Wyrok z dnia 2012-04-04 sygn. I OSK 1947/11

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Izabella Kulig-Maciszewska (spr.) Sędziowie NSA Ewa Dzbeńska del. NSA Roman Ciąglewicz Protokolant specjalista Edyta Pawlak po rozpoznaniu w dniu 4 kwietnia 2012 r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej J. S. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 9 czerwca 2011 r. sygn. akt II SA/Lu 311/11 w sprawie ze skargi J. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Lublinie z dnia [...] marca 2011 r. nr [...] w przedmiocie zasiłku okresowego oddala skargę kasacyjną

Uzasadnienie

Wyrokiem z dnia 9 czerwca 2011 r., sygn. akt II SA/Lu 311/11 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie oddalił skargę J. S. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Lublinie z dnia [...] marca 2011 r. nr [...] w przedmiocie zasiłku okresowego.

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd podał, że decyzją z dnia [...] lutego 2011 r., Kierownik Ośrodka Pomocy Społecznej w B. działający z upoważnienia Burmistrza B., odmówił J. S. przyznania zasiłku okresowego z przeznaczeniem na opłaty, zakup środków czystości, gazu oraz inne bieżące wydatki związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego.

W uzasadnieniu decyzji organ powołał się na treść art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którym prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 351,00 zł, tzw. kryterium dochodowego na osobę w rodzinie oraz na treść art. 8 ust. 1 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej, w myśl którego prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej przysługuje rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, zwanej dalej "kryterium dochodowym rodziny". Kryterium to w przypadku dwuosobowej rodziny stanowi kwotę 702,00 zł. Zgodnie zaś z art. 38 ust. 1 pkt 2 ustawy, zasiłek okresowy przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień z innych systemów zabezpieczenia społecznego rodzinie, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego rodziny.

Organ wskazał, iż wnioskodawczyni prowadzi wspólnie z matką H. P. gospodarstwo domowe. Zgodnie z posiadaną dokumentacją ustalono dochód rodziny za miesiąc grudzień 2010 r. na 797,82 zł, na który składało się świadczenie emerytalne H. P. w kwocie 797,82 zł, które przekracza kryterium dochodowe wynoszące w okolicznościach niniejszej sprawy 702,00 zł.

Powyższa decyzja została utrzymana w mocy decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Lublinie z dnia [...] marca 2011 r.

W uzasadnieniu decyzji organ odwoławczy podniósł, iż odwołująca się składała różne oświadczenia co do składu członków gospodarstwa domowego w zależności, o jakie świadczenie się ubiegała, zaś obecnie w postępowaniu o przyznanie świadczeń z pomocy społecznej powołuje się na okoliczności, które, jej zdaniem, mają potwierdzić, że nie prowadzi wspólnego gospodarstwa domowego z matką. Stąd w odwołaniu podniosła, że nie opiekuje się matką ze względu na swój stan zdrowia i utrzymuje się ze świadczeń z pomocy społecznej oraz alimentów otrzymywanych od matki.

Organ wskazał, że z wywiadu środowiskowego z dnia 21 stycznia 2011 r. wynika, że J. S. mieszka wraz z matką H. P. w mieszkaniu składającym się z jednego pokoju, kuchni oraz łazienki. H. P. jest w podeszłym wieku, wymaga opieki, ma ustalony umiarkowany stopień niepełnosprawności, tylko niektóre czynności życiowe może wykonać samodzielnie, utrzymuje się ze świadczenia emerytalnego w kwocie netto 797,82 zł, zaś J. S. jest osobą bezrobotną bez prawa do zasiłku, legitymuje się umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, obecnie nigdzie się nie leczy, może pracować tylko w warunkach pracy chronionej i nie posiada żadnego dochodu. W tych warunkach, w jakich mieszka matka z córką, pracownik socjalny stwierdził, że nie ma możliwości prowadzenia odrębnego gospodarstwa domowego przez odwołującą się.

Organ wskazał, że zgodnie z definicją ustawową przyjętą w art. 6 pkt 14 ustawy o pomocy społecznej, rodzina to osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące. Powyższe, zdaniem organu, oznacza, iż dla stwierdzenia, czy dwie osoby stanowią rodzinę, należy ocenić, czy są ze sobą spokrewnione, czy ze sobą wspólnie zamieszkują i gospodarują. Organ odwoławczy podniósł, że w niniejszej sprawie bezsporne jest, iż J. S. i H. P. są ze sobą spokrewnione oraz wspólnie zamieszkują. Stwierdził również, że wspólnie gospodarują, o czym przesądza okoliczność, że odwołująca się pozostaje na utrzymaniu matki, ponieważ nie ma własnych dochodów. Odwołująca się mieszka wspólnie z matką w mieszkaniu stanowiącym własność matki, dba o czystość mieszkania, dokonuje zakupów, przygotowuje posiłki (odrębne dla siebie i matki), sprząta, pierze, opiekuje się matką, pomaga jej w sprawach urzędowych, podejmuje decyzje w sprawach związanych z mieszkaniem w imieniu matki - na podstawie umowy użyczenia oraz ponosi opłaty za mieszkanie.

