Wyrok z dnia 1968-05-10 sygn. I CR 160/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CR 160/68

Wyrok z dnia 10 maja 1968 r.

Zakaz zbywania z art. 912 k.c. dotyczy zarówno prawa dożywocia w całości, jak i poszczególnych roszczeń wynikających z tego prawa wymagalnych w przyszłości, a nawet roszczeń dotyczących świadczeń zaległych, które ze względu na swój charakter są ściśle związane z dożywotnikiem.

Przewodniczący: sędzia W. Bryl. Sędziowie: Z. Wasilkowska, B. Łubkowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Feliksa i Marty małż. W. przeciwko Skarbowi Państwa (Prezes Sądu Wojewódzkiego w K.) i Krzysztofowi D. o odszkodowanie, na skutek rewizji pozwanych od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Koszalinie z dnia 1 grudnia 1967 r.,

oddalił rewizję.

Uzasadnienie 

Powodowie domagają się zasądzenia od pozwanych solidarnie kwoty 9.600 zł twierdząc, że na skutek sprzedaży na publicznej licytacji przez pozwanego komornika sądowego D. prawa ich dożywotniego korzystania z łąki ponieśli szkodę w tej wysokości.

Sąd Wojewódzki w wyroku wstępnym uznał roszczenie powodów w zasadzie za uzasadnione, ustaliwszy następujący stan faktyczny:

Aktem notarialnym z dnia 10.IX.1953 r. małżonkowie K. (córka i zięć powodów), w zamian za przeniesienie na nich własności nieruchomości, ustanowili dla powodów dożywocie, a w szczególności - obok innych świadczeń - prawo powodów do bezpłatnego dożywotniego korzystania z łąki o obszarze 0,89 ha. Między małżonkami K. a powodami doszło do nieporozumień i procesu, w związku z czym małż. K. uzyskali przeciwko powodom tytuł wykonawczy na kwotę 9.233 zł. Realizując ten tytuł w dniu 15.IX.1965 r., zlecili pozwanemu D. prowadzenie egzekucji przez zajęcie na pniu siana z wymienionej łąki, a gdy komornik ten odmówił tego sposobu prowadzenia egzekucji, zlecili mu zajęcie prawa użytkowania tej łąki. W dniu 23.III.1966 r. pozwany D. dokonał zajęcia "prawa dożywotniego korzystania powodów z łąki, a w szczególności z prawa koszenia trawy", oraz wyznaczył na dzień 4.IV.1966 r. termin licytacji, przy czym pisma zawierające zawiadomienie o dokonaniu zajęcia i wyznaczeniu licytacji wysłał w dniu 26.III.1966 r. pod adres powodów. W dniu 4.IV.1966 r. pozwany D. sprzedał prawo dożywotniego korzystania przez powodów z łąki na okres dwu lat, tzn. 1966 i 1967 , za kwotę 1.500 zł.

Powodowie w dniu 30.III.1966 r. złożyli w Sądzie Powiatowym w Bytowie skargę na powyższe czynności komornika sądowego, domagając się uchylenia zajęcia oraz wstrzymania egzekucji do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia tej skargi. Sąd Powiatowy postanowieniem z dnia 18.VI.1966 r. uchylił dokonane przez komornika sądowego czynności uważając, że prawo korzystania z łąki było prawem niezbywalnym i nie podlegało egzekucji. Postanowienie to jednak, wobec dokonanej poprzednio sprzedaży prawa korzystania z łąki, stało się niewykonalne.

Sąd Wojewódzki w niniejszej sprawie uznał, że prawo powodów do korzystania z łąki jest z mocy art. 912 k.c. prawem niezbywalnym i z tej przyczyny z mocy art. 851 § 1 pkt 3 k.p.c. nie podlegało ono zajęciu egzekucyjnemu. Sąd Wojewódzki uznał również, że zachodzą przesłanki z art. 769 k.p.c. do przypisania pozwanemu komornikowi sądowemu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną powodom, dopatrując się jego niedbalstwa w tym, że znając treść umowy dożywocia i wiedząc o tym, iż wierzyciele i dłużnicy są członkami rodziny, że zatem sprawy tego rodzaju powinny być traktowane ze szczególną ostrożnością - wyznaczył zbyt krótki termin między zajęciem a sprzedażą zajętego prawa w drodze publicznej licytacji i tym samym pozbawił powodów możliwości obrony ich praw.

Wyrok Sądu Wojewódzkiego zaskarżyli rewizją obaj pozwani zarzucając, że Sąd ten sprzecznie z treścią zebranego w sprawie materiału ustalił, iż powodowie wykorzystali środki służące zapobieżeniu licytacji oraz że naruszył art. 769 k.p.c. w związku z art. 831 § 1 pkt 3 k.p.c. i art. 912 k.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wbrew zarzutom skarżących Sąd Wojewódzki prawidłowo przyjął, że powodowie nie zaniedbali swego obowiązku z art. 769 § 1 k.p.c. zapobieżenia szkodzie przez wniesienie środków prawnych przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego. Powodowie bowiem wnieśli skargę na czynności komornika sądowego, przy czym przyjmując, że zawiadomienie o zajęciu prawa "korzystania z łąki" i o wyznaczeniu terminu licytacyjnego w celu sprzedaży tego prawa otrzymali najwcześniej w dniu 28.III.1965 r., a skarga ich wpłynęła do Sądu Powiatowego w Bytowie już w dniu 30.III.1965 r., nie można im przypisać jakiejkolwiek opieszałości. Nie można też powodom, którzy działali bez pomocy adwokata, czynić zarzutu, że skargi na czynności komornika nie opłacili już przy samym jej wniesieniu oraz że nie zwrócili się do Sądu o wydanie komornikowi sądowemu zarządzeń w drodze nadzoru z art. 759 § 2 k.p.c. Przeciwnie, zarzut taki można było skierować pod adresem Sądu Powiatowego w Bytowie, który po zapoznaniu się z treścią skargi powodów powinien był zażądać akt komornika i wydać odpowiednie zarządzenia uniemożliwiające dokonanie sprzedaży zajętego prawa powodów.

