Wyrok z dnia 1968-04-23 sygn. II CR 77/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 77/68

Wyrok z dnia 23 kwietnia 1968 r.

Przepis art. 10 § 3 zdanie drugie k.r.o. wyłącza legitymację czynną męża do wystąpienia z powództwem o unieważnienie małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku w wypadku zajścia żony w ciążę - niezależnie od tego, czy fakt ten nastąpił przed czy po zawarciu małżeństwa, byleby ciąża istniała w czasie trwania małżeństwa.

Przewodniczący: sędzia K. Zieliński (sprawozdawca). Sędziowie: Z. Wasilkowska, W. Markowski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Wiesława K. przeciwko Monice K. o unieważnienie małżeństwa, na skutek rewizji pozwanej od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 29 lipca 1967 r.,

zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił.

Uzasadnienie

Powód Wiesław K. w pozwie przeciwko Monice K. żądał unieważnienia małżeństwa stron zawartego w dniu 20 listopada 1965 r. na tej podstawie, że strony, zawierając związek małżeński, nie miały wymaganego ustawą wieku, przedstawione zaś przez strony w Urzędzie Stanu Cywilnego zezwolenia na zawarcie małżeństwa z daty 30.X.1965 r. wydane zostały wprawdzie przez sędziego, ale poza rozprawą i w związku z tym były nielegalne.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zarzuciła, że strony, zawierając związek małżeński, złożyły w Urzędzie Stanu Cywilnego zezwolenie Sądu Powiatowego w Bytomiu na zawarcie małżeństwa i że ona - zawierając małżeństwo - była w dobrej wierze. Pozwana twierdziła nadto, że w dacie zawarcia związku małżeńskiego była w piątym miesiącu ciąży i w czasie trwania małżeństwa urodziła w dniu 13 marca 1966 r. córkę Bożenę.

Wyrokiem z dnia 29 lipca 1967 r. Sąd Wojewódzki w Katowicach unieważnił małżeństwo stron zawarte w Urzędzie Stanu Cywilnego w Bytomiu dnia 20.XI.1965 r., z tym uzupełnieniem, że żadna ze stron nie zawarła małżeństwa w złej wierze i powierzył pozwanej wykonywanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem Bożeną Ireną K., z zastrzeżeniem na rzecz powoda nadzoru nad wychowaniem dziecka, zobowiązując zaś obie strony do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka, zasądził z tego tytułu od powoda na rzecz pozwanej po 400 zł miesięcznie.

Sąd Wojewódzki przytoczył następujące podstawy faktyczne i prawne swego rozstrzygnięcia:

Powód Wiesław K. urodził się dnia 29 lipca 1946 r., a pozwana w dniu 11 kwietnia 1948 r. Oboje zawarli małżeństwo w dniu 20 listopada 1963 r., a małoletnia Bożena K., córka stron, urodziła się dnia 13 marca 1966 r. W chwili zawarcia małżeństwa powód nie miał ukończonych 21 lat, a pozwana lat 18 i wobec tego oboje złożyli w dniu 27.X.1965 r. wnioski o zezwolenie na zawarcie związku małżeńskiego. Pozwana w tym okresie była w czwartym miesiącu ciąży i stronom zależało na szybkim rozpoznaniu złożonych wniosków. W tym celu udały się one do sędziego Sądu Powiatowego w Bytomiu, który - chociaż sprawy nie zostały mu przydzielone do rozpoznania - wydał stronom odpisy postanowień zezwalających na zawarcie związku małżeńskiego; zostały one następnie złożone w Urzędzie Stanu Cywilnego. Tymczasem sędzia, któremu sprawy zostały przydzielone do rozpoznania, wyznaczył rozprawę na dzień 7.XII.1965 r. i w tym dniu wydał w obu sprawach postanowienia oddalające wnioski stron o zezwolenie na zawarcie małżeństwa. Kierując się tymi ustaleniami, Sąd Wojewódzki uznał, że istnieje podstawa do unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, gdyż małżeństwo to zostało zawarte bez zezwolenia sądu, a złożone przez strony w Urzędzie Stanu Cywilnego odpisy postanowień zezwalających na zawarcie małżeństwa nie mogą być uznane za odpisy, skoro ich oryginały w ogóle nie istniały. Zajście pozwanej w ciążę przed zawarciem małżeństwa nie stoi na przeszkodzie jego unieważnieniu.