Także okoliczności podniesione w odwołaniu świadczą o tym, że J. S. i H. P. wspólnie gospodarują między innymi dlatego, że stan zdrowia matki nie pozwala na samodzielne dokonywanie wielu czynności życia codziennego.

Kolegium podniosło, iż z racji prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego wnioskodawczyni z matką, dochody członków rodziny sumuje się i uznaje za wspólny dochód rodziny. Zgodnie z art. 8 ust. 1 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej, kryterium dochodowe dla rodziny dwuosobowej wynosi 702 zł, tymczasem dochód dwuosobowej rodziny J. S. wynosi 797,82 zł i przekracza powyższą kwotę, co powoduje, że zasiłek okresowy nie może jej zostać przyznany.

W skardze na powyższą decyzję J. S. podniosła, że ze względu na swój umiarkowany stopień niepełnosprawności, sama wymaga częściowej pomocy w czynnościach domowych, dlatego nie może opiekować się matką i prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe. Wydatki na opłatę mieszkania pokrywa z dodatku mieszkaniowego przyznanego na jej rzecz od stycznia 2011 r. w wysokości 158,00 zł miesięcznie, światło zapłaciła w marcu, według sporządzonego aneksu do umowy użyczenia mieszkania, zaś mama od kwietnia będzie ponosiła opłatę za wodę. Wskazała ponadto, iż nie stać jej na kupno lekarstw i żyje w ubóstwie.

W odpowiedzi na skargę organ odwoławczy wniósł o jej oddalenie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie uznał skargę za nieuzasadnioną.

Przytaczając treść przepisów art. 38 ust. 1 i 2, art. 8 ust. 1 i 3, art. 6 pkt 10 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm., zwanej dalej ustawą), Sąd uznał za prawidłowe stanowisko organów obu instancji, iż skarżąca prowadzi wraz z matką H. P. wspólne gospodarstwo domowe.

Sąd podkreślił, iż skarżąca mieszka wspólnie z matką w małym, jednopokojowym mieszkaniu, w którym nie ma odrębnych liczników prądu i wody, oddzielnych kuchni, sanitariatów, czy pomieszczeń gospodarczych, stąd skarżąca wraz z matką wspólnie korzystają ze wszystkich urządzeń i sprzętów gospodarstwa domowego. Ponadto z akt administracyjnych sprawy wynika, że stan zdrowia matki skarżącej – H. P. uniemożliwia jej samodzielne dbanie o należyty stan i utrzymanie mieszkania, a pomocy w wykonywaniu codziennych czynności domowych, takich jak sprzątanie mieszkania, gotowanie posiłków, czy robienie zakupów udziela jej córka.

Sąd wskazał, że wbrew twierdzeniu skarżącej, jej dochód w miesiącu grudniu 2010 r. w wysokości 200 zł nie wystarczył na pokrycie jej podstawowych potrzeb życiowych, tym bardziej, że jak wynika z oświadczenia skarżącej (k. 12 akt administracyjnych), jej wydatki na mieszkanie i prąd w tym miesiącu wyniosły łącznie 200 zł. Niewątpliwie zatem koszty utrzymania samej skarżącej, w tym jej wyżywienia oraz mieszkania w, którym mieszka razem z matką, w znacznej części pokrywa matka skarżącej – H. P.. A zatem, w ocenie Sądu nie sposób przyjąć, iż skarżąca jest osobą samotnie gospodarującą.

Sąd stwierdził, że organy prawidłowo przyjęły za punkt wyjścia dla oceny wniosku skarżącej o przyznanie zasiłku okresowego dochód rodziny tworzonej przez skarżącą i jej matkę. Sąd podał, że dochód rodziny skarżącej w grudniu 2010 r. wyniósł 797,82 zł, w przeliczeniu na osobę – 396,41 zł i przekroczył ustawowe kryterium dochodowe, warunkujące przyznanie przedmiotowego świadczenia, wynoszące 351 zł, co uzasadniało odmowę przyznania skarżącej tego świadczenia.

Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wniosła J. S., reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu.

