Uchwała z dnia 1968-02-26 sygn. III PZP 44/67

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 44/67

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 26 lutego 1968 r.

Przewodniczący: Prezes Z. Opuszyński. Sędziowie: J. Krzyżanowski, B. Łubkowski, K. Marowski, K. Piasecki (sprawozdawca), F. Wesely, W. Winawer.

Sąd Najwyższy, po wysłuchaniu wniosku prokuratora Generalnego Prokuratury PRL w sprawie z powództwa Wacława C. przeciwko Zakładom Włókien Sztucznych w Ch. o odszkodowanie i po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym przekazanego przez skład trzech sędziów Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 30 października 1967 r. następującego zagadnienia prawnego:

"Jaki środek odwoławczy: rewizja czy zażalenie przysługuje na zamieszczone w wyroku orzeczenie o umorzeniu postępowania"?

uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

Na postanowienie o umorzeniu postępowania przysługuje zażalenie, choćby postanowienie to zostało zamieszczone w sentencji wyroku.

Uzasadnienie

Przedstawione do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego pytanie prawne nasunęło się na tle następującego stanu faktycznego i rozstrzygnięcia Sądu Wojewódzkiego.

Powód żądał zasądzenia zadośćuczynienia oraz wyrównania zaległej renty i renty bieżącej. Na rozprawie pełnomocnik powoda oświadczył, że "powód jest gotów zawrzeć ugodę zgodnie z propozycją pozwanego". Pełnomocnik pozwanego oświadczył, że uznaje w całości powództwo co do zasady, a co do wysokości - uznaje następujące żądania: 35.000 zł z tytułu zadośćuczynienia, 3.955 zł z tytułu utraconego zarobku i z tytułu renty uzupełniającej po 550 zł miesięcznie, poczynając od określonej daty z odsetkami, wreszcie koszty procesu i odsetki. Powód wyraził na to zgodę. Jednocześnie pełnomocnik pozwanego oświadczył, że należność zostanie wypłacona powodowi bezzwłocznie po otrzymaniu wyroku - bez uzasadnienia - zobowiązującego do zapłaty; poza tym zrzeka się, podobnie jak powód, rewizji. Strony zgodnie wniosły o nienadawanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności. Sąd Wojewódzki zasądził w tej sytuacji na rzecz powoda 38.955 zł z odsetkami oraz tytułem renty po 550 zł, a w pozostałej części "powództwo umorzył". Wyrok powyższy zaskarżył rewizją powód, wnosząc o jego zmianę w części oddalającej powództwo i o zasądzenie dalszej renty uzupełniającej po 300 zł miesięcznie za pewien okres i za dalszy po 1083 zł albo o uchylenie wyroku w części oddalającej powództwo i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Wątpliwości, jakie nasunęły się składowi trzech sędziów Sądu Najwyższego, wiążą się z faktem wniesienia przez powoda środka prawnego nazwanego rewizją od orzeczenia o umorzeniu postępowania zamieszczonego w wyroku. Można jednocześnie przyjąć, że Sąd Najwyższy w składzie, który przekazał pytanie składowi siedmiu sędziów, miał wątpliwości co do trafności poglądu wyrażonego w postanowieniu III CR 213/66 z dnia 5.X.1966 r. (OSPiKA 1967, poz. 226), zgodnie z którym na postanowienie o umorzeniu postępowania przysługuje zażalenie.

W związku z rozważanym zagadnieniem nasuwa się konieczność wyjaśnienia i rozstrzygnięcia kwestii, jaki środek prawny przysługuje na postanowienie o umorzeniu postępowania: zażalenie czy rewizja, oraz kwestii, jakie skutki procesowe w zakresie zaskarżenia (czy przysługuje zażalenie czy rewizja) pociąga za sobą fakt niewydania oddzielnego postanowienia o umorzeniu postępowania, lecz zamieszczenie takiego postanowienia w wyroku, częściowo uwzględniającym lub oddalającym powództwo.

Według art. 369 poprzednio obowiązującego k.p.c. od orzeczeń pierwszej instancji kończących postępowanie w sprawie, jeżeli przepis szczególny nie stanowił inaczej, przysługiwała rewizja; poza tym przysługiwała ona od postanowień oddalających zarzut niedopuszczalności drogi sądowej oraz zarzut, że rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego. Według orzecznictwa Sądu Najwyższego rewizja przysługiwała nie tylko od wyroków, ale także od takich postanowień, jak postanowienie o umorzeniu postępowania (orzeczenie SN z dnia 22.VI.1957 r., 3 CZ 153/57 RPE 1/56/317).

W tym sensie ukształtowana praktyka orzecznictwa była w pełni zgodna z obowiązującym poprzednio kodeksem postępowania cywilnego, z przewidzianą w nim metodą unormowania kwestii dopuszczalności rewizji i zażalenia oraz wzajemnego stosunku tych dwóch środków odwoławczych. Ten system unormowania, przewidujący dopuszczalność od wyroków i niektórych postanowień sądu, nie był jednak w pełni zharmonizowany z wprowadzonym w k.p.c. podziałem form orzeczeń w postępowaniu procesowym na wyroki i postanowienia, skoro rewizja nie została ograniczona wyłącznie do funkcji środka prawnego skierowanego przeciwko wyrokom sądu pierwszej instancji.

