Wyrok z dnia 1969-02-18 sygn. II CR 94/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 94/69

Wyrok z dnia 18 lutego 1969 r.

W sprawie z powództwa dożywotnika o rozwiązanie umowy o dożywocie (art. 913 § 2 k.c.) sąd nie może, wbrew woli powoda, zmienić - na żądanie pozwanego (zobowiązanego) - uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę (art. 913 § 1 k.c.).

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz. Sędziowie: Z. Wasilkowska, B. Łubkowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Feliksa B. przeciwko Michałowi i Marii małżonkom P. o rozwiązanie umowy dożywocia, na skutek rewizji powoda od wyroku Sądu Powiatowego w Głogowie z dnia 29 sierpnia 1968 r.,

zmienił zaskarżony wyrok, oddalił powództwo i nie obciążył powoda kosztami procesu.

Uzasadnienie

Powód domagał się w pozwie rozwiązania umowy o dożywocie i zobowiązania pozwanych do wydania powodowi gospodarstwa rolnego przejętego w zamian za ustanowienie dożywocia na rzecz powoda.

Pozwani domagali się początkowo oddalenia powództwa, w końcowej jednak fazie procesu wnieśli o zmianę uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę.

Powód sprzeciwiał się uwzględnienia wniosku pozwanych.

Sąd Powiatowy ustalił, że między stronami wytworzyły się takie stosunki, iż nie można od nich wymagać, by pozostawały nadal w bezpośredniej styczności, i dlatego uwzględnił żądanie pozwanych i zmienił uprawnienia powoda z umowy o dożywocie z dnia 3 lutego 1967 r. na dożywotnią rentę po 500 zł miesięcznie. Poza tym Sąd Powiatowy stwierdził, że nie pozwani, lecz powód wytworzył sytuację, która uniemożliwia pozwanym wywiązywanie się z przyjętych względem niego obowiązków. W szczególności powód bez żadnej przyczyny przejawia wobec pozwanych wrogość i usiłuje wywołać celowo nieporozumienia dla uzyskania warunków do rozwiązania umowy.

W takiej sytuacji wysunięte przez powoda żądanie rozwiązania umowy o dożywocie jest - zdaniem Sądu Powiatowego - sprzeczne z art. 5 k.c., tym bardziej że pozwani poczynili już w gospodarstwie rolnym cały szereg nakładów.

W rewizji powód zarzucił, iż Sąd Wojewódzki - sprzecznie z treścią zebranego w sprawie materiału oraz z naruszeniem art. 913 k.c. - ustalił, że brak jest przesłanek do rozwiązania umowy o dożywocie oraz że nie rozważył, iż przyznana powodowi renta nie zastąpi uprawnień objętych treścią prawa dożywocia.

Sąd Wojewódzki przekazał Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne:

"Czy w sprawie o rozwiązanie umowy o dożywocie, wszczętej przez dożywotnika, sąd może na wniosek zobowiązanego zmienić uprawnienia z umowy o dożywocie na dożywotnią rentę, jeżeli sprzeciwia się temu dożywotnik?".

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Z wyjątkiem wypadków określonych w art. 321 § 2 k.p.c. sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Sąd może natomiast orzec mniej, niż strona żądała, jak również nie jest związany wywodami prawnymi strony.

Ograniczenia wynikające z zasady określonej w art. 321 § 1 k.p.c. obowiązują przy wszystkich rodzajach powództwa. Również więc przy powództwach o ukształtowanie prawa sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem.

W niniejszej sprawie powód żądał rozwiązania umowy, podając stan faktyczny, który miał uzasadniać zastosowanie art. 913 § 2 k.c. Przedmiotem objętym żądaniem powoda było zatem roszczenie o rozwiązanie umowy o dożywocie, a nie roszczenie o zmianę uprawnień objętych treścią prawa dożywocia.

Roszczenie określone w art. 913 § 1 k.c. jest roszczeniem innym (aliud), a nie tym samym, tylko mniejszym niż roszczenie określone w art. 913 § 2 k.c. W szczególności roszczenie z art. 913 § 2 k.c. dotyczy rozwiązania umowy o dożywocie, roszczenie zaś z art. 913 § 1 k.c. - zmiany treści prawa wynikającego z umowy o dożywocie. Do zastosowania przepisu art. 913 § 1 k.c. wystarczy wykazanie wytworzenia się z jakichkolwiek powodów sytuacji w tym przepisie określonej, natomiast art. 913 § 2 k.c. można zastosować tylko w wypadkach wyjątkowych. Inne też osoby są legitymowane do dochodzenia roszczenia z § 1, a inne z § 2 tego artykułu. W szczególności w wypadku określonym w art. 913 § 2 k.c. dożywotnik musi być zbywcą nieruchomości. Należy nadto zaznaczyć, że oddalenie powództwa o rozwiązanie umowy o dożywocie może być dla dożywotnika mniejszym złem, niż zastosowanie - wbrew jego woli - art. 913 § 2 k.c. oraz zamiana dotychczasowych świadczeń in natura na świadczenie pieniężne.

Sąd Powiatowy zatem, stosując wbrew woli powoda przepis art. 913 § 1 k.p.c., orzekł co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem powoda.

Natomiast Sąd Powiatowy prawidłowo ustalił, że nie pozwani, lecz powód wytworzył taką sytuację, iż pozwani nie mogą wywiązać się wobec niego ze swych zobowiązań z umowy o dożywocie, a w szczególności że powód bez żadnej przyczyny przejawia wobec pozwanych wrogość i usiłuje wywołać celowo nieporozumienia dla uzyskania warunków do rozwiązania umowy. Ustalenia te znajdują uzasadnienie w treści zebranego w sprawie materiału dowodowego, ocena zaś ich nie budzi zastrzeżeń.

Sąd Powiatowy trafnie również podkreślił, że powód ze względu na wiek i stan zdrowia nie mógłby sam prowadzić gospodarstwa rolnego oraz że pozwani poczynili już na to gospodarstwo znaczne nakłady i prowadzą je należycie.

W tej sytuacji Sąd Powiatowy prawidłowo uznał, że brak przesłanek do rozwiązania umowy o dożywocie na podstawie przepisu art. 913 § 2 k.c.

Z tych względów Sąd Najwyższy z mocy art. 390 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo, nie obciążając zarazem powoda obowiązkiem ponoszenia kosztów procesu (art. 102 k.p.c.).

OSNC 1969 r., Nr 12, poz. 225