Wyrok z dnia 1966-08-31 sygn. III CR 226/64

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CR 226/64

Wyrok z dnia 31 sierpnia 1966 r.

Wspólnymi zarzutami w rozumieniu art. 17 § 2 k.z i art. 375 § 2 k.c. są te zarzuty, które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania solidarnego przysługują wszystkim dłużnikom solidarnym. Nie należy do nich zarzut prekluzji z art. 473 k.z., który dotyczy jednego tylko z dłużników solidarnych.

Przewodniczący: sędzia F. Błahuta (sprawozdawca). Sędziowie: W. Dąbrowski, R. Czarnecki.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Tadeusza R. przeciwko Wojskowemu Przedsiębiorstwu Handlowemu w G. o umorzenie egzekucji, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 31 stycznia 1964 r.,

uchylił zaskarżony wyrok i oddalił rewizję powoda od wyroku Sądu Powiatowego w Gdyni z dnia 31 lipca 1963 r.

Uzasadnienie

Powód domagał się umorzenia postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko niemu przez komornika Sądu Powiatowego w Gdyni, przy czym w uzasadnieniu tego żądania wyjaśnił, co następuje:

Powód podpisał - jako żyrant - weksel gwarancyjny, wystawiony na zabezpieczenie ewentualnych pretensji pozwanego Przedsiębiorstwa przez Danielę C., która prowadziła sklep Wojskowego Przedsiębiorstwa Handlowego w G. W związku z dokonanym włamaniem do sklepu powstało manko w wysokości przeszło 9.000 zł. Daniela C. została prawomocnie skazana na 8 miesięcy więzienia za niedopełnienie obowiązków służbowych przez to, iż nie odprowadziła utargu dziennego sklepu w kwocie 4.000 zł, która stała się łupem włamywaczy. Na skutek pozwu wniesionego przez Wojskowe Przedsiębiorstwo Handlowe, Państwowe Biuro Notarialne wydało nakaz zapłaty przeciwko 1) C., 2) powodowi i 3) Joannie Z. (drugiej żyrantce), zasądzając od nich solidarnie 9.358 złotych 28 gr. Daniela C. wniosła zarzuty, po rozpoznaniu których Sąd Powiatowy nakaz zapłaty w stosunku do niej uchylił i powództwo przeciwko niej oddalił na zasadzie art. 473 k.z., a to ze względu na to, że pozew został wniesiony po upływie roku od daty rozwiązania z C. stosunku pracy. Komornik skierował egzekucję do poborów powoda. Zdaniem powoda, skoro Sąd ustalił, że w chwili wytoczenia powództwa należność pozwanego Przedsiębiorstwa już nie istniała, jako sprekludowana, to wobec wygaśnięcia zobowiązania głównego wygasły również zobowiązania poręczycieli stosownie do art. 635 § 1 k.z. i art. 32 ust. 1 pr. weksl. Istnienie prekluzji zostało stwierdzone wyrokiem Sądu Powiatowego już po wydaniu nakazu zapłaty. Poza tym ściągnięcie należności od powoda byłoby sprzeczne z art. 3 p.o.p.c.

Sąd Powiatowy powództwo oddalił, wychodząc z założenia, że nakaz zapłaty uprawomocnił się w stosunku do powoda jako żyranta - wobec niezłożenia przez niego zarzutów. Uchylenie nakazu względem wystawczyni nie zwalnia żyrantów od odpowiedzialności wekslowej. Fakt, że roszczenie stanowiące podstawę zobowiązania wekslowego w stosunku do dłużnika głównego uległo prekluzji, nie ma wpływu na odpowiedzialność wekslową żyrantów, tym bardziej że po upływie terminu zawitego samo roszczenie nie wygasa, lecz staje się niezupełnym, naturalnym.

