Wyrok z dnia 2013-10-16 sygn. II SA/Sz 731/13

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Elżbieta Makowska, Sędziowie Sędzia WSA Marzena Iwankiewicz, Sędzia NSA Stefan Kłosowski (spr.), Protokolant starszy sekretarz sądowy Teresa Zauerman, po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 16 października 2013 r. sprawy ze skargi K. G. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] nr [...] w przedmiocie umorzenia wypłaconego zasiłku stałego oddala skargę.

Uzasadnienie

Prezydent Miasta, działając na podstawie art. 37 ust. 1, ust. 2 pkt 1, art. 99 ust. 1, art. 104 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r., Nr 175, poz. 1362 ze zm.), po rozpatrzeniu wniosku K. G. z dnia [...] r., decyzją z [...] odmówił K. G. umorzenia kwoty wypłaconego zasiłku stałego.

W uzasadnieniu decyzji organ podał, że zgodnie z decyzją z dnia [...], przyznano K. G. zasiłek stały od dnia [...] r. do chwili ustania potrzeby. Powyższą decyzję uchylono z dniem [...] r., decyzją z dnia [...] r., z uwagi na fakt nabycia przez stronę uprawnień do emerytury od dnia [...] r. W związku z tym, że w okresie od [...] r. wypłacono K. G. zasiłek stały, w dniu [...] r. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o potrącenie, z bieżących świadczeń, wypłaconego zasiłku stałego za okres od [...] r., w łącznej kwocie [...] zł ([...] zł x 7 miesięcy). W dniu 5 kwietnia 2012 r. do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej wpłynęła informacja z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o potrącaniu K. G. z bieżących świadczeń po [...] zł, w miesięcznych ratach, na podstawie art. 139 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Dalej organ wyjaśnił, że podstawą wystąpienia do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o zwrot wypłaconych świadczeń z tytułu zasiłku stałego, był art. 99 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej. Potrącenie dokonywane jest z mocy prawa i Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma obowiązek wypłacić emeryturę pomniejszoną o wypłacone zasiłki. Powołując się na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11 marca 2011 r., sygn. akt I OSK 1942/10 Prezydent Miasta podał, że przepisy ustawy o pomocy społecznej przewidują instytucję "odstąpienia od żądania zwrotu", jednakże instytucja ta nie może być zastosowana do sytuacji, w której potrącenie kwoty wypłaconych świadczeń następuje z mocy prawa.

K. G. złożył od opisanej wyżej decyzji odwołanie

do Samorządowego Kolegium Odwoławczego podnosząc, że nie miał możliwości przedstawienia własnych argumentów w sprawie. W jego ocenie, "jedynym sprawiedliwym rozstrzygnięciem będzie wysłuchanie stron, ponieważ ta obecna decyzja odmowna ma charakter jednostronny, tj. M.O.P.S. przy ul. [...] a M.O.P.S. przy ul. [...]. W relacji urząd – urząd z pominięciem możliwości przedłożenia dowodów w sprawie". Odwołujący się wniósł o dopuszczenie go do udziału w posiedzeniu Samorządowego Kolegium Odwoławczego.

W wyniku rozpoznania sprawy na skutek wniesionego odwołania Samorządowe Kolegium Odwoławcze, powołując się na art. 138 § 1 pkt 1ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. nr 98, poz. 1071 ze zm.) oraz art. 99 ust. 1 w zw. z art. 37 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej, decyzją z dnia [...], utrzymało w mocy zaskarżoną decyzję.

Przedstawiając motywy podjętego rozstrzygnięcia Kolegium przedstawiło dotychczasowy przebieg postępowania, a następnie wyjaśniło, że art. 89 K.p.a. nie obliguje do przeprowadzenia rozprawy administracyjnej w każdym przypadku,

w szczególności, gdy postępowanie umożliwia wydanie decyzji w oparciu o zebrany materiał dowodowy. Kolegium stwierdziło, że nie występują przesłanki z art. 89 K.p.a. ani też z przepisów szczególnych, które stanowiłyby o obowiązku przeprowadzenia rozprawy z udziałem strony.

Następnie Kolegium przywołało treść art. 99 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej i wskazało na poczynione ustalenia faktyczne w sprawie. Odnosząc się oświadczeń K. G., że przyczyną niepoinformowania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej o uzyskiwaniu emerytury był fakt, że według niego, była

to emerytura "zaliczkowa", Kolegium uznało, że oświadczenie to nie odpowiada treści decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia [...] r., z której wynika, że prawo do emerytury ustalone zostało na stałe.

