Wyrok z dnia 1967-07-25 sygn. I CR 81/67

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CR 81/67

Wyrok z dnia 25 lipca 1967 r.

Przepis art. 446 § 3 k.c. wprowadził zarówno w stosunku do przepisu art. 166 k.z., jak i w stosunku do poglądów orzecznictwa wykształconego na gruncie tego ostatniego przepisu zmianę, że roszczenie członków rodziny zmarłego nie ma charakteru "zadośćuczynienia za krzywdę moralną", lecz stanowi odszkodowanie. W odróżnieniu od przyjętej wykładni art. 166 k.z. - przepis art. 446 § 3 k.c. wymaga istnienia znacznego pogorszenia sytuacji życiowej członków rodziny zmarłego. Dotychczasowe kryteria pogorszenia się w tej sytuacji przyjęte w tym orzecznictwie mogą być obecnie stosowane tylko odpowiednio, jeżeli uwzględniają element znacznego pogorszenia sytuacji.

Przewodniczący: sędzia H. Dąbrowski. Sędziowie: Z. Trybulski (sprawozdawca), J. Przybylski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jana i Janiny K. przeciwko Romanowi i Reginie T. oraz Państwowemu Zakładowi Ubezpieczeń w W. o odszkodowanie, na skutek rewizji powodów i pozwanych od wyroku Sądu Wojewódzkiego dla m. st. Warszawy z dnia 8 listopada 1966 r.,

uchylił zaskarżony wyrok w części uwzględniającej powództwo ponad kwotę 354 zł z odsetkami i w części oddalającej powództwo o zapłatę kwoty 40.000 zł z odsetkami od dnia 20.XII.1965 r. i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Wojewódzkiemu dla m. st. Warszawy do ponownego rozpoznania; oddalił rewizje powodów i pozwanych T. w pozostałej części.

Uzasadnienie

W związku z śmiertelnym wypadkiem córki powodów, Marii K., która zmarła w dniu 25.VI.1965 r. wskutek najechania na nią samochodem przez małoletniego Mirosława T., powodowie żądali zasądzenia solidarnie od rodziców sprawcy czynu i od Państwowego Zakładu Ubezpieczeń: tytułem zwrotu kosztów pogrzebu i nagrobka - 33.817 zł, tytułem odszkodowania za zniszczone ubranie i zegarek - 4.200 zł oraz tytułem odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. - 80.000 zł.

Pozwani T. uznali powództwo do wysokości kwoty 8.000 zł z tytułu kosztów pogrzebu i 12.000 zł z tytułu odszkodowania z art. 446 § 3 k.c., żądając zarazem potrącenia z uznanej sumy kwoty 15.000 zł wypłaconej powodom przez PZU w związku z ubezpieczeniem samochodu od następstw nieszczęśliwych wypadków, a co do pozostałych roszczeń wnosili o oddalenie powództwa.

Natomiast pozwany PZU wnosił o oddalenie żądania zasądzenia odszkodowania z art. 446 § 3 k.c., a co do pozostałych roszczeń zarzucał, że są zbyt wygórowane oraz żądał potrącenia z ustalonej sumy odszkodowania kwoty 15.000 zł wypłaconej już powodom.

Sąd Wojewódzki zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powodów: tytułem zwrotu kosztów pogrzebu i nagrobka 27.354 zł, tytułem odszkodowania za zegarek i ubranie 3.000 zł, a nadto tytułem odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. 25.000 zł, przyjmując, że odszkodowanie to powinno wynosić 40.000 zł, z czego jednak ulega potrąceniu wypłacona przez PZU kwota 15.000 zł; w pozostałej części Sąd oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu.

Od wyroku tego wniosły rewizje obie strony, powołując podstawy rewizyjne z art. 368 pkt 1, 3, 4 i 5 k.p.c.

Powodowie zaskarżyli wyrok w części oddalającej żądanie zasądzenia odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. w dalszej kwocie 40.000 zł. Pozwani T. zaskarżyli wyrok w części zasądzającej tytułem kosztów pogrzebu ponad kwotę 8.000 zł, a tytułem odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. ponad kwotę 12.000 zł, a przy uwzględnieniu kwoty 15.000 zł wypłaconej przez PZU - ponad kwotę 5.000 zł. Pozwany PZU wreszcie zaskarżył wyrok w części zasądzającej odszkodowanie z art. 446 § 3 k.c. w całości oraz w części zasądzającej tytułem kosztów pogrzebu i nagrobka ponad kwotę 17.354 zł, a więc przy uwzględnieniu wypłaconej kwoty 15.000 zł - ponad kwotę 5.354 zł. Strony wnosiły o zmianę wyroku w sposób uwzględniający ich żądanie bądź też o uchylenie wyroku w zaskarżonych częściach i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Jeśli chodzi o ustalenie, że powodowie ponieśli szkodę w kwocie 3.000 zł w związku ze zniszczeniem wskutek wypadku zegarka i ubrania denatki, to znajduje ono oparcie w zeznaniach powoda K. co do zniszczenia tych rzeczy i wartości zegarka, a w zasadach doświadczenia życiowego (art. 228 § 1 k.p.c.) co do wartości ubrania.