Na skutek rewizji powoda Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 31 stycznia 1964 r. zaskarżony wyrok Sądu Powiatowego zmienił i powództwo uwzględnił, umarzając w całości postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko powodowi - z zasad następujących:

W myśl art. 17 k.z. powód, jako dłużnik solidarny, może się bronić zarzutami, które mu przysługują osobiście wobec wierzyciela oraz tymi, które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom. Wyrok zapadły na korzyść jednego z dłużników solidarnych zwalnia współdłużników, jeżeli uwzględnia się zarzuty, które są im wszystkim wspólne. Z powyższego wynika, że zarzut prekluzji roszczeń podniesiony przez C. i zwalniający ją od obowiązku pokrycia szkody z tytułu manka może być skutecznie podniesiony również przez powoda, jako solidarnego dłużnika, pomimo uprawomocnienia się w stosunku do niego nakazu zapłaty.

Powyższy prawomocny wyrok Sądu Wojewódzkiego zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości, zarzucając naruszenie art. 386 dawnego k.p.c. i art. 17 § 2 k.z. oraz art. 47 pr. weksl. Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie rewizji powoda od wyroku Sądu Powiatowego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1963 r., wpisanej do księgi zasad prawnych, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że jeżeli zakład pracy dochodzi od pracownika materialnie odpowiedzialnego roszczenia z weksla gwarancyjnego, przepis art. 473 k.z. nie ma zastosowania. W uzasadnieniu tej uchwały podkreślono między innymi, że istnieje niewątpliwy związek między podstawowym stosunkiem umownym a wręczeniem weksli gwarancyjnych. Związek ten nie oznacza jednak nic więcej niż możność zgłoszenia przez pozwanego zarzutów w sporze wekslowym opartych na stosunku podstawowym, ale stosunek ten nie jest podstawą powództwa opartego na wekslu, jest nią bowiem sam weksel. Możliwość obrony, że wierzytelność podstawowa nie powstała albo wygasła - w całości lub w części - nie wyłącza stosowania zasad prawa wekslowego, które nie zawiera przepisów przewidujących prekluzję przy dochodzeniu roszczeń wekslowych. Brak więc jakiegokolwiek uzasadnienia prawnego, by stosować prekluzję z art. 473 k.z. do roszczeń dochodzonych na podstawie weksla gwarancyjnego.

W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 1965 r., wpisanej do księgi zasad prawnych, wyjaśniono, że dłużnik solidarny, w stosunku do którego uprawomocniło się orzeczenie uwzględniające powództwo, może żądać umorzenia egzekucji prowadzonej z tego orzeczenia - na tej podstawie, że następnie zostało prawomocnie oddalone powództwo wierzyciela w stosunku do innego dłużnika solidarnego na skutek uwzględnienia zarzutu wspólnego dłużnikom solidarnym. W uzasadnieniu tej uchwały podkreślono między innymi, że przepisy prawa materialnego nie sprzeciwiają się uznaniu drugiego wyroku, korzystnego dla dłużników solidarnych, za jedno ze zdarzeń, które uzasadniają wyłączenie egzekucji z pierwszego orzeczenia (wyroku, nakazu zapłaty). Poza tym zaznaczono, że zarówno art. 17 § 2 k.z., jak i art. 375 § 2 k.c. nie odróżniają dwu odmiennych sytuacji w zależności od tego, który z dwu wyroków (korzystny i niekorzystny dla dłużników solidarnych) zapadł wcześniej.

Rozważając sprawę niniejszą w świetle powyższych uchwał, należy uznać za nietrafny pogląd Sądu Wojewódzkiego, że wyrok wydany wskutek zarzutów pozwanej Danieli C. a uchylający nakaz zapłaty w stosunku do tej pozwanej i oddalający powództwo wskutek prekluzji z art. 473 k.z. - zwalnia z mocy art. 17 k.z. również powoda w niniejszej sprawie, a dłużnika solidarnego z wekslu mimo uprawomocnienia się w stosunku do tego dłużnika nakazu zapłaty.

