Wyrok z dnia 1966-10-04 sygn. II PR 123/66

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II PR 123/66

Wyrok z dnia 4 października 1966 r.

Jeśli powód - zamiast dochodzić jednym pozwem całego roszczenia materialnoprawnego, wynikającego z określonego stosunku prawnego - dochodzi tego roszczenia w częściach w kilku różnych pozwach, to sąd, który rozpoznaje tylko jedno z tych roszczeń, nie może uwzględnić zarzutu sprawy w toku. W każdym bowiem takim pozwie roszczenie procesowe jest zupełnie samoistne i różne od pozostałych.

Przewodniczący: sędzia W. Formański (sprawozdawca). Sędziowie: S. Graban, A. Stypułkowska.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Spółdzielczej Hurtowni Międzypowiatowej "Samopomoc Chłopska" w O. przeciwko Józefowi R. i Tadeuszowi J. o odszkodowanie, na skutek rewizji powódki i pozwanego R. od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Kielcach - Ośrodek Zamiejscowy w Radomiu z dnia 28 lutego 1966 r.,

zmienił zaskarżony wyrok w stosunku do pozwanego Józefa K. w części orzekającej o kosztach procesu w ten sposób, że przyznał temu pozwanemu od powódki 1.000 zł (jeden tysiąc złotych) zwrotu kosztów procesu; poza tym rewizję pozwanego R. oraz w całości rewizję powódki oddalił.

Uzasadnienie

Powodowa Hurtownia domagała się zasądzenia od pozwanego Józefa R. 51.425,48 zł tytułem odszkodowania za ujawniony w prowadzonym przez niego magazynie obuwniczym niedobór towarowy wartości 71.425,48 zł w okresie od 2 stycznia do 31 grudnia 1961 r., przy czym co do 20.000 zł toczy się jeszcze odrębna sprawa w trybie postępowania nakazowego.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, zaprzeczył, by niedobór powstał wskutek niedopełnienia ciążących na nim obowiązków, i twierdził, że brak powstał z powodu nieodpowiednich pomieszczeń magazynowych i wadliwej organizacji pracy, której zmiany bezskutecznie się domagał.

Postanowieniem z dnia 3.V.1962 r. Sąd Wojewódzki - na podstawie art. 13 ustawy z 17.VI.1959 r. o współodpowiedzialności majątkowej pracowników za niedobory w przedsiębiorstwach obrotu towarowego (Dz. U. Nr 36, poz. 283) - wezwał do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanego Tadeusza J., dyrektora Hurtowni, który także wniósł o oddalenie powództwa wywodząc, że mimo podejmowanych licznych starań nie był w stanie zmienić nieodpowiednich warunków magazynowych.

Sąd Wojewódzki zasądził od obu pozwanych po 5.340 zł, które to sumy łącznie stanowią 1/4 część szkody ustalonej przez Sąd na podstawie opinii biegłego z zakresu księgowości w wysokości 62.722,13 zł, "po uwzględnieniu już zasądzonej od pozwanego R. w innym procesie kwoty 20.000 zł". Według poczynionych w zaskarżonym wyroku ustaleń pozwani w postępowaniu karnym zostali skazani z art. 286 § 1 k.k.: pozwany R. za to, że jako magazynier, nie dopełniając obowiązków wydawania towaru na podstawie faktur, prowadzenia kartoteki magazynowej na bieżąco, zlecanie dokonywania zapisów w kartotece innym osobom, terminowego wystawiania dowodów przyjęcia magazynowego oraz uzgodnienia zapisów kartotekowych doprowadził do powstania braku towarowego w wysokości 71.425,48 zł, a pozwany J. za to, że jako dyrektor Hurtowni nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku zarządzenia dokonania półrocznego spisu z natury w magazynie obuwniczym i przekraczając swoje uprawnienia, wydawał polecenia sporządzania faktur na towary, za które magazynier R. nie sporządzał dowodów przyjęcia magazynowego, oraz polecił wydawanie towaru z magazynu obuwniczego innej osobie, a Józefowi R. wydawanie towaru z magazynu bez faktur na podstawie specyfikacji, przez co przyczynił się do powstania niedoboru w tymże magazynie.

Mimo tych zaniedbań czy przekroczenia uprawnień odpowiedzialność pozwanych podlega na podstawie art. 158 § 2 k.z. ograniczeniu łącznie do wysokości 1/4 szkody, ponieważ mieli oni szczególnie trudne warunki pracy, bezskutecznie domagali się zmian, a do wytworzenia się takiej nieodpowiedniej sytuacji i do powstania strat przyczyniła się w znacznej mierze jednostka nadrzędna.

Wyrok powyższy zaskarżyła powodowa Hurtownia i pozwany R.