Częściowo uzasadnione są zarzuty rewizji pozwanych, jeśli chodzi o ustalenie wysokości kosztów nagrobka, których zwrotu powodowie mogliby żądać. Prawidłowe są ustalenia dotyczące wysokości kosztów pogrzebu - w ścisłym tego słowa znaczeniu - na kwotę 7.354 zł. Poza tą kwotą pozwani obowiązani są zwrócić powodom koszty nagrobka, gdyż zgodnie z ustalonym orzecznictwem również i te koszty stanowią "koszty pogrzebu" w rozumieniu art. 446 § 1 k.c., jednakże tylko w tych granicach, w jakich odpowiada to zwyczajom miejscowym przyjętym w tej grupie społecznej, do którego należała zmarła, przy ewentualnym uwzględnieniu okoliczności z art. 440 k.c. Wymaga to jednak dokonania odpowiednich ustaleń, czego Sąd Wojewódzki - z naruszeniem art. 224 § 1, 227 i 328 § 2 k.p.c. - nie uczynił. Można jednak uznać, ze w stosunkach warszawskich w każdym razie co najmniej kwota 5.000 zł może być uznana za niezbędną dla pokrycia kosztów nagrobka (art. 228 § 1 k.p.c.), i dlatego konieczność tych ustaleń zachodzi jedynie o tyle, o ile z tego tytułu żąda się zasądzenia kwoty wyższej.

Słuszne są zarzuty rewizji pozwanych co do zasądzenia odszkodowania z art. 446 § 3 k.c. Już na tle przepisu art. 166 k.z. Sąd Najwyższy niejednokrotnie podkreślał, że żądanie przez członków rodziny zmarłego zadośćuczynienia z tytułu samej tylko "krzywdy moralnej" sensu stricto należy uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i że zasądzenie takiego zadośćuczynienia możliwe jest jedynie wówczas, gdy wskutek śmierci nastąpiło pogorszenie sytuacji życiowej tych osób (por. uchwałę Całej Izby Cywilnej z dnia 29.I.1957 r. 1 CO 37/56, OSN 58/1/2). Przepis art. 446 § 3 k.c. wprowadził zarówno w stosunku do przepisu art. 166 k. z jak i w stosunku do poglądów tego orzecznictwa tę istotną zmianę, że roszczenie członków rodziny zmarłego nie ma już charakteru "zadośćuczynienia za krzywdę moralną" - choćby w tak zwężonym znaczeniu - lecz stanowi odszkodowanie, którego przesłanką jest powstanie· szkody polegającej na znacznym pogorszeniu ich sytuacji życiowej wskutek śmierci członka rodziny.

Dla oceny, czy tego rodzaju żądanie odszkodowania jest uzasadnione, sąd powinien ustalić, jaka była sytuacja życiowa członków rodziny zmarłego (powodów) przed jego śmiercią oraz czy i o ile uległa ona w chwili wyrokowania pogorszeniu wskutek jego śmierci. Jedynie w razie ustalenia, że nastąpiło znaczne pogorszenie tej sytuacji, sąd może - na podstawie art. 446 § 3 k.c. - zasądzić na rzecz członków rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie. Należy przy tym zaznaczyć, że wobec tego, iż przepis art. 446 § 3 k.c. - w odróżnieniu od przyjętej wykładni art. 166 k.z. - wymaga aż znacznego pogorszenia sytuacji życiowej członków rodziny zmarłego, dotychczasowe kryteria pogorszenia się tej sytuacji przyjęte w tym orzecznictwie mogą być obecnie stosowane tylko odpowiednio, jeżeli uwzględniają element znacznego pogorszenia się tej sytuacji. Twierdzenia faktyczne pozwu mające uzasadnić zasądzenie na rzecz powodów odszkodowanie z art. 446 § 3 k.c. są zbyt ogólnikowe, a zaskarżony wyrok nie ustala konkretnych okoliczności, które uzasadniałyby pogląd, że wskutek śmierci córki sytuacja życiowa powodów uległa w chwili wyrokowania znacznemu pogorszeniu. W tym więc zakresie sprawa również nie dojrzała do stanowczego rozstrzygnięcia (art. 328 § 2 k.p.c.).

W związku z tym należało uznać, że prawidłowe ustalenia Sądu Wojewódzkiego dają podstawę do uznania za zasadne roszczeń powodów z tytułu kosztów pogrzebu wraz z nagrobkiem w kwocie 12.354 zł i odszkodowania za zniszczone ubranie i zegarek w kwocie 3.000 zł, a więc łącznie 15.354 zł. Biorąc pod uwagę, że powodowie na poczet należnego im odszkodowania otrzymali już z PZU 15.000 zł, słuszne było uwzględnienie powództwa jedynie co do kwoty 354 zł z odsetkami. Co się zaś tyczy dalszych roszczeń powodów z tytułu kosztów nagrobka i odszkodowania z art. 446 § 3 k.c., to konieczne będzie dokonanie odpowiednich ustaleń przez Sąd I instancji.

Z tych względów należało orzec jak w sentencji (art. 388 § 1 i 387 k.p.c.).

OSNC 1968 r., Nr 3, poz. 48