Dalej organ odwoławczy zauważył, że instytucja umorzenia nie mogła być zastosowana do sytuacji, w której potrącenie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwoty nastąpiło z mocy prawa, tj. art. 139 ust. 1 pkt 8 ustawy o emeryturach i rentach, a nie na podstawie ustawy o pomocy społecznej. Wynikające z art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej prawo umorzenia zostało dane organowi, który wydał decyzję o zwrocie wypłaconego świadczenia lub gdy organ przyznał tego rodzaju świadczenie z zastrzeżeniem zwrotu. Organ do spraw pomocy społecznej nie wydawał takiej decyzji. W tej sytuacji nie był upoważniony orzekać o umorzeniu kwoty wypłaconego zasiłku stałego.

K. G. zaskarżył ww. decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, wnosząc o jej uchylenie. Skarżący podniósł, że nie zostały dopuszczone dowody, które chciał złożyć w sprawie, a które mogły przyczynić się do wyjaśnienia sprawy. Naruszono tym samym art. 73 § 1 i 2, art. 74 § 1 i art. 77 § 1 K.p.a. K. G. zauważył, że występował o dopuszczenie go do udziału w rozprawie, na co nie otrzymał żadnej odpowiedzi. Następnie stwierdził, że w jego przypadku (bezdomności, ubóstwa, przewlekłych i nieuleczalnych chorób, braku leków oraz opieki drugiej osoby z uwagi na ograniczoną możliwość samodzielnej egzystencji), ironizowaniem jest nadużywanie określeń "pomoc społeczna". Skarżący wyraził przekonanie, że umorzenie kwot z tytułu pobranego zasiłku stałego nie spowodowałoby zubożenia Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Dla niego zaś potrącanie tych kwot pogłębi jego ubóstwo, pogorszy stan zdrowia, stwarzając zagrożenie życia.

Dodatkowo K. G. wyraził swoje niezadowolenie ze sposobu potraktowania go przez pracownika Samorządowego Kolegium Odwoławczego w dniu [...] r. Do skargi K. G. dołączył: kartę informacyjną leczenia szpitalnego, orzeczenie o niepełnosprawności z dnia [...] r. i kopię decyzji ZUS z dnia [...] r. o zmniejszeniu wysokości pobieranej emerytury.

Odpowiadając na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie.

Postanowieniem z dnia [...] r. Wojewódzki Sąd Administracyjny

przyznał skarżącemu prawo pomocy poprzez ustanowienie radcy prawnego. Dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych pełnomocnikiem K. G. w sprawie wyznaczył r.pr. M. S. –D. Pismem z dnia [...] r. wyznaczona pełnomocnik poinformowała OIRP, że ze względu na stan zdrowia nie będzie mogła reprezentować skarżącego w postępowaniu z jego udziałem i poprosiła o wyznaczenie innego pełnomocnika. Pismem z dnia [...] r. Dziekan OIRP wyznaczyła skarżącemu nowego pełnomocnika w osobie r. pr. R. G.

Zarządzeniem z dnia [...] r. o rozprawie, wyznaczonej na dzień 21 marca 2013 r. zawiadomiona została r. pr. M. S. –D.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie wyrokiem z dnia 21 marca 2013 r., sygn. akt II SA/Sz 1123/12 oddalił skargę K. G. na opisaną wyżej decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia [...] r.

Od ww. wyroku skarżący, reprezentowany przez r.pr. R. G., złożył skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 67§ 5, art. 91 § 2 oraz art. 183 § 2 pkt 5 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.), poprzez niezawiadomienie przez sąd o terminie rozprawy ustanowionego pełnomocnika strony skarżącej.

W uzasadnieniu wskazał, że sąd nie zawiadomił pełnomocnika o rozprawie i tym samym uniemożliwił mu obronę jego praw. Stanowi to jedną z przesłanek nieważności postępowania, bez względu na wynik sprawy. Wniósł ponadto o uchylenie zaskarżonego wyroku i o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów postępowania.

Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 10 lipca 2013 r., sygn. akt I OSK 1367/13 uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania.

NSA wskazał między innymi, że niezawiadomienie strony o terminie rozprawy narusza art. 91 § 2 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, a ponadto godzi w istotę przeprowadzania rozprawy z udziałem uczestników postępowania. Na rozprawie istnieje bowiem możliwość wypowiedzi uczestników postępowania odnośnie do stanu faktycznego i prawnego sprawy. Pozbawienie uczestnika możliwości udziału w rozprawie uniemożliwia mu zatem pełną ochronę jego praw.

Wojewódzki Sąd Administracyjny z w a ż y ł, co następuje.

Niniejsza skarga była już przedmiotem badania i oceny przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie, który wyrokiem z dnia 21 marca 2013 r. sygn. akt

II SA/Sz 1123/12 skargę tę oddalił. Wyrok ten został uchylony przez Naczelny Sąd Administracyjny z powodu naruszenia przez WSA art. 91 § 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012r., poz. 270) dalej: p.p.s.a.