Strona powodowa domagała się uchylenia wyroku w części oddalającej powództwo i o przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozwany R. zaś - uchylenia wyroku w części uwzględniającej w stosunku do niego powództwo z przekazaniem sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wspólny obu rewizjom jest zarzut sprzecznego z materiałem dowodowym ustalenia, że kwota 20.000 zł została od pozwanego R. zasądzona w sprawie rozpoznanej przez Sąd Powiatowy w Ostrowcu Świętokrzyskim, chociaż wyrok w tej sprawie, wskutek zaskarżenia go przez pozwanego R., nie jest prawomocny. Mimo trafności tego zarzutu nie powstają konsekwencje, upatrywane w szczególności w rewizji pozwanego.

Z akt sprawy niniejszej i sprawy Sądu Powiatowego w Ostrowcu Świętokrzyskim wynika, że w dniu 3.VII.1961 r. wpłynął do Państwowego Biura Notarialnego w Ostrowcu Świętokrzyskim pozew o wydanie na podstawie weksla nakazu zapłaty 20.000 zł przez pozwanego R. na rzecz powodowej Hurtowni w związku z ujawnionym niedoborem w wysokości 71.425,48 zł oraz że w tym samym dniu wpłynął do Sądu Wojewódzkiego pozew o zasądzenie od pozwanego kwoty 51.425,48 zł tytułem odszkodowania za pozostałą nie pokrytą część niedoboru. Wbrew odmiennemu twierdzeniu skarżącego Sąd Wojewódzki nie uchybił art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., gdyż przedmiotem każdej z wymienionych spraw nie było "to samo roszczenie", lecz różne części roszczenia wywodzącego się z tego samego zdarzenia, to jest z faktu powstania niedoboru w kierowanym przez pozwanego magazynie. Tego rodzaju rozdrobnienie roszczenia występuje wówczas, gdy powód nie dochodzi jednym pozwem całego roszczenia materialnoprawnego, wynikającego z określonego stosunku prawnego, lecz dochodzi tylko części tego roszczenia albo dochodzi go w częściach w kilku różnych pozwach. W nowym systemie prawa procesowego zarówno doktryna, jak i orzecznictwo Sądu Najwyższego uznają dopuszczalność rozdrobnienia roszczenia. Pozwany zaś nie może podnosić zarzutu sprawy w toku, gdyż nie zachodzi tu identyczność roszczeń procesowych. W każdym bowiem takim pozwie roszczenie procesowe jest zupełnie samoistne i różne od pozostałych.

Również nie uzasadniały zawieszenia postępowania w niniejszej sprawie przepisy art. 173-178 k.p.c.

Nie mógł wreszcie Sąd Wojewódzki, jak tego chce pozwany, "nakazać połączenie tych spraw w jednym postępowaniu sądowym", ponieważ zarówno z mocy art. 225 d.k.p.c. (z roku 1932), jak i z mocy art. 219 k.p.c. (z roku 1964) sąd może zarządzić połączenie kilku oddzielnych spraw w celu ich łącznego rozpoznania czy wydania łącznego rozstrzygnięcia, jeżeli sprawy te przed nim się toczą. W wypadku niniejszym nie było dwóch toczących się przed Sądem Wojewódzkim spraw - niezależnie zresztą od tego, że obie te sprawy nie mogły być objęte jednym pozwem.

Sąd Wojewódzki nie mógł także - mimo dochodzenia przez stronę powodową części roszczenia w tymże procesie - objąć swym rozstrzygnięciem pozostałej części roszczenia, jakkolwiek sprawa należy do rzędu tych, w których nie obowiązuje zakaz zasądzenia ponad żądanie (art. 321 § 2 k.p.c.). W sprawach wymienionych w art. 321 § 2 k.p.c. sąd orzeka o roszczeniach, jakie wynikają z faktów przytoczonych przez powoda także wówczas, gdy roszczenie nie było objęte żądaniem lub gdy było w nim zgłoszone w rozmiarze mniejszym niż usprawiedliwiony wynikiem postępowania, pod warunkiem jednak, że co do tak oznaczonego roszczenia nie zapadło już przedtem rozstrzygnięcie w innym procesie lub że co do niego nie zawisł spór w tym samym lub innym sądzie.

Reasumując, należy uznać za chybione zarzuty dopuszczenia się przez Sąd Wojewódzki uchybień procesowych wymienionych w rewizji pozwanego. W konsekwencji więc rewizję tę - dla braku uzasadnionych podstaw - należy oddalić (art. 387 k.p.c.).

W celu usunięcia wątpliwości, jakie może nastręczać stronom zaskarżone rozstrzygnięcie w związku z błędną przesłanką, iż proces o pozostałe 20.000 zł został już zakończony wyrokiem uwzględniającym powództwo, należy stwierdzić, że przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu Wojewódzkiego w niniejszym procesie było roszczenie o pokrycie omawianego niedoboru - z wyłączeniem roszczenia o 20.000 zł dochodzonego w odrębnym procesie.

