Postanowienie z dnia 1966-10-20 sygn. III CR 242/66

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CR 242/66

Postanowienie z dnia 20 października 1966 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz. Sędziowie: Z. Wasilkowska, W. Berutowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Rudolfa J. przy uczestnictwie Józefy B., Jerzego J. oraz Ireny R. o stwierdzenie nabycia, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Powiatowego w Sulechowie z dnia 29 października 1965 r.,

uchylił zaskarżone postanowienie w części oddalającej wniosek o stwierdzenie prawa do dziedziczenia gospodarstwa rolnego i przekazał w tym zakresie sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Powiatowemu w Sulechowie.

Uzasadnienie

Aktem notarialnym z dnia 13.VIII.1959 r. Anastazja J. darowała swej córce Irenie R. gospodarstwo rolne we wsi B., pow. B. o obszarze 3,21 ha gruntu i zabudowania gospodarcze. Odwołując darowiznę z powodu niewdzięczności, Anastazja J. pozwem z dnia 20.VIII.1960 r. zażądała zwrotu gospodarstwa od Ireny R. Ostatecznie wyrokiem z dnia 12.II.1964 r. Sąd Powiatowy w Sulechowie powództwo uwzględnił, a pozwana wniosła rewizję. Jednakże przed rozpoznaniem sprawy przez sąd rewizyjny powódka zmarła, wskutek czego postanowieniem z dnia 9.VII.1964 r. postępowanie zostało zawieszone. W dniu 5.I.1965 r. syn powódki Rudolf J., jako jej następca prawny, wniósł o podjęcie postępowania, wskazując zarazem jako następców prawnych Jerzego J. i Józefę B. Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 17.III.1965 r. wniosek ten oddalił jako przedwczesny, ponieważ żadna ze zgłaszających się osób nie wykazała swej kwalifikacji następcy prawnego powódki w odniesieniu do przedmiotu sporu - zgodnie z art. 1059 k.c.

Wniesione w dniu 10.III.1965 r. przez Rudolfa J., Józefę B. i Jerzego J. powództwo o wyłączenie Ireny R. od uczestnictwa w spadku i o pozbawienie jej prawa dziedziczenia po matce Sąd Powiatowy w Sulechowie oddalił prawomocnym wyrokiem z dnia 27.VII.1965 r.

W dniu 13.I.1965 r. Rudolf J. wniósł o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłej Anastazji J., a Sąd Powiatowy w Sulechowie stwierdził nabycie spadku po 1/4 przez: Rudolfa i Jerzego J. oraz Józefę B. i Irenę R. - z wyłączeniem gospodarstwa rolnego. Wniosek o stwierdzenie nabycia tego ostatniego Sąd Powiatowy oddalił z tym uzasadnieniem, że gospodarstwo rolne nie wchodzi do spadku, albowiem jego własność została za życia spadkodawczyni przeniesiona na Irenę R. i jej prawo własności zostało ujawnione w księdze wieczystej.

Wobec uprawomocnienia się tego postanowienia, Minister Sprawiedliwości wniósł z urzędu rewizję nadzwyczajną od tego postanowienia, zarzucając naruszenie art. 670 § 2 w związku z art. 316 k.p.c. oraz interesu PRL oraz wnosząc o uchylenie zaskarżonego postanowienia w części oddalającej wniosek o stwierdzenie prawa do dziedziczenia gospodarstwa rolnego i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Powiatowemu w Sulechowie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Słusznie w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono, że wymieniony w art. 1 prawa spadkowego (art. 922 § 1 k.c.) ogół praw i obowiązków obejmuje również sytuacje prawne rodzące dopiero określone prawa lub obowiązki. Za taką sytuację prawną uznać należy obok np. zasiedzenia lub przedawnienia, których bieg rozpoczął się za życia spadkodawcy także wstąpienie do procesu wszczętego za życia spadkodawcy, w którym zmierzał on, w wyniku realizacji przysługującego mu prawa innego rodzaju, do odzyskania majątku, który wchodziłby w skład spadku po nim. W takim stanie prawnym, kiedy gospodarstwo rolne jako przedmiot spadkobrania zostało wyodrębnione i dziedziczenie go wymaga od spadkobiercy spełnienia określonych wymagań, uznać należy, że również dziedziczenie sytuacji prawnej, mającej prowadzić do nabycia przez spadkobierców - w wyniku realizacji roszczenia przysługującego spadkodawcy - własności gospodarstwa rolnego, wymaga ustalenia w postanowieniu o nabyciu spadku, którym spośród spadkobierców przysługuje to roszczenie. Będące przedmiotem spadku sytuacje prawne wymagają zwykle wykazania przez spadkobiercę owego przymiotu wobec osób trzecich. Może on temu uczynić zadość uzyskując prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku.

Wydaje się niewątpliwą koniecznością wymienienie w postanowieniu tych spadkobierców, którzy odpowiadają warunkom dziedziczenia gospodarstwa rolnego, nie tylko wtedy, gdy spadkodawca był właścicielem gospodarstwa rolnego, lecz także wtedy, gdy posiadał je w sposób umożliwiający jego dziedziczenie, gdy nabył je umową obligacyjną bez przywłaszczenia itp. Powyższe sytuacje - tak samo jak sytuacja wytworzona odwołaniem przez spadkodawcę darowizny gospodarstwa rolnego, przechodzą tylko na tych spadkobierców, którzy mają warunki do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Konsekwencją tego rozumowania jest stanowisko, że sąd orzeka odrębnie o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego także wtedy, gdy do spadku należy sytuacja prawna uzasadniająca roszczenie o odzyskanie własności takiego gospodarstwa.

W sprawie niniejszej nieorzeczenie zaskarżonym postanowieniem, kto jest spadkobiercą Anastazji J. w odniesieniu do praw przysługujących jej w stosunku do gospodarstwa rolnego - jakkolwiek wniosek wskazywał na istnienie sytuacji prawnej i faktycznej, w której zainteresowani mieli interes, by takie stwierdzenie uzyskać - stworzyło w konsekwencji sytuację, że sprawa o zwrot gospodarstwa od Ireny R. nie może otrzymać dalszego biegu i nie może być prawomocnie rozstrzygnięta.

Dlatego trafnie wskazano w rewizji nadzwyczajnej, że niepewna sytuacja, jaka w wyniku powyższego powstała, narusza stabilność w zakresie stosunków własnościowych gospodarstwa rolnego, a zatem również i interes PRL, polegający m.in. na uporządkowaniu stosunków własnościowych na wsi.

Z tych względów zaskarżone postanowienie nie mogło być utrzymane w mocy i wobec tego na podstawie art. 422 § 2 k.p.c. należało orzec jak w sentencji.

OSNC 1967 r., Nr 7-8, poz. 131