Mając na uwadze wiek dziecka i fakt, że pozwana jest uczennicą Liceum Medycznego, Sąd Wojewódzki uznał, że daje ona gwarancję należytej troski o fizyczny i umysłowy rozwój dziecka i wobec tego powierzył jej władzę rodzicielską, powoda zaś zobowiązał do płacenia alimentów po 400 zł miesięcznie przy uwzględnieniu, że jego zarobek wynosi 1.375 zł miesięcznie.

Wyrok powyższy zaskarżyła pozwana, wnosząc o jego zmianę i oddalenie powództwa bądź o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Powołując się na prawidłowe ustalenia Sądu Wojewódzkiego co do okoliczności poprzedzających zawarcie związku małżeńskiego i okoliczności, w których małżeństwo zostało zawarte, rewizja zarzuca, że Sąd Wojewódzki niesłusznie uznał, iż strony zawarły małżeństwo bez zezwolenia sądu opiekuńczego, wymaganego przepisem art. 10 § 1 k.r.o. Strony bowiem złożyły w Sądzie Powiatowym wnioski o wydanie zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego, które zostały zarejestrowane pod sygn. VI Nsm 435/65 i 436/65, i po upływie pewnego czasu orzekający w sprawach niespornych sędzia Sądu Powiatowego w Bytomiu wręczył stronom na prawidłowych formularzach wypisane i zaopatrzone we właściwe pieczęcie orzeczenia zezwalające im na zawarcie związku małżeńskiego. Legitymując się tymi zezwoleniami strony zawarły w dobrej wierze w Urzędzie Stanu Cywilnego związek małżeński. Wydane w ten sposób zezwolenia mają na zewnątrz cechy ważności orzeczenia sądowego i nie zostały dotychczas uchylone, nieważność zaś ich nie mogła być stwierdzona w procesie o unieważnienie małżeństwa, a jedynie w postępowaniu wywołanym wniesieniem rewizji nadzwyczajnej.

Orzeczenie sądu dotyczące samej istoty rozpoznawanej sprawy jest czynnością procesową sądu podlegającą przepisom procesowym i ogólnym zasadom dotyczącym czynności procesowych sądu. Za czynność procesową zaś można uznać tylko taką czynność podmiotu procesowego, która według obowiązujących przepisów kodeksu postępowania cywilnego może wywrzeć skutki prawne w toczącym się postępowaniu. Wydanie, nawet przez sędziego, odpisu nie istniejącego orzeczenia sądowego nie może być uznane za akt prawny i tego rodzaju czynność, jako dokonana poza toczącym się postępowaniem, nie tylko nie odnosi żadnego skutku procesowego, ale jest bezwzględnie nieważna z mocy samego prawa bez potrzeby wydania orzeczenia o nieważności.

Z tych przyczyn wyprowadzony przez Sąd Wojewódzki wniosek, że małżeństwo stron zawarte zostało bez zezwolenia sądu opiekuńczego, należało uznać - wbrew odmiennemu poglądowi skarżącej - za prawidłowy.

Nie można natomiast odmówić słuszności zarzutowi naruszenia przez Sąd Wojewódzki prawa materialnego, a mianowicie art. 10 § 3 zdanie ostatnie k.r.o., którego obrazy dopatruje się skarżąca w tym, że w wypadku stwierdzenia zajścia żony w ciążę unieważnienie małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku może nastąpić tylko na jej żądanie, a ponieważ przesłanka ta nie została spełniona, przeto wyłączone jest prawo żądania unieważnienia małżeństwa przez męża.

Art. 10 § 3 k.r.o. stanowi, że nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął. Sąd Wojewódzki, uwzględniając powództwo, ustalił, że powód przed wytoczeniem powództwa nie miał jeszcze ukończonych 21 lat i wobec tego uznał, że istniała podstawa do unieważnienia małżeństwa z braku przepisanego wieku, skoro zostało ono zawarte bez zezwolenia sądu opiekuńczego, a jako podstawę prawną swego rozstrzygnięcia powołał przepis art. 10 k.r.o., wyrażając jednocześnie pogląd, że zajście żony w ciążę przed zawarciem małżeństwa nie stoi na przeszkodzie jego unieważnieniu.

