) obciąża części ułamkowe nowo powstałych nieruchomości odpowiadające częściom ułamkowym współwłasności nieruchomości podzielonej (np. 1/4 część dotychczasowej nieruchomości - 1/4 część nowo powstałych nieruchomości? c) wygasa?"

udzielił następującej odpowiedzi:

W razie zniesienia współwłasności przez podział fizyczny nieruchomości hipoteka ciążąca dotychczas na udziale współwłaściciela ciąży w dalszym ciągu na nowo powstałych nieruchomościach w takiej części, w jakiej była obciążona nieruchomość podzielona.

Uzasadnienie

Współwłaścicielami nieruchomości wpisanych w księgach wieczystych Sądu Powiatowego w Bydgoszczy Kw: 24100, 23781, 23782 i 23253 byli małż. Rozalia i Andrzej K. do 1/4 części idealnej, Gerhard N. do 1/2 części idealnej i Janusz J. do 1/4 części idealnej. Na udziale współwłaściciela J. wpisane były w tych księgach na rzecz Banku Rolnego - Oddział Wojewódzki w B. trzy hipoteki z tytułu pożyczki w wysokości: 100.000 zł, 48.000 zł i 65.000 zł.

W uwzględnieniu zgodnego wniosku wymienionych współwłaścicieli Sąd Powiatowy w Bydgoszczy w sprawie Ns 1345/68 postanowieniem z dnia 22 stycznia 1969 r. zniósł współwłasność tych nieruchomości w ten sposób, że przyznał na wyłączną własność Januszowi J. nieruchomość Kw 24100, Gerhardowi N. nieruchomości Kw 23781 i 23782 oraz jedną działkę z nieruchomości Kw 23253, małżonkom K. zaś pozostałe działki z nieruchomości Kw 23253. Sąd w postanowieniu tym nie orzekł o hipotekach wpisanych na udziale współwłaściciela J. na rzecz Banku Rolnego, przy czym Bank ten nie brał udziału w postępowaniu o zniesienie współwłasności.

Na podstawie prawomocnego postanowienia Sądu Powiatowego w Bydgoszczy z dnia 22 stycznia 1969 r. małżonkowie K. domagali się odłączenia z księgi wieczystej Kw 23253 przyznanych im na wyłączną własność działek i utworzenia nowej księgi wieczystej.

Państwowe Biuro Notarialne w Bydgoszczy w dniu 25 marca 1969 r. dokonało następujących wpisów:

1. z księgi wieczystej Kw nr 23253 odłączono działki nr 3/4 i 3/5 o pow. 1.650 ha i założono dla tych działek nową księgę wieczystą Kw nr 28799, w której wpisano jako właścicieli Andrzeja i Rozalię małż. K., żyjących we wspólności ustawowej,
2. w księgach wieczystych Kw nr 23253, 23871 i 23782 o pow. 0,1657 ha, bądź 0,0748 ha, bądź 0,0896 ha wpisano jako właściciela Gerharda N.;

III. w księdze wieczystej Kw nr 24100 o pow. 0,1639 ha wpisano jako właściciela Janusza J.

100. W dziale czwartym księgi wieczystej Kw nr 28799 zostały wpisane do współodpowiedzialności z wyżej wymienionymi innymi nieruchomościami trzy hipoteki w wysokości 100.000 zł, 48.000 zł i 65.000 zł na udziale Janusza J. na rzecz Banku Rolnego.

W rewizji małżonkowie K. i Gerhard N. domagali się wykreślenia wpisu hipotek Banku Rolnego w księgach wieczystych Kw nr 23253, 23781, 23782 i 28799 i przeniesienia ich do działu IV księgi wieczystej Kw nr 24100, stanowiącej obecnie wyłączną własność Janusza J.

Rozpoznając powyższą rewizję, Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c. pytanie prawne przytoczone we wstępnej części niniejszej uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Hipoteka jest prawem bezwzględnym, którego treścią jest uprawnienie wierzyciela do dochodzenia określonej sumy pieniężnej z nieruchomości obciążonej bez względu na to, kto w chwili realizacji tego uprawnienia jest jej właścicielem (art. 190 § 1 pr. rzecz.). Z tej przyczyny rozporządzenia nieruchomością nie mają wpływu na byt hipoteki oraz na zakres uprawnień wierzyciela hipotecznego. Wierzyciel hipoteczny nie jest zainteresowany ani w przeniesieniu własności nieruchomości obciążonej hipoteką, ani też w jej podziale. Czynności te bowiem nie mogą zmienić zakresu odpowiedzialności nieruchomości wobec wierzyciela hipotecznego.

