Postanowienie z dnia 1969-01-17 sygn. III CRN 379/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 379/68

Postanowienie z dnia 17 stycznia 1969 r.

Przewidziane art. 145 k.c. wynagrodzenie za ustanowioną drogę konieczną może mieć także charakter świadczenia okresowego.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie: Z. Wasilkowska, J. Ignatowicz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Wincentego K. przy uczestnictwie Marianny Ł., Bronisława R., Bronisława S., Czesława W. i Józefa G. o ustanowienie drogi koniecznej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku z dnia 7 maja 1968 r.,

uchylił zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Powiatowego w Kolnie z dnia 29 grudnia 1967 r. i przekazał sprawę Sądowi Powiatowemu w Kolnie do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie

Wincenty K. wnosił o ustanowienie drogi koniecznej prowadzącej od drogi G. do jego gruntów, położonych we wsi P., poprzez grunty uczestników postępowania Marianny Ł. i Bronisława R.

Do wniosku przyłączyli się następnie Bronisław S., Czesław W. i Józef G., którzy oświadczyli, że zgadzają się na płacenie za drogę solidarnie po 380 zł rocznie do października każdego roku.

Sąd Powiatowy ustanowił konieczną drogę dojazdową dla Wincentego K. i dalszych wnioskodawców w granicach szczegółowo opisanych w sentencji postanowienia i jednocześnie nakazał im, aby płacili solidarnie co roku Mariannie Ł. 285 zł, a Bronisławowi R. 95 zł do dnia 1 października każdego roku przez okres korzystania z drogi. Sąd ustalił, że wnioskodawcy nie mają żadnego dostępu do swych łąk i chociaż na pewnym odcinku droga dojazdowa istnieje, to jednak dotychczas nie ma ona połączenia z drogą ogólnogromadzką. W miejscu ustanowienia drogi koniecznej była zaplanowana droga w czasie komasacji. Ustanowiona droga jest najkrótsza i najbardziej dogodna do przejazdu. Sąd zaniechał wyceny gruntu przeznaczonego pod drogę ze względu na dobrowolne ustalenie odpłatności przez uczestników postępowania.

Wnioskodawcy wnieśli rewizję od postanowienia Sądu w części dotyczącej ustalenia odpłatności za korzystanie z drogi, żądając ustalenia odpłatności jednorazowej, odpowiadającej wartości rynkowej pasa gruntu zajętego pod drogę.

Sąd Wojewódzki zmienił postanowienie w ten sposób, że uchylił solidarny obowiązek dokonywania co roku zapłaty za ustanowioną drogę konieczną, w pozostałej zaś części rewizję oddalił. Sąd wyszedł z założenia, że ustanowiona służebność jest służebnością osobistą, a nie gruntową, świadczenia zaś za korzystanie z takiej służebności mają charakter odszkodowawczy. Ponadto wysokość ustalonej sumy odpłatności, jeśli się weźmie pod uwagę, że zobowiązane są do zapłaty 4 osoby, nie stanowi większej uciążliwości.

Postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku z dnia 7 maja 1968 r. zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości, wnosząc o uchylenie tegoż postanowienia, jak również postanowienia Sądu Powiatowego w Kolnie z dnia 29 grudnia 1967 r. i o przekazanie temu Sądowi Powiatowemu do ponownego rozpoznania. Skarżący zarzuca naruszenie art. 145 k.c. oraz art. 316 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Służebność drogi koniecznej jest służebnością gruntową. Nie ulega zaś żadnej wątpliwości, że zarówno zamierzeniem wnioskodawcy, jak i intencją Sądu Powiatowego było ustanowienie służebności gruntowej. Chodziło bowiem o utworzenie dostępu do drogi publicznej dla nieruchomości wnioskodawcy pozbawionej takiego dostępu, jak również dostępu do nieruchomości: S., W. i G.

Postanowienie Sądu Powiatowego, jakkolwiek niewłaściwie sformułowane, miało na względzie - jak to wynika z treści uzasadnienia tegoż postanowienia - ustanowienie właśnie takiej służebności. W związku z tym trafnie zwraca uwagę rewizja nadzwyczajna na niewłaściwe sformułowanie postanowienia Sądu Powiatowego w Kolnie, według którego służebność drogi koniecznej została ustanowiona na rzecz określonych osób zamiast na rzecz określonych nieruchomości.

