Uchwała z dnia 1968-09-20 sygn. III CZP 85/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Uchwała z dnia 20 września 1968 r. 

Sygn. akt III CZP 85/68

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz. Sędziowie: W. Kuryłowicz, E. Mielcarek (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Ireny S. o stwierdzenie nabycia spadku po Franciszku i Marcinie małż. K., po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy - Ośrodek w Toruniu postanowieniem z dnia 5 lipca 1968 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy do ważności testamentu sporządzonego na podstawie art. 952 § 1 k.c. konieczne jest, żeby spadkodawca oświadczył ostatnią wolę ustnie, to jest przez wypowiedzenie słów obejmujących pełną treść testamentu, czy też wystarcza, by uczynił to za pomocą pewnych gestów lub znaków, w szczególności przez podpisanie przygotowanego uprzednio bez jego udziału i następnie odczytanego mu pisemnego projektu testamentu?"

udzielił następującej odpowiedzi:

Do ważności testamentu szczególnego z art. 952 k.c. konieczne jest ustne oświadczenie woli spadkodawcy. Nie wystarcza zatem ujawnienie woli w inny sposób ani też podpisanie przez niego przygotowanego przez inną osobę pisemnego projektu testamentu.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki zagadnienie prawne dotyczy sposobu, w jaki spadkodawca powinien oświadczyć swoją ostatnią wolę przy sporządzaniu testamentu szczególnego wymienionego w art. 952 k.c. Przepis ten jest odpowiednikiem art. 82 prawa spadkowego z 1946 r. Co do sposobu testowania pod rządem tego ostatniego przepisu, to Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów uchwalił w dniu 22.V.1961 r. zasadę prawną następującej treści:

"Testament szczególny z art. 82 prawa spadkowego, którego projekt sporządzony na piśmie bez uprzedniego oświadczenia woli testatora, a następnie po odczytaniu testatorowi w równoczesnej obecności trzech świadków został przyjęty przez niego jako jego wola, jest ważny tylko wówczas, gdy oświadczenie testatora wyklucza wszelkie wątpliwości co do zgodności testamentu z rzeczywistą wolą testatora".

Ponieważ art. 952 § 1 k.c. został inaczej sformułowany niż art. 82 prawa spadkowego, wyłania się wątpliwość, czy przytoczona zasada prawna zachowała aktualność pod rządem k.c.

Jak wynika z uzasadnienia przytoczonej uchwały (OSN 1962, poz. 5), Sąd Najwyższy nie przypisał decydującego znaczenia ustawowemu określeniu testamentu z art. 82 pr. spadk. jako "ustnego". Z określenia tego nie wynikało, by ustne wyrażenie woli należało do formy tego testamentu, wobec czego testator mógł wyrazić swoją ostatnią wolę "przez jakiekolwiek zachowanie się ujawniające jego wolę w sposób dostateczny", czyli wszelkimi sposobami wymienionymi w ówcześnie obowiązującym art. 43 p.o.p.c. z 1950 r. Taki był zasadniczy tok argumentacji. Ponadto Sąd Najwyższy powołał się na wzgląd dotyczący głuchoniemych, którzy przy odmiennej wykładni nie mogliby sporządzić testamentu w formie przewidzianej w art. 82 pr. spadk.

Ostatni wzgląd jest niewątliwie istotny, jednakże - dość luźno rozumiany - nie może doprowadzić do wykładni sprzecznej z brzmieniem przepisu. Przepis art. 952 k.c. dopiero w § 2 i 3 zawiera określenie omawianego testamentu jako "ustnego". W § 1 zaś ustawodawca nie wyraził się tak ogólnikowo jak w art. 82 pr. spadk., gdyż nie użył już wyrażenia o "podaniu (...) woli do wiadomości trzech równocześnie obecnych świadków", lecz wyraził się ściślej, wybierając jednocześnie określony sposób wyrażenia woli: "spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków". Warunek ustności wyłącza oczywiście oświadczenie woli przez zachowanie się ujawniające wolę w dostateczny sposób. Art. 952 k.c. zawiera zatem zastrzeżenie wyjątku od ogólnej reguły sposobu wyrażenia woli przewidzianej w art. 60 k.c.

Potwierdzeniem potrzeby dosłownego rozumienia ustawowego wymagania ustnego wyrażania woli są poruszane w literaturze względy, że testament jest aktem formalnym, prawnie bardzo doniosłym, a zatem wymagającym dojrzałej decyzji testatora i dokładnego ustalenia treści testamentu, że świadkowie powinni się przekonać przy testowaniu, iż spadkodawca świadomie i swobodnie wyraża swą wolę, i że należy świadkom umożliwić - przez ewentualne pytanie skierowane do testatora - właściwe zrozumienie jego oświadczeń. Nie ulega wątpliwości, że dopuszczenie oświadczenia woli przez pewne konkludentne zachowanie się, czy nawet przez podpisanie projektu testamentu sporządzonego przez inną osobę przeczyłoby powyższym założeniom, które niewątpliwie ustawodawca miał na uwadze, skoro przy formułowaniu przepisu art. 952 k.c. odstąpił od redakcji, jaką w 1946 r. nadał przepisowi art. 82 pr. spadk.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

Odpowiedź ta nie przesądza kwestii dopuszczalności sporządzenia testamentu z art. 952 k.c. przez osoby głuche, nieme i głuchonieme, która, jak wspomniano, między innymi zadecydowała o treści wyżej przytoczonej zasady prawnej. Przepis art. 952 k.c. nie nakazuje złożenia oświadczenia woli słowami, a tylko ustnie, nie zawiera też takiego zastrzeżenia jak art. 951 w § 3 k.c. Rozważenie jednak tej kwestii było zbędne, gdyż z akt sprawy okazuje się, że testatorka Marta K. nie była ani głucha, ani niema.

OSNC 1969 r. Nr 6, poz. 102