Wyrok z dnia 1966-03-21 sygn. III CO 9/66

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CO 9/66

Wyrok z dnia 21 marca 1966 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie: B. Łubkowski, Z. Trybulski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Alojzego S. o stwierdzenie nabycia spadku po Genowefie S., po rozpoznaniu zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Bydgoszczy - Ośrodek w Toruniu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

1) "Czy może być uznana za świadka testamentu sporządzonego na podstawie art. 952 § 1 k.c. osoba, która nie będąc specjalnie przywołana, była obecna przy sporządzaniu testamentu w tym sensie, że znajdowała się w pobliżu podczas składania przez spadkodawcę oświadczenia ostatniej woli i treść tego oświadczenia słyszała?"

a w razie negatywnej odpowiedzi -

2) "Czy może być uznana za świadka testamentu sporządzonego na podstawie art. 952 § 1 k.c. osoba, która była obecna przy sporządzaniu testamentu w warunkach określonych w pkt 1, jeżeli spadkodawca bezpośrednio po złożeniu oświadczenia ostatniej woli zwrócił się do grupy obecnych, wśród których znajdowała się ta osoba, że bierze ich za świadków testamentu?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Świadkiem testamentu sporządzonego w formie przewidzianej w art. 952 § 1 k.c. może być każda osoba nie wyłączona z mocy art. 956 i 957 k.c., do której spadkodawca kieruje oświadczenie swej ostatniej woli, choćby specjalnie nie była przywołana lub zaproszona, nie może jednak być uważana za świadka testamentu osoba, która wprawdzie była obecna podczas składania oświadczenia przez spadkodawcę, ale do której spadkodawca nie kierował swojego oświadczenia.

Uzasadnienie 

Według art. 952 § 1 kodeksu cywilnego, jeżeli istnieje obawa zwykłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

Porównanie treści tego przepisu z art. 82 dawnego prawa spadk. nie wskazuje na to, by w zakresie warunków, jakim musi odpowiadać testament ustny, ustawodawca wprowadził zmiany. Obecnie bowiem, tak samo jak i poprzednio, do zachowania formy testamentu ustnego konieczne jest spełnienie trzech przesłanek:

1) obecności w charakterze świadków testamentu co najmniej trzech osób,

2) podanie przez testatora wobec tych świadków swej woli,

3) przyjęcia przez świadków treści tej woli do wiadomości.

Z tych względów nie straciło aktualności orzecznictwo Sądu Najwyższego powstałe na tle art. 82 prawa spadkowego. Wysunięta przez Sąd Wojewódzki wątpliwość, czy może być uznana za świadka testamentu osoba, która nie będąc specjalnie powołana, była obecna przy składaniu przez testatora swej ostatniej woli - była już przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w uchwale z 23.IX.1958 r. 3 CO 17/58 (OSN z 1959 r. nr IV, poz. 117). W orzeczeniu tym wyjaśniono, że wprawdzie nie jest istotna okoliczność, czy testator daną osobę zaprosił lub przywołał specjalnie w charakterze świadka; może nią być także osoba, która przypadkowo przebywała w domu testatora, jednakże decyzja o tym, czy dana osoba ma być świadkiem, zależy wyłącznie od woli testatora, a nie od danej osoby. Staje się więc ona świadkiem przez fakt, że testator w jej obecności podaje jej właśnie do wiadomości swoją wolę. Dlatego też nie mogłaby być uznana za świadka ta osoba, która była wprawdzie obecna podczas składania oświadczenia przez testatora, ale testator nie kierował do niej swego oświadczenia ostatniej woli.

Zaznaczyć należy, że zasada, iż wola testatora powinna być skierowana do trzech jednocześnie obecnych świadków, została również podkreślona w uchwale składu 7 sędziów z 22.IV.1961 r. 1 CO 11/61 (OSN z 1962 r. nr 1, poz. 4).

Źródłem wątpliwości powstałych w Sądzie Wojewódzkim jest nieco inne sformułowanie art. 952 § 1 k.c. Art. 82 prawa spadkowego mówi bowiem o podaniu przez testatora swej woli do wiadomości trzem "równocześnie" obecnym świadkom, gdy tymczasem w art. 952 § 1 k.c. użyto słów przy "jednoczesnej" obecności co najmniej trzech świadków.

Wątpliwości te nie są uzasadnione.

Słowa bowiem "równocześnie" i "jednocześnie" są synonimami i zastąpienie pierwszego przez drugie nie zmienia w niczym warunków wymaganych poprzednio przez art. 82 pr. spadk. i obecnie przez art. 952 § 1 k.c. Istota bowiem zachowania formy testamentu ustnego tkwi w tym, że oświadczenie testatora ma być skierowane do świadków. Charakteru zaś świadka w danym wypadku nie ma każda osoba, która przypadkowo słyszała oświadczenie woli testatora, lecz - jak to już wyżej zaznaczono - tylko ta osoba, do której testator bezpośrednio i świadomie swoje oświadczenie skierował.

Z tych zasad wychodząc, na przedstawione pytania udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1966 r., Nr 9, poz. 146