Z chwilą, gdy Sąd Wojewódzki ustalił, że niedobór towarowy w magazynie kierowanym przez pozwanego ostatecznie wynosi 62.722,13 złotych, ograniczył zakres kognicji do roszczenia o 42.722,13 zł po wyłączeniu od rozpoznania roszczenia o 20.000 zł, jako rozpoznawanego w innym procesie. Z roszczenia o 42.722,13 zł Sąd uwzględnił jedynie 1/4 część, zasądzając od obu pozwanych po 5.340 zł. Tym samym zostało oddalone powództwo o kwotę ponad 10.680 zł w ramach rozpoznanego w tym procesie roszczenia.

Orzeczenie co do części roszczenia nie ma powagi rzeczy osądzonej w stosunku do pozostałej części roszczenia, która nie była przedmiotem rozstrzygnięcia sądu. Nie ma zatem formalnej przeszkody, by Sąd odmiennie rozstrzygnął o zakresie odpowiedzialności pozwanego R. za szkodę w granicach 20.000 zł, nie objętych rozpoznaniem w niniejszej sprawie.

Rewizja strony powodowej nie jest uzasadniona. Ocena Sądu Wojewódzkiego, że pozwany magazynier odpowiada za powstały w magazynie niedobór jedynie w 1/8 części, jest w okolicznościach sprawy w pełni usprawiedliwiona. W świetle bowiem ustaleń poczynionych w zaskarżonym wyroku, do powstania niedoboru przyczyniła się przede wszystkim szczupłość pomieszczeń magazynowych nie przystosowanych do tak wysokiego obrotu towarowego oraz wynikające z niej następstwa, w szczególności poważne wadliwości organizacyjne, które stwarzały szczególnie trudne warunki pracy. Ustalenia te znajdują oparcie w zeznaniach licznych przesłuchanych świadków, którzy przytaczają takie fakty, jak składanie znacznej części masy towarowej poza magazynem w miejscach, do których dostęp mieli inni pracownicy, wydawanie towarów na podstawie specyfikacji, a nie na podstawie faktur, wydawanie towarów wprost z wagonów z pominięciem magazynów, zapełnienie magazynów towarami w taki sposób, że to uniemożliwiało magazynierowi pracę. O tym, jak wyjątkowo nieodpowiednie były warunki magazynowania, świadczy korespondencja powodowej Hurtowni do jednostki nadrzędnej, w której sytuację magazynową określa się jako "katastrofalną" (pismo z dnia 6.V.1960 r.) bądź pismo dyrektora Zakładu Handlu Artykułami Przemysłowymi i Spożywczymi w R. z dnia 30.V.1960 r., wystosowane do Zarządu WZGS w R., w którym mowa jest o "bardzo ciężkiej sytuacji magazynowej" oraz o tym, że "nierozwiązanie tej sytuacji i pozostawienie nas w dotychczasowych warunkach zmusza nas do stwierdzenia, iż w tych warunkach nie bierzemy odpowiedzialności za pracę w wyniki M (tzn. powodowej) Hurtowni w O."

Również niedopełnienie obowiązków bądź przekroczenie uprawnień przez dyrektora J., ustalone w sposób wiążący dla postępowania cywilnego w sentencji wyroku w sprawie karnej (art. 286 § 1 k.k.), przyczyniło się w pewnym stopniu do powstania niedoboru wskutek pogłębienia chaosu organizacyjnego, i tak już znacznego i wyniku samej szczupłości pomieszczeń magazynowych.

Jeżeli się nadto uwzględni sygnalizowanie przez pozwanego zastrzeżeń co do warunków pracy, wysokość obrotów oraz okoliczność, że niedopełnienie obowiązków przez pozwanego R. było w dużym stopniu konsekwencją trudności i wadliwości organizacyjnych wyżej wspomnianych i od niego niezależnych, to wniosek Sądu Wojewódzkiego o istnieniu podstaw do obniżenia od pozwanego odszkodowania z mocy art. 158 § 2 k.z. do 1/8 części jest usprawiedliwiony.

Z powyższych względów rewizja strony powodowej dla braku uzasadnionych podstaw podlega oddaleniu (art. 367 k.p.c.).

Nie można natomiast odmówić słuszności zarzutowi naruszenia art. 100 k.p.c., wysuniętemu przez pozwanego w związku ze zniesieniem przez Sąd Wojewódzki kosztów procesu między stronami, chociaż pozwany uległ tylko co do nieznacznej części dochodzonego od niego żądania, bo w około 10%. Dlatego też z mocy art. 98, 108 § 1, 393 § 1 i 390 § 1 k.p.c. należało w tej części zmienić zaskarżony wyrok i przyznać pozwanemu od strony powodowej zwrot kosztów procesu według norm przepisanych. Oddalenie rewizji przedsiębiorstwa, w której wartość przedmiotu zaskarżenia była sześciokrotnie wyższa od wartości przedmiotu zaskarżenia w oddalonej także rewizji pozwanego, uzasadniało przyznanie pozwanemu zwrotu kosztów postępowania rewizyjnego.

OSNC 1967 r., Nr 12, poz. 219