Ponownie rozpatrując skargę oraz badając – zgodnie z dyspozycją art. 3 - p.p.s.a., zgodność z prawem zaskarżonej decyzji, Wojewódzki Sąd Administracyjny stwierdza, iż skarga nie może być uwzględniona, albowiem zaskarżona decyzja odpowiada prawu.

Z niespornych ustaleń organów obu instancji wynika, iż skarżący

posiadając przyznane mu mocą decyzji z dnia [...] , prawo do zasiłku stałego "od dnia [...] r. do chwili ustania potrzeby", pobierał ten zasiłek również w okresie, w którym otrzymywał już emeryturę. Emeryturę skarżący uzyskał na stałe od [...] r. i maj był pierwszym miesiącem za który była ona mu wypłacana. Świadczą o tym znajdujące się w aktach administracyjnych: decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia [...] r. oraz pismo Naczelnika Wydziału Świadczeń Emerytalno-Rentowych ZUS z dnia [...] r.

Wskutek uzyskania powyższych informacji Prezydent Miasta,

decyzją z dnia [...] , uchylił z dniem [...] r. decyzję przyznającą K. G. zasiłek stały. Decyzja ta stała się ostateczna. Następnie Prezydent Miasta wystąpił do ZUS potrącenie, zgodnie z art. 99 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.

o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r.

Nr 153, poz. 1227 ze zm.), z bieżących świadczeń emerytalnych K. G. kwot zasiłku stałego za okres od [...]r. w łącznej wysokości [...] zł i przekazanie ich na rachunek Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Realizując ten wniosek ZUS zawiadomił K. G. pismem z dnia [...] r., że na podstawie art. 139 ust. 1 pkt 8 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych będzie potrącał z emerytury kwotę [...] zł, w ratach po [...] zł.

Uzyskawszy informację o tym fakcie, skarżący zwrócił się do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej o umorzenie wypłaconej kwoty zasiłku stałego. Wniosek ten został przez Prezydenta Miasta rozpoznany odmownie decyzją z dnia [...] r., a decyzja ta została utrzymana w mocy zaskarżoną decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego.

Przepisami prawa materialnego, które legły u podstaw rozpatrzenia sprawy i wydania kwestionowanych przez K. G. decyzji organów obu instancji, są przepisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Ustawa ta w art. 99 ust. 1 stanowi, że osobie, której przyznano emeryturę lub rentę za okres, za który wypłacono zasiłek stały lub zasiłek okresowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz inne organy rentowe, które przyznały emeryturę lub rentę, wypłacają to świadczenie pomniejszone o kwotę odpowiadającą wysokości wypłaconych za ten okres zasiłków i przekazują te kwoty na rachunek bankowy właściwego ośrodka pomocy społecznej. Według ust. 3 art. 99 ustawy kwota pomniejszenia, o której mowa w ust. 1, nie może być wyższa niż przyznana za ten okres kwota emerytury lub renty. Z przywołanej regulacji wynika, że potrącenie pobranych tytułem zasiłku stałego kwot za okres, za który przyznano emeryturę następuje z mocy prawa. Oznacza to, że przepis ten mając bezwzględnie obowiązujący charakter, obliguje Zakład Ubezpieczeń Społecznych do dokonania potracenia. Organ, który wypłacił zasiłek stały lub zasiłek okresowy, nie posiada w tym zakresie kompetencji do zwolnienia strony zobowiązanej od obowiązku zwrotu zasiłku.

Jak trafnie zauważyło Samorządowe Kolegium Odwoławcze, jedynym przepisem, który daje organom możliwość rozważenia zasadności umorzenia świadczeń w oparciu o przepisy ustawy o pomocy społecznej, jest art. 104 ust. 4 tej ustawy, który przewiduje prawo odstąpienia przez organ od żądania zwrotu wydatków na udzielone świadczenia w przypadkach szczególnych, zwłaszcza, jeżeli żądanie zwrotu świadczenia stanowiłoby nadmierne obciążenie dla osoby zobowiązanej lub też niweczyłoby skutki udzielonej pomocy. Z treści art. 104 ww. ustawy wynika, że dotyczy on jedynie świadczeń przyznanych z zastrzeżeniem zwrotu oraz świadczeń nienależnie pobranych.

W niniejszej sprawie skarżący pobierał zasiłek stały, który nie był świadczeniem otrzymanym z zastrzeżeniem zwrotu. Pobrany zasiłek stały nie był także uznany za świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu ustawy o pomocy społecznej, a jego potrącenie nastąpiło z mocy samej ustawy i to przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Kontrola prawidłowości przyznania i stosowania instytucji potrącenia emerytury leży poza kognicją sądów administracyjnych, bowiem odbywa się w ramach postępowania przez sądem powszechnym. Jak trafnie zauważyły organy obu instancji, stanowisko takie prezentowane jest również w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (vide: wyrok z dnia 11 marca 2011 r., sygn. akt I OSK 1942/11, dostępny na stronie www.nsa.orzeczenia.gov.pl). W wyroku tym Sąd stwierdził, ze treść art. 99 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej stanowi wyraz realizacji postulatu opisanego w art. 100 ww. ustawy. Wszakże potrącenie uzyskanych przez osobę korzystającą ze świadczeń z pomocy społecznej następuje dopiero wówczas, gdy staje się ona beneficjentem świadczenia emerytalnego lub rentowego. Ustawodawca tym samym zapobiegł sytuacjom, w których taka osoba byłaby pozbawiona jakichkolwiek środków.