Podział nieruchomości obciążonej hipoteką nie wymaga zgody wierzyciela hipotecznego. Nie jest on też zainteresowany w postępowaniu o zniesienie współwłasności nieruchomości obciążonej jego hipoteką. Hipoteka ta w razie zniesienia współwłasności nieruchomości przez podział fizyczny ciąży w dalszym ciągu na nowo utworzonych nieruchomościach jako hipoteka łączna (art. 210 w związku z art. 201 pr. rzecz.).

Tak samo ustanie współwłasności nie dotyka w niczym hipoteki obciążającej udział współwłaściciela (art. 190 § 2 pr. rzecz.). Jeżeli zatem jeden z dwóch współwłaścicieli obciążył hipoteką swoją idealną połowę, a następnie nabył udział drugiego współwłaściciela, to nieruchomość będzie nadal obciążona tylko w tej części idealnej, jakkolwiek stała się własnością jednej osoby.

Podobnie w postępowaniu o zniesienie współwłasności - w razie przyznania nieruchomości na własność jednego współwłaściciela hipoteka obciążająca dotychczas udział współwłaściciela ciąży w dalszym ciągu na tej idealnej części nieruchomości, która odpowiada wysokości obciążonego poprzednio udziału współwłaściciela. W razie dokonania działu nieruchomości na kilka odrębnych nieruchomości, na wszystkich tych nowo utworzonych nieruchomościach hipoteka obciążająca poprzednio udział współwłaściciela ciąży nadal na takich częściach idealnych, w jakiej była obciążona poprzednio nieruchomość podzielona, i to bez względu na to, komu w dziale poszczególne nieruchomości przypadły na własność. Jeżeli zatem np. hipoteka ciążyła na udziale współwłaściciela wynoszącym 1/4 idealną część nieruchomości, to w tej samej 1/4 części będzie ta hipoteka ciążyła - już jako łączna - na każdej nowo utworzonej nieruchomości. Gdyby jedną z tych nieruchomości otrzymał na wyłączną własność współwłaściciel, na którego udziale ciążyła poprzednio hipoteka, sytuacja nie ulegnie zmianie. Również ta nieruchomość będzie obciążona w 1/4 części hipoteką łączną z pozostałymi nieruchomościami.

Jeżeli przedmiotem zniesienia współwłasności i działu fizycznego są - jak w niniejszej sprawie - cztery nieruchomości, przy czym udział (1/4 idealna część) jednego współwłaściciela we wszystkich tych nieruchomościach obciążony jest hipoteką łączną, to hipoteka ta nadal ciąży łącznie na 1/4 części wszystkich pięciu powstałych na skutek podziału nieruchomościach bez względu na to, któremu z dotychczasowym współwłaścicieli każda z tych nieruchomości przypadła.

Konsekwencją podziału nieruchomości jest jedynie to, że hipoteka ciążąca dotychczas na udziale współwłaściciela zmienia się po dokonaniu działu na hipotekę ciążącą na idealnej części nieruchomości w takiej wysokości, w jakiej ciążyła poprzednio na udziale współwłaściciela.

Inne uregulowania odpowiedzialności nieruchomości obciążonej hipoteką możliwe jest (art. 125 pr. rzecz. i art. 21 pr. o ks. wiecz.) tylko za zgodą wierzyciela hipotecznego. W postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd może - wyłącznie za zgodą wierzyciela hipotecznego - orzec w inny sposób o obciążeniu nowo utworzonych nieruchomości hipoteką obciążającą poprzednio nieruchomość podzieloną bądź udział jej współwłaściciela. W tej sytuacji jeżeli sąd w postanowieniu znoszącym współwłasność nieruchomości przez jej podział fizyczny nie orzekł o hipotece ciążącej na udziale współwłaściciela, to Państwowe Biuro Notarialne przy wykonaniu tego orzeczenia wpisze w nowo utworzonych księgach wieczystych w ich dziale czwartym hipotekę łączną na częściach odpowiadających dotychczasowemu udziałowi współwłaściciela.

Z tych względów Sąd Najwyższy z mocy art. 391 § 1 k.p.c. udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1970 r., Nr 4, poz. 59