Wyrok zaskarżono w całości, zarzucając naruszenie:

I. przepisów postępowania sądowego, które to uchybienie miało istotny wpływ na wynik sprawy tj.:

1) art. 1 § 2 ustawy Prawo o ustroju sadów administracyjnych oraz art. 3 § 2 pkt 1 poprzez wadliwe wykonanie funkcji kontrolnej w zakresie zgodności z prawem skarżonej decyzji i wydanie orzeczenia, którego nie poprzedziła kontrola działania organu administracji polegająca na ocenie, czy organ w sposób wyczerpujący dokonał analizy materiału dowodowego zebranego w postępowaniu oraz czy organ rozważył wszystkie okoliczności podnoszone przez skarżącą, przez co zostały naruszone:

a) art. 141 § 4 p.p.s.a. poprzez błąd w ustaleniach faktycznych a w konsekwencji dokonanie nieprawidłowej oceny zgromadzonego materiału dowodowego polegającej na wadliwym uznaniu, że skarżąca J. S. prowadzi wraz z matką H. P. wspólne gospodarstwo domowe;

b) art. 145 § 1 pkt 1 lit c) w zw. z art. 151 p.p.s.a. poprzez oddalenie skargi, pomimo iż w sprawie zostały naruszone przepisy postępowania, a naruszenie to miało istotny wpływ na wynik sprawy i winno skutkować uchyleniem skarżonej decyzji w całości, tymczasem Sąd wadliwie przyjął, że organ II instancji nie naruszył art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 k.p.a. poprzez wadliwe uznanie, że organy administracyjne dokładnie i wnikliwie przeprowadziły postępowanie dowodowe pomimo, iż w niniejszej sprawie nie dokonano prawidłowej oceny dokumentacji dotyczącej sytuacji rodzinnej skarżącej i jej matki zawartej w aktach OPS, w tym kwestionariusza wywiadu środowiskowego, orzeczeń o stopniu niepełnosprawności, co spowodowało naruszenie powołanych przepisów oraz naruszenie zasady prawdy obiektywnej a w konsekwencji miało wpływ na treść rozstrzygnięcia;

II. prawa materialnego:

1) art. 38 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 6 pkt 10 i art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r., nr 175, poz. 1362 ze zm.) poprzez brak zastosowania w sprawie pomimo, iż z okoliczności faktycznych sprawy wynika, że skarżąca J. S. jest osobą samotnie gospodarującą i spełnia przewidziane przepisami kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej warunkujące przyznanie zasiłku okresowego;

2) art. 38 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 w zw. z art. 6 pkt 14 i art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy poprzez niewłaściwe zastosowanie w stanie faktycznym sprawy będące konsekwencją wadliwego przyjęcia, że skarżąca J. S. prowadzi wraz z matką H. P. wspólne gospodarstwo domowe i nie spełnia przewidzianego przepisami kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej;

W oparciu o powyższe zarzuty kasacyjne wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o przyznanie pełnomocnikowi wynagrodzenia wg norm prawem przepisanych wraz z podatkiem VAT (23%) tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, które to wynagrodzenie nie zostało uregulowane ani w całości ani też w części.

W obszernym uzasadnieniu skargi kasacyjnej wskazano, iż Sąd oparł swoje rozstrzygnięcie na błędnie ustalonym stanie faktycznym oraz dokonał nieprawidłowej oceny zgromadzonego materiału dowodowego polegającej na uznaniu, iż skarżąca prowadzi wraz z matką wspólne gospodarstwo domowe. Zdaniem skarżącej okoliczności faktyczne sprawy przeczą takim ustaleniom.

Zdaniem skarżącej w niniejszej sprawie doszło do naruszenia art. 7, 77 § 1 i 80 k.p.a., bowiem nie dokonano prawidłowej oceny dokumentacji dotyczącej sytuacji rodzinnej skarżącej i jej matki.

Ponadto skarżąca podniosła, iż z okoliczności faktycznych wynika, że jest osobą samotnie gospodarującą i spełnia przewidziane przepisami kryterium dochodowe osoby samotnie gospodarującej. Zdaniem skarżącej fakt wspólnego zajmowania mieszkania wraz z matką czy też korzystania z tych samych sprzętów i urządzeń, jak i braku oddzielnych liczników, nie może dyskredytować skarżącej jako "osoby samotnie gospodarującej". W ocenie skarżącej Sąd wadliwie przyjął, iż skarżąca prowadzi wraz z matka wspólne gospodarstwo domowe.

W tym stanie sprawy Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga kasacyjna nie posiada usprawiedliwionych podstaw zaskarżenia i w związku z tym podlega ona oddaleniu.

