Postanowienie z dnia 1969-06-27 sygn. III CRN 226/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 226/69

Postanowienie z dnia 27 czerwca 1969 r.

W myśl art. 624 k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c. w postępowaniu o zniesienie współwłasności i dział spadku sąd orzeka o wydaniu rzeczy między współwłaścicielami (współspadkobiercami) wtedy, gdy w wyniku dokonanego podziału całość lub część rzeczy będących przedmiotem zniesienia współwłasności (działu spadku) przypadnie innemu współwłaścicielowi (współspadkobiercy), a nie temu, który nią dotychczas włada. Omawiane przepisy nie dają podstawy do orzeczenia w tym postępowaniu o wydaniu rzeczy lub jej części współwłaścicielowi (współspadkobiercy) przez osobę władającą nią na podstawie odrębnego tytułu prawnego, innego niż współwłasność (dziedziczenie) tej rzeczy.

Przewodniczący: sędzia J. Pietrzykowski (sprawozdawca). Sędziowie: J. Policzkiewicz, E. Mielcarek.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora W. Bryndy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Emilii P. o dział spadku po Katarzynie i Antonim N., na skutek rewizji nadzwyczajnej Prokuratora Generalnego PRL od postanowienia Sądu Powiatowego w Proszowicach z dnia 20 czerwca 1966 r.,

uchylił zaskarżone postanowienie w części nakazującej Franciszce N. wydanie na rzecz Emilii P. działek: nr 99/1 o powierzchni 13 arów 10 m kw.; nr 100/3 o powierzchni 47 arów 30 m kw.; nr 102/1 o powierzchni 51 arów 60 m kw. i w tym przedmiocie

oddalił żądanie wnioskodawczyni.

Uzasadnienie

Prawomocnym postanowieniem z dnia 20.VI.1966 r. (sygn. akt Nr 380/61) Sąd Powiatowy dokonał działu spadku po Katarzynie N. i zniesienia współwłasności oraz działu spadku po Mariannie Z. i Stanisławie Z. w ten sposób, że Tadeuszowi Z. przyznał na własność działkę nr 103 pochodzącą z osady włościańskiej zapisanej w tabeli likwidacyjnej pod nr 12 wsi P., a Emilii P. przyznał na własność resztę pochodzących z tej osady działek oraz grunty pochodzące z reformy rolnej wraz z budynkami i drzewostanem. Jednocześnie Sąd Powiatowy nakazał Franciszce N., aby wydała Emilii P. pochodzące z omawianej osady działki nr 99/1 o powierzchni 13 a 10 m kw., nr 100/3 o powierzchni 47 a 30 m kw. oraz nr 102/1 o powierzchni 51 a 60 m kw.

Postanowienie to w części nakazującej wydanie przez Franciszkę N. Emilii P. wyżej wymienionych działek zaskarżył Prokurator Generalny PRL rewizją nadzwyczajną, w której zarzucił naruszenie przez Sąd Powiatowy interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz rażące naruszenie prawa, w szczególności art. 3 § 2 i 233 § 1 k.p.c., art. 908 k.c. w związku z art. L przep. wprow. k.c. oraz art. 252 i 266 k.c., i wniósł o uchylenie postanowienia w zaskarżonej części i o oddalenie w tym zakresie żądania wnioskodawczyni Emilii P.

Sąd Najwyższy uznał, że rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona z przyczyn następujących:

Jak wynika z aktu notarialnego z dnia 12.VII.1920 r. właścicielami gruntów należących do wymienionej na wstępie osady włościańskiej a będących przedmiotem postępowania w niniejszej sprawie byli małżonkowie Antoni N. i Katarzyna N. Z mocy tego aktu Antoni N. swoje prawa wynikające ze współwłasności omawianej osady sprzedał Stanisławowi Z. i jego przyszłej żonie Mariannie N., zastrzegając dla siebie i swojej drugiej żony Franciszki N. prawo dożywotniego użytkowania - bez zmniejszenia w razie śmierci któregokolwiek z nich - m.in. dwóch morgów gruntu ornego. Stosownie do tego aktu Franciszka N. objęła w dożywotnie użytkowanie 2 morgi gruntu, jak to wynika z zeznań wnioskodawczyni Emilii P. oraz z rejestru gruntów, w którym, jako znajdujące się w posiadaniu Franciszki N., wymieniono m.in. działki nr 99/1, 100/3 i 102/1.