Sąd Wojewódzki orzekł przed wydaniem uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 26 sierpnia 1965 r. (wyżej przytoczonej) i tak samo wyszedł z założenia, że wyrok późniejszy oddalający powództwo zwalnia współdłużników, jeżeli uwzględnia zarzuty, które są im wspólne. Błąd natomiast Sądu Wojewódzkiego leży w tym, że za zarzut wspólny dłużnikom wekslowym uznał zarzut prekluzji z art. 473 k.z.

Powołana wyżej uchwała SN z dnia 26 sierpnia 1965 r. wyraźnie, w samej zasadzie zawartej w sentencji, przywiązuje moc zwalniającą współdłużników późniejszemu oddaleniu powództwa w stosunku do innego dłużnika solidarnego wówczas, gdy oddalono powództwo na skutek uwzględnienia zarzutu wspólnego dłużnikom solidarnym. To zastrzeżenie objęte sentencją nie znajduje żadnego osłabienia lub wyjątku w uzasadnieniu uchwały, które też nie zajmuje się wyjaśnieniem pojęcia "zarzutu wspólnego".

Do zarzutów wspólnych w rozumieniu przepisu art. 17 § 2 k.z. i art. 375 § 2 k.c. należą - jak to wynika z przepisów § 1 powyższych artykułów - zarzuty, które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania solidarnego są wspólne wszystkim dłużnikom solidarnym. Jeżeli zarzut jest tego rodzaju, że przysługuje tylko jednemu lub niektórym dłużnikom osobiście względem wierzyciela, nie stosuje się przepisu art. 17 § 2 k.z. i art. 375 § 2 k.c. Tym bardziej wyłączone jest stosowanie tych przepisów, jeżeli w danym stosunku prawnym, będącym źródłem odpowiedzialności solidarnej, zapadł na korzyść jednego z dłużników wyrok w uwzględnieniu zarzutu nie przewidzianego w obowiązujących przepisach dla danego stosunku prawnego, tj. zarzutu nie mającego mocy zwolnienia z długu. Tego rodzaju zarzut, jako niedopuszczalny i w istocie rzeczy nie będący zarzutem w ścisłym tego słowa znaczeniu, nie może być tym samym zarzutem wspólnym. Uwzględnienie takiego niedopuszczalnego zarzutu ma skutek tylko między stronami, co do których zapadł wyrok, i pozbawiony jest mocy zwalniającej innych współdłużników solidarnych. Pogląd prawny wyrażony w takim wyroku co do dopuszczalności zarzutu nie wiąże sądu w sprawie przeciwko innemu dłużnikowi solidarnemu.

Od zarzutu niedopuszczalnego w powyższym znaczeniu trzeba odróżnić zarzut przewidziany w przepisach dotyczących danego stosunku prawnego, czyli zarzut dopuszczalny, ale w konkretnym stanie faktycznym nieuzasadniony. W świetle powołanej uchwały z dnia 26 sierpnia 1965 r., tylko uwzględnienie zarzutów dopuszczalnych (o ile, oczywiście, mają charakter wspólny), choćby nawet nie miało uzasadnienia w materiale sprawy, ma skutek zwalniający innych współdłużników.

W świetle uchwały SN z dnia 25 listopada 1963 r., nie ulega wątpliwości, że zarzut prekluzji z art. 473 k.z., na podstawie którego oddalono powództwo w procesie wekslowym w stosunku do pozwanej Danieli C., jest zarzutem niedopuszczalnym, a tym samym nie może być mowy o zarzucie wspólnym w rozumieniu art. 17 § 2 k.z. Wyrok wydany w stosunku do C. nie zwalnia zatem powoda w niniejszej sprawie.

W tym stanie Sąd Najwyższy, uznając podstawę rewizji nadzwyczajnej za usprawiedliwioną, orzekł jak w sentencji (art. 369-398 d. k.p.c.).

OSNC 1967 r., Nr 4, poz. 72