W pierwszej kolejności stwierdzić należy, iż całkiem chybiony jest zarzut naruszenia przepisów art. 1 § 2 ustawy – Prawo o ustroju sądów administracyjnych oraz art. 3 § 2 pkt 1 p.p.s.a. Powołane przepisy mają charakter ustrojowy, wyznaczające granice kognicji sądów administracyjnych. Sąd I instancji w żaden sposób ich nie naruszył, bowiem dokonał oceny legalności zaskarżonej decyzji administracyjnej. Natomiast okoliczność, iż z tą oceną nie zgadza się skarżąca nie oznacza, że Sąd I instancji dopuścił się ich naruszenia.

Należy również stwierdzić, iż zaskarżony wyrok został oparty na prawidłowo ustalonym stanie faktycznym sprawy.

Wskazać bowiem należy, iż zgodnie z art. 6 pkt 10 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.) za osobę samotnie gospodarującą uważa się osobę prowadzącą jednoosobowe gospodarstwo domowe, natomiast stosownie do pkt 14 art. 6 rodzina – to osoby spokrewnione lub nie spokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące.

W świetle dowodów zgromadzonych w sprawie, w szczególności wywiadu środowiskowego, wynika, iż skarżąca wraz z matką nie tylko wspólnie zamieszkują, ale i prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Skarżąca zamieszkuje w mieszkaniu matki, składającym się z 1 pokoju, kuchni i łazienki. Tak skarżąca jak i jej matka korzystają wspólnie z wyposażenia mieszkania – lodówki, kuchenki, mebli. W istniejących warunkach lokalowych niemożliwe jest, tak jak twierdzi skarżąca odrębne gospodarowanie. Nie da się w żaden sposób wyodrębnić gospodarstwa matki i córki. Mieszkanie, i wszystkie znajdujące się w nim sprzęty służą do użytku dwóch osób. Skarżąca nie może prowadzić jednoosobowego gospodarstwa także dlatego, że nie posiada własnych środków na jego utrzymanie. Skarżąca nie ma własnych dochodów, co wskazuje na to iż musi korzystać z pieniędzy (emerytury) matki w celu m.in. zakupu żywności, środków czystości, opłacenia świadczeń związanych z mieszkaniem. Wspólne zamieszkiwanie, finansowane z dochodu tylko jednej osoby zawsze będzie oznaczać wspólne gospodarowanie. Pomiędzy skarżącą, a jej matką istnieje ścisła więź, nie tylko rodzinna, ale też wieź gospodarcza oraz ekonomiczna. Matka skarżącej wymaga opieki i pomocy córki (jest osobą w podeszłym wieku, schorowaną), skarżąca korzysta z mieszkania i pieniędzy matki. W realiach rozpoznawanej sprawy wyjaśnienia skarżącej mające wykazać odrębne gospodarowanie matki i córki są nie do przyjęcia, pozostają w sprzeczności z zebranym materiałem dowodowym i podstawową, istotną okolicznością jaką jest brak po stronie skarżącej środków na prowadzenie własnego gospodarstwa domowego.

Wobec powyższego Sądowi I instancji nie można zarzucić oparcia zaskarżonego wyroku na błędnie ustalonym stanie faktycznym sprawy oraz nieprawidłowej ocenie zgromadzonego materiału dowodowego.

Nietrafne są również zarzuty skargi kasacyjnej dotyczące naruszenia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Lublinie przepisów prawa materialnego.

Należy stwierdzić, iż wobec prawidłowych ustaleń Sądu I instancji co do tego, że skarżąca pozostaje wraz z matką we wspólnym gospodarstwie domowym, co determinuje sposób określania dochodu istotnego dla ustalania prawa do świadczeń z pomocy społecznej i dochód ten został prawidłowo ustalony, to zasadne jest uznanie Sądu, iż skarżąca nie spełniła przesłanek zawartych w art. 8 ust. 1 pkt 2 i art. 38 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej do uzyskania zasiłku okresowego.

Z tych wszystkich względów uznając, że skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw Naczelny Sąd Administracyjny na mocy art. 184 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi orzekł jak w sentencji wyroku.

Natomiast Naczelny Sąd Administracyjny nie orzekł o przyznaniu pełnomocnikowi skarżącego wynagrodzeniu na zasadzie prawa pomocy, gdyż przepisy art. 209 i art. 210 p.p.s.a. mają zastosowanie tylko do kosztów postępowania między stronami. Natomiast wynagrodzenie dla pełnomocnika ustanowionego z urzędu za wykonaną pomoc prawną, należne od Skarbu Państwa (art. 250 p.p.s.a.) przyznawane jest przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w postępowaniu określonym w przepisach art. 258-261 p.p.s.a. Stosownie do § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokatów oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163 poz. 1348 ze zm.) pełnomocnik skarżącego powinien złożyć Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu stosowne oświadczenie, o jakim mowa w tym przepisie.