Kodeks postępowania cywilnego z 1964 r., jeśli chodzi o rozgraniczenie dopuszczalności dwóch środków odwoławczych, jakimi są według kodeksu rewizja i zażalenie - przyjmuje już jednolite kryterium: jest nim przedmiot zamieszczonego w orzeczeniu sądu rozstrzygnięcia. Jeżeli przedmiotem stanowczego rozstrzygnięcia sądu w postępowaniu procesowym jest istota sprawy, to od orzeczenia mającego postać wyroku przysługuje rewizja. Natomiast na postanowienie sądu kończące postępowanie w sprawie oraz na inne postanowienia, a także na zarządzenia przewodniczącego oznaczone w kodeksie przysługuje w postępowaniu procesowym zażalenie (art. 394 k.p.c). Przy tego rodzaju unormowaniu - wobec nie budzącej żadnej wątpliwości faktu, że orzeczenie, którym następuje umorzenie postępowania, z istoty rzeczy ma postać postanowienia (art. 355 k.p.c.) - na postanowienie o umorzeniu postępowania w sprawie przysługuje zażalenie, a nie rewizja. Gdyby zatem sąd pierwszej instancji miał umorzyć postępowanie w całości i nie wydałby żadnego innego orzeczenia, to nie mogłoby również budzić wątpliwości, że na orzeczenie takie przysługuje tylko zażalenie.

Po tych wyjaśnieniach wymaga rozważenia drugie wysunięte zagadnienie, a mianowicie jest oceniać - z punktu widzenia dopuszczalności danego rodzaju środka zaskarżenia - sytuację, gdy postanowienie o umorzeniu części postępowania zostało zamieszczone jako jeden z punktów sentencji wyroku.

Jeśli chodzi o zagadnienie dopuszczalności określonego środka odwoławczego, to nie może być dowolności ani przypadkowości w tym sensie, że orzeczenie może być zaskarżone albo jednym, albo drugim środkiem odwoławczym w zależności od tego, czy sąd nada mu charakter wyroku, czy też postanowienia. Przepisy k.p.c. wyraźnie normują, w jakich wypadkach powinien być wydany wyrok, a w jakich postanowienie. Wyrok, poza rozstrzygnięciem co do istoty sporu, może zawierać orzeczenie o kosztach procesu, orzeczenie o rygorze natychmiastowej wykonalności oraz orzeczenia dodatkowe przewidziane w art. 320 i 319 k.p.c. Poza wypadkami wyraźnie przewidzianymi w k.p.c. kodeks postępowania cywilnego nie normuje zagadnienia, czy sąd, wydając wyrok (a więc rozstrzygając co do istoty sprawy), może zamieścić w nim także inne rozstrzygnięcia, dla których k.p.c. przewiduje formę postanowienia (np. odrzucenie pozwu, umorzenie postępowania), a które podlegają odrębnemu zaskarżeniu. Orzeczenia mające z mocy przepisów k.p.c. inny charakter niż wyrok, wydawane w tej samej dacie co wyrok (np. częściowe umorzenie postępowania, częściowe odrzucenie pozwu, przekazanie części sprawy komisji rozjemczej lub innemu organowi - art. 463 § 1 k.p.c.), powinny być w zasadzie wydawane w formie odrębnego postanowienia, a nie jako jeden z punktów sentencji wyroku. Należy podkreślić, że forma orzeczeń wiąże się ściśle z formą i terminem ich zaskarżenia i pozostaje w związku z kwestią doręczeń oraz związanych z tym obowiązków sądu.

Względy dotyczące ekonomii postępowania nie powinny w tym zakresie mieć decydującego znaczenia. W tym też sensie ukształtowała się w przeważającej mierze praktyka sądów wydawania odrębnych postanowień. Odmienna od niej praktyka może prowadzić do niepożądanych wyników i komplikacji w procesie, pociągając za sobą w konsekwencji niepewność stron co do rodzaju przysługującego środka odwoławczego. Tego rodzaju praktyka nie może być sankcjonowana w tym sensie, że jeżeli sąd zamieści postanowienie, które powinno być wydane oddzielnie, w wyroku, to tym samym postanowienie takie należy traktować - z punktu widzenia środków zaskarżenia - jako wyrok. Sankcjonowanie takiej praktyki prowadziłoby w rezultacie do podważenia konsekwencji klasyfikacji form orzeczeń i odpowiadających im rodzajów środków odwoławczych.