W tej sytuacji nieuzasadnione jest również stanowisko Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku, który, jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, przyjął, że skoro Sąd Powiatowy drogę tę ustanowił na rzecz konkretnych osób, to na nieruchomości powstała w ten sposób służebność nie gruntowa, lecz osobista.

Postanowienia obu sądów, błędnie uznające ustanowienie służebności drogi koniecznej za służebność osobistą, naruszają art. 145 k.c., co uzasadnia ich uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Powiatowemu w Kolnie do ponownego rozpoznania.

Nie można natomiast podzielić wyrażonego w rewizji nadzwyczajnej zapatrywania, że użyte w art. 145 k.c. słowa "za wynagrodzeniem" oznaczają jedynie obowiązek jednorazowej zapłaty, a nie ciągłą, okresową odpłatność, oraz że sposób zapłaty wynagrodzenia przyjęty przez Sąd Powiatowy należy wskutek tego uznać - w świetle powołanego wyżej przepisu - za niedopuszczalny.

Przepis art. 145 k.c., dając właścicielowi nieruchomości nie mającej odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarczych prawo domagania się ustanowienia od właścicieli gruntów sąsiednich potrzebnej służebności drogowej (tzw. drogi koniecznej), wprowadza - jako jedną z przesłanek ustanowienia takiej służebności - m.in. odpłatność ze strony uprawnionego właściciela. Sąd, ustanawiając służebność drogi koniecznej, powinien zatem określić jednocześnie wysokość wynagrodzenia na rzecz właściciela gruntów sąsiednich.

Powołany wyżej przepis, mówiąc o wynagrodzeniu, nie określa jednak sposobu jego oznaczenia. W szczególności nie można się zgodzić z poglądem, wyrażonym w rewizji nadzwyczajnej, że użycie przez ustawodawcę słowa "wynagrodzenie" należy łączyć jedynie z obowiązkiem jednorazowej zapłaty. Wynagrodzenie bowiem może mieć i często właśnie ma charakter świadczeń okresowych, a nie świadczenia jednorazowego. Gdyby więc ustawodawca zamierzał wprowadzić tylko jednorazowe wynagrodzenie, to niewątpliwie musiałoby to znaleźć wyraz w treści art. 145 k.c. Ustanowienie służebności drogi koniecznej, którą sąd ustanawia na żądanie strony uprawnionej przy istnieniu przesłanek przewidzianych w przepisie art. 145 k.c., zastępuje w zasadzie brak porozumienia stron. Skoro więc przy ustanowieniu służebności gruntowych w drodze umowy między stronami nie jest wyłączone różne określenie przez te strony sposobu wynagrodzenia za obciążenie nieruchomości obciążonej na rzecz władnącej, to brak uzasadnionych względów, które by przemawiały przeciwko możliwości określenia w orzeczeniu sądowym wynagrodzenia w postaci okresowych świadczeń, gdyż orzeczenie takie zastępuje, jak już wyżej wspomniano, brak porozumienia stron.

Zauważyć ponadto należy, że za powyższą wykładnią art. 145 k.c. przemawiają również względy społeczno-gospodarcze. Nie można bowiem wyłączyć takiej sytuacji, w której zasądzenie od właściciela nieruchomości, nie mającej dostępu do drogi publicznej (w szczególności najczęściej chodzi tutaj o nieruchomości rolne), zapłaty jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej przez grunty sąsiednie może stanowić szczególnie uciążliwe obciążenie dla tego właściciela ze szkodą dla jego gospodarstwa. Stąd też w każdym wypadku Sąd, ustanawiając w trybie art. 145 k.c. służebność drogi koniecznej, powinien ustalić sytuację gospodarczą i osobistą żądającego ustanowienia takiej służebności oraz sytuację właściciela gruntów sąsiednich, a następnie oznaczyć taki sposób wynagrodzenia, który by uwzględniał interesy obu stron.

OSNC 1969 r., Nr 12, poz. 223