Odnosząc się do zawartych w skardze zarzutów o charakterze procesowym, celowym jest w pierwszej kolejności wyjaśnienie, że sąd administracyjny może uwzględnić skargę i uchylić zaskarżone orzeczenie organu administracji publicznej

w sytuacji naruszenia przepisów prawa procesowego jedynie wówczas, gdy dojdzie do przekonania, że uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi Dz. U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.).

Ustosunkowując się do zarzutów związanych z zaniechaniem przeprowadzenia przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze rozprawy administracyjnej należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 89 § 1 K.p.a., organ administracji publicznej przeprowadzi, z urzędu lub na wniosek strony, w toku postępowania rozprawę, w każdym przypadku gdy zapewni to przyspieszenie lub uproszczenie postępowania lub gdy wymaga tego przepis prawa. W myśl art. 89 § 2 K.p.a. organ powinien przeprowadzić rozprawę, gdy zachodzi potrzeba uzgodnienia interesów stron oraz gdy jest to potrzebne do wyjaśnienia sprawy przy udziale świadków lub biegłych albo w drodze oględzin. Nie ulega wątpliwości, że żaden przepis obowiązującego prawa nie obligował Kolegium do przeprowadzenia rozprawy administracyjnej. Dla rozpoznania sprawy, która zawisła przez organem II instancji w wyniku wniesionego odwołania, nie zachodziła potrzeba uzgodnienia interesu stron, bowiem w sprawie jedyną stroną był skarżący, ani nie było potrzeby do wyjaśnienia sprawy przy udziale świadków lub biegłych albo w drodze oględzin. Przeprowadzenie rozprawy nie powodowałoby przyspieszenia lub uproszczenia postępowania, które w niniejszej sprawie sprowadzało się do dokonania niespornych ustaleń faktycznych i właściwej wykładni i zastosowania przepisu art. 99 ust. 1 i art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej. Bez znaczenia dla tego rodzaju ustaleń pozostawały kwestie dotyczące faktycznej sytuacji zdrowotnej, życiowej i majątkowej skarżącego. Przedmiotem rozważań organów obu instancji nie było bowiem to, czy skarżący zasługuje na zwolnienie go z obowiązku zwrotu pobranych zasiłków stałych, lecz czy organy mają podstawę prawną do zastosowania takiego zwolnienia. Chybiony okazał się w związku z tym także zarzut naruszenia przez Kolegium art. 17 ustawy z dnia 12 października 1994 r. o samorządowych kolegiach odwoławczych (Dz. U. z 2001 r. nr 79, poz. 859 ze zm.).

Za niezasadne musiały być również uznane zarzuty naruszenia przez Kolegium art. 75 § 1 K.p.a.

Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut naruszenia przez organ odwoławczy art. 73 § 1 i 2 K.p.a. Z akt sprawy nie wynika, aby skarżącemu, pomimo oświadczenia przezeń takowego zamiaru, odmówiono wglądu w akta sprawy, sporządzenia z nich notatek, kopii lub odpisów.

Reasumując, Sąd stwierdził, wychodząc także poza zarzuty skargi, do czego zobowiązuje go art. 134 § 1 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, że wydając zaskarżoną decyzję nie doszło do naruszenia prawa, które skutkować miałoby uwzględnieniem skargi i wyeliminowaniem decyzji z obrotu prawnego. Jednocześnie wypada wyjaśnić, że orzekając w niniejszej sprawie organy administracji publicznej, jak i Sąd nie zakwestionowały sytuacji życiowej skarżącego, a w szczególności jego stanu zdrowia, który niewątpliwie wymaga wydatkowania znacznych środków finansowych na leczenie, tym niemniej okoliczność ta nie mogła być uwzględniona przy orzekaniu w przedmiocie umorzenia wypłaconego zasiłku stałego. Ponadto, jak wynika z dołączonej do skargi decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia [...] r., znaczący wpływ na zmniejszenie wysokości pobieranej przez skarżącego emerytury, poza potrąceniem [...] zł tytułem pobranych zasiłków stałych, miała również realizacja egzekucji administracyjnej w wysokości [...] zł.

Mając powyższe na uwadze Wojewódzki Sąd Administracyjny,

na podstawie art. 151 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi orzekł, jak w sentencji.