Wobec zbycia przez Antoniego N. swego majątku jeszcze za życia, postępowanie o zniesienie współwłasności i dział spadku dotyczyło jedynie majątku po Katarzynie N. oraz po Mariannie i Stanisławie małż. Z. Wprawdzie Franciszka N. jest spadkobierczynią Antoniego N., jednakże omawianymi działkami władała nie na podstawie dziedziczenia po nim, ale z mocy zastrzeżonego na jej rzecz prawa dożywotniego użytkowania we wspomnianym już akcie kupna-sprzedaży z 1920 r.

W tym stanie faktycznym sąd w stosunku do Franciszki N. nie mógł w postanowieniu o zniesieniu współwłasności i dziale spadku orzec o wydaniu przez nią gruntu, który użytkuje na podstawie odrębnego tytułu prawnego. W myśl bowiem art. 624 k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c. w postępowaniu tym sąd orzeka o wydaniu rzeczy między współwłaścicielami (współspadkobiercami) wtedy, gdy w wyniku dokonanego podziału całość lub część rzeczy będących przedmiotem zniesienia współwłasności (działu spadku) przepadnie innemu współwłaścicielowi (współspadkobiercy), a nie temu, który nią dotychczas włada. Omawiane przepisy nie dają natomiast żadnej podstawy do orzeczenia w postępowaniu o zniesieniu współwłasności (działu spadku) o wydaniu rzeczy lub jej części współwłaścicielowi (współspadkobiercy) przez osobę władającą nią na podstawie odrębnego tytułu prawnego, innego niż współwłasność (dziedziczenie) tej rzeczy.

Orzekając o wydaniu działek przez Franciszkę N., jako władającą nimi bez żadnego tytułu prawnego, Sąd Powiatowy przeoczył treść aktu notarialnego z 1920 r. i rażąco naruszył omawiane ostatnio przepisy prawa.

W wypowiedzi na rozprawie rewizyjnej i w załączniku do protokołu tej rozprawy pełnomocnik wnioskodawczyni reprezentował pogląd, że do przysługującego Franciszce N. prawa dożywotniego użytkowania wywodzącego się z aktu notarialnego z 1920 r. należy stosować prawo wówczas obowiązujące, a nie kodeks cywilny. Pogląd ten jest błędny zarówno w świetle art. XXXVIII przep. wprow. k.c., jak i art. XLIX tych przepisów.

Nietrafne jest również powołanie się we wspomnianym załączniku na art. 1075 k.c. z tego względu, że prawa Franciszki N. do użytkowanych przez nią działek nie wywodzą się z dziedziczenia gospodarstwa rolnego, lecz z innego tytułu, który w postępowaniu działowym nie mógł być ani kwestionowany przez uczestników tego postępowania, ani oceniony przez sąd. W stosunku do uczestników zniesienia współwłasności i działu spadku po Katarzynie N. i po małżonkach Z. Franciszka N. była osobą trzecią, a jej udział w tym postępowaniu był w ogóle zbędny.

Chybiony jest również zarzut rzekomego zrzeczenia się przez Franciszkę N. przysługującego jej prawa dożywotniego użytkowania. Złożony na rozprawie rewizyjnej odpis protokołu Sądu Powiatowego w P. z dnia 14.V.1968 r. wskazuje jedynie na to, że Franciszka N. w toku postępowania egzekucyjnego zobowiązała się wydać Emilii P. część działki obsianej żytem. Takie zobowiązanie, zaciągnięte w postępowaniu egzekucyjnym, a więc przymusowym, w którym Franciszka N. występowała w charakterze dłużnika, nie może być, oczywiście, identyfikowane ze zrzeczeniem się prawa dożywotniego użytkowania.

Uzasadniony jest postawiony w rewizji nadzwyczajnej zarzut naruszenia interesu PRL, najzupełniej bowiem bezpodstawne pozbawienie blisko osiemdziesięcioletniej kobiety uprawnień wynikających z zastrzeżonego na jej rzecz prawa dożywotniego użytkowania godzi w żywotne interesy starego człowieka, musi więc być ocenione jako sprzeczne z ogólniejszym interesem społecznym, a tym samym jako naruszające interes PRL.

Z przedstawionych wyżej względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia.

OSNC 1970 r., Nr 3, poz. 51