Obecnie obowiązujący kodeks postępowania cywilnego - zresztą analogicznie jak kodeks uchylony - nie przewiduje podobnej normy jak norma art. 419 § 2 k.p.c. z 1930 r. w pierwotnym brzmieniu. Według tego przepisu na postanowienie zawarte w wyroku można było złożyć zażalenie bądź odrębnie, bądź w apelacji od wyroku. Na podstawie tego przepisu Sąd Najwyższy wyjaśnił, że w zasadzie postanowieniem zawartym w wyroku jest takie rozstrzygnięcie, które może być wydane niezależnie od wyroku w formie postanowienia, ale które sąd połączył z wyrokiem w jednym orzeczeniu (C III 38/37; J.J. Litauer i W. Święcicki: Kodeks post. cyw., s. 108, teza 6). Z orzeczeń C I 112/35 i C I 92/37 wynika, że jeżeli postanowienie zostało wydane oddzielnie, przysługuje na nie tylko zażalenie (tamże teza 7 i 8). Tak też omawiane zagadnienie było ujmowane w doktrynie.

Zarówno k.p.c. poprzednio obowiązujący (po reformie z 1950 r.), jak i k.p.c. z 1964 r. nie przewidują takiej możliwości "wyboru" rodzaju środka zaskarżenia w wypadku, gdy postanowienie zostało zamieszczone w wyroku. Oznacza to, że w razie zamieszczenia w wyroku postanowienia, na które przysługuje zażalenie, stronie zainteresowanej przysługuje środek prawny odpowiadający istocie wydanego orzeczenia zgodnie z przedmiotem rozstrzygnięcia. W przepisach dotyczących środków odwoławczych obecnie obowiązujący kodeks postępowania cywilnego stosuje zasadę, według której charakter orzeczenia określony w k.p.c. decyduje w jednoznaczny sposób o dopuszczalności określonego środka bez względu na to, czy orzeczenie będące z istoty rzeczy postanowieniem zostało wydane odrębnie w postaci osobnego postanowienia, czy też zostało zamieszczone w wyroku jako jego część. Ustawodawca daje wyraz zasadzie zbiegu, ale ze skutkiem pochłonięcia jednego środka prawnego przez inny środek prawny, w jednym tylko wypadku. Kodeks postępowania cywilnego bowiem wyraźnie przewiduje sytuację, kiedy orzeczenie, będące z istoty rzeczy postanowieniem, zawarte w wyroku może być zaskarżone - łącznie z rozstrzygnięciem mającym charakter wyroku - jednym środkiem prawnym. Chodzi tu o art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c. Z przepisu tego wynika, że jeżeli strona składa rewizję (środek zaskarżenia co do istoty sprawy) od wyroku, to nie musi wnieść odrębnego środka w postaci zażalenia na postanowienie orzekające o kosztach. Poza tym wypadkiem k.p.c. nie przewiduje podobnej sytuacji. Inaczej bowiem przedstawia się sprawa, gdy chodzi o zażalenie na orzeczenie o natychmiastowej wykonalności; mimo że jest ono zamieszczone w wyroku, kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje takiego przepisu, jak przy zaskarżeniu orzeczenia o kosztach procesu (art. 394 § 1 pkt 4 k.p.c.).

Z powyższego wynika, że na podstawie przepisów k.p.c. nie można skonstruować ogólnej zasady, według której w grę wchodzi dopuszczalność innego środka prawnego, niż przewidziany dla danego rodzaju orzeczenia, w takim mianowicie wypadku, gdy nie zostało ono wydane w formie odrębnej, lecz zostało zamieszczone w wyroku. Kodeks postępowania cywilnego nie wiąże zatem żadnych skutków w zakresie dopuszczalności danego rodzaju środka zaskarżenia od tego, czy orzeczenie, będące w istocie rzeczy postanowieniem, zostało wydane odrębnie jako samodzielne, czy też zostało ono zamieszczone w wyroku też rozstrzygającym istotę sporu (częściowe uwzględnienie lub oddalenie powództwa i umorzenie postępowania w pozostałej części). Względy dotyczące techniki formułowania orzeczeń, tj. nadawania im określonej formy (wyrok albo postanowienie) nie mogą w niczym zmieniać faktu, że dane orzeczenie z istoty swej, oceniającej rzecz na podstawie przepisów k.p.c., jest właśnie postanowieniem.

Z tych wszystkich względów za uzasadniony należy uznać pogląd wyrażony w postanowieniu z dnia 5.X.1966 r. III CR 213/66 (OSPiKA 1967, poz. 226), w którym Sąd Najwyższy nie aprobował poglądu wyrażonego w rewizji nadzwyczajnej, w myśl którego postanowienie o umorzeniu postępowania, wobec tego że zostało zawarte w wyroku, może być zaskarżone tylko rewizją, a nie zażaleniem, gdyż zażalenie na część wyroku może być wniesione tylko w dwóch wypadkach: jeden dotyczy rygoru natychmiastowej wykonalności, a drugi zwrot kosztów wymienionych przez art. 394 § 1 k.p.c.

W tym stanie rzeczy należy dojść do wniosku, że orzeczenie umarzające postępowanie, ponieważ ma ono charakter postanowienia, podlega zaskarżeniu zażaleniem, choćby nawet zostało zamieszczone w sentencji wyroku jako jeden z jej punktów.

OSNC 1968 r., Nr 8-9, poz. 130