Zauważyć należy, że zdanie drugie art. 10 § 3 k.r.o. jest przepisem szczególnym, który dopuszcza unieważnienie małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku w sytuacji, gdy żona zaszła w ciążę, ale nastąpić to może tylko na jej żądanie, chociaż spełnione są przesłanki zawarte w zdaniu pierwszym powołanego przepisu oraz § 2 art. 10 k.r.o.

Na tle omawianego przepisu ujawnił się w literaturze (m.in. w Komentarzu do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, Warszawa 1966 - Wydawnictwo Prawnicze) - na co powołuje się również Sąd Wojewódzki - pogląd, że zajście żony w ciążę przed zawarciem małżeństwa nie stoi na przeszkodzie jego unieważnienia.

Przechodząc do analizy powyższego poglądu, stwierdzić należy, że stanowiąc w zdaniu drugim art. 10 § 3 k.r.o. o tym, kto może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, ustawa nie czyni rozróżnienia co do czasu zajścia żony w ciążę, a mianowicie czy fakt ten nastąpił przed czy po zawarciu związku małżeńskiego, istotnym natomiast wymaganiem tego przepisu jest to, by żona po zawarciu małżeństwa mimo braku przepisanego wieku znajdowała się w ciąży.

Za odmienną przyjętą przez Sąd Wojewódzki wykładnią tego przepisu nie może przemawiać użyte w nim określenie "żona", co miałoby oznaczać, że ciąża musi być następstwem pożycia stron jako małżonków.

Nie można jednak znaleźć żadnych uzasadnionych argumentów, które miałyby prowadzić do odmiennego traktowania przez ustawodawcę żony, która zaszła w ciążę przed czy po zawarciu małżeństwa, tym bardziej że udowodnienie daty zajścia w ciążę w wypadkach, gdy fakt ten nastąpił w kilka dni przed czy po zawarciu małżeństwa, byłoby - według z góry przyjętych założeń - nader utrudnione lub wręcz niemożliwe.

Ustawowy zakaz unieważnienia małżeństwa - na żądanie męża - z powodu braku przepisanego wieku w wypadku zajścia żony w ciążę jest podyktowany interesem społecznym, wytyczonym konstytucyjnymi zasadami ochrony rodziny i opieki nad dzieckiem, oraz dobrem dziecka, które zrodzone zostanie lub zrodziło się w małżeństwie; dla dziecka tego nie jest obojętne, czy małżeństwo jego rodziców zostanie unieważnione, czy też - zgodnie z wolą ustawodawcy - pozostanie ono w rodzinie, mającej swe źródło w małżeństwie, zawartym wprawdzie mimo nieosiągnięcia przez małżonków prawem przypisanego wieku, ale które może być unieważnione jedynie na żądanie żony.

Pozostawienie żonie decyzji co do możności wystąpienia z powództwem o unieważnienie małżeństwa nie jest sprzeczne z wyrażonymi zasadami i ustawodawca, czyniąc ten wyjątek, miał na uwadze, że korzystanie z tego uprawnienia żony będzie miało zastosowanie w sytuacjach wyjątkowych, zwłaszcza że uprawnienie to jest ograniczone w czasie do momentu osiągnięcia przez żonę 18 lat życia (art. 10 § 3 zdanie pierwsze k.r.o.).

Z uwag powyższych wynika, że przepis art. 10 § 3 zdanie drugie k.r.o. wyłącza legitymację czynną męża do wystąpienia z powództwem o unieważnienie małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku w wypadku zajścia żony w ciążę - niezależnie od tego, czy fakt ten nastąpił przed czy po zawarciu małżeństwa, byleby ciąża istniała w czasie trwania małżeństwa.

Z tych więc przyczyn z braku legitymacji czynnej po stronie powoda nie mogło nastąpić uwzględnienie powództwa, co daje podstawę do zmiany zaskarżonego wyroku z mocy art. 398 § 1 k.p.c. i orzeczenie jak w sentencji.

O kosztach orzeczono na zasadzie art. 98 w związku z art. 393 § 1 k.p.c.

OSNC 1969 r., Nr 2 poz. 32