Przepis art. 759 § 2 k.p.c. wkłada bowiem na sąd egzekucyjny obowiązek wkraczania wtedy, gdy dowie się, że tego wymaga zapewnienie należytego wykonania egzekucji. Takim sygnałem alarmowym dla sądu powinna być skarga na czynności komornika, jeżeli z treści jej uzasadnienia wynika, że dokonane przez komornika czynności naruszają prawo i gdy ze względu na wyznaczony przez komornika termin licytacyjny widoczne jest, że brak odpowiedniego zarządzenia sądu pozbawi skarżącego ochrony, której dochodzi w drodze skargi (art. 667, 821 § 1 k.p.c.).

Prawidłowy jest również pogląd Sądu Wojewódzkiego, że dożywotnie prawo powodów "korzystania z łąki" jest w rozumieniu art. 912 k.c. prawem niezbywalnym i z tej przyczyny - stosownie do art. 831 § 1 pkt 3 k.p.c. - prawo to nie podlegało egzekucji. Zakaz zbywania z art. 912 k.c. dotyczy bowiem zarówno prawa dożywocia w całości, jak i poszczególnych roszczeń wynikających z tego prawa wymagalnych w przyszłości, a nawet roszczeń dotyczących świadczeń zaległych, które ze względu na swój charakter są ściśle związane z dożywotnikiem. Wynika to z charakteru prawa dożywocia, które wygasa z chwilą śmierci dożywotnika. Z tą chwilą wygasają też w zasadzie poszczególne roszczenia wynikające z prawa dożywocia. Już z tej więc przyczyny nie można przelać na inną osobę prawa, które może być zrealizowane dopiero w przyszłości i co do którego nie ma pewności, czy w ogóle powstanie.

Trafny natomiast - choć nieistotny - jest zarzut skarżących, że wobec zawiłości zagadnienia prawnego związanego ze stosowaniem art. 831 § 1 pkt 3 k.p.c. w związku z art. 912 k.c. trudno dopatrzyć się po stronie komornika sądowego winy lub niedbalstwa, a w konsekwencji - odpowiedzialności z art. 769 k.p.c., chociaż w takim wypadku komornik sądowy powinien był zwrócić się do sędziego egzekucyjnego o wyjaśnienie zagadnienia i udzielenie odpowiednich wskazówek.

Sąd Najwyższy jednak stwierdza, że komornik sądowy uchybił art. 908 i 909 k.p.c., dokonując w drodze publicznej licytacji sprzedaży dożywotniego prawa powodów.

Z mocy art. 909 k.p.c. przepisy o egzekucji z wierzytelności stosuje się odpowiednio do egzekucji z innych praw majątkowych. Egzekucja następuje zatem stosownie do art. 869 k.p.c. przez zajęcie takiego prawa majątkowego. Na skutek takiego zajęcia wierzyciel wstępuje w prawa dłużnika zajętego prawa i może wykonywać je za dłużnika (art. 887 § 1, 909 k.p.c.). Jeżeli jednak po zajęciu wierzytelności (prawa majątkowego) należyte wykonywanie praw dłużnika tego wymaga, sąd na wniosek wierzyciela lub dłużnika, a więc nie z urzędu, ustanowi kuratora lub zarządcę albo nakaże sprzedaż prawa. Komornik sądowy zatem nie jest uprawniony na podstawie dokonanego zajęcia wierzytelności lub prawa majątkowego do ich sprzedaży. Sprzedaż zajętego prawa majątkowego musi poprzedzać prawomocne postanowienie sądu nakazujące sprzedaż takiego prawa.

W niniejszym wypadku pozwany jako komornik sądowy dokonał sprzedaży zajętego na podstawie art. 896 k.p.c. prawa majątkowego powodów bez uprzedniego uzyskania postanowienia sądu z art. 980 § 1 k.p.c., a więc bezpodstawnie. Zaniedbanie to uzasadnia przypisanie pozwanemu D. winy, a co najmniej niedbalstwa w rozumieniu art. 769 k.p.c., w konsekwencji zaś - odpowiedzialności obu pozwanych za wyrządzoną powodom szkodę. Poza tym prawidłowy jest pogląd Sądu Wojewódzkiego, że w okolicznościach ujawnionych w sprawie wyznaczony przez komornika sądowego termin licytacji był za krótki i uniemożliwił powodom uzyskanie w drodze skargi uchylenia wadliwej czynności komornika.

Sąd Najwyższy zwraca nadto Sądowi Wojewódzkiemu uwagę, że stroną pozwaną w procesie z art. 769 k.p.c. jest nie każdorazowy komornik sądowy, lecz ta osoba, która jako komornik dopuściła się zaniedbań uzasadniających jej odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę, a więc stroną pozwaną w niniejszej sprawie - obok Skarbu Państwa - jest Krzysztof D.

Sąd Najwyższy w związku z podniesionym w rewizji pozwanego D. zarzutem wyjaśnia również, że przepis art. 896 § 2 k.p.c. nakazuje skierowanie wezwania do złożenia oświadczenia do dłużnika wierzytelności (poddłużnika), a nie do samego dłużnika.

Z tych względów Sąd Najwyższy z mocy art. 387 k.p.c. oddalił rewizję.

OSNC 1969 r., Nr 2, poz. 34