Wyrok z dnia 1965-05-07 sygn. II CR 174/65

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 174/65

Wyrok z dnia 7 maja 1965 r.

Każdy z małżonków może domagać się dopuszczenia go przez drugiego małżonka do współposiadania rzeczy objętej wspólnością ustawową przy odpowiednim stosowaniu zasad art. 206 k.c. i wytycznych Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1963 r. III CO 33/62.

Stosownie do tych zasad:

a) nie byłoby dopuszczalne takie żądanie, jeżeli wspólne posiadanie - ze względu na charakter i przeznaczenie rzeczy objętej wspólnością ustawowa - może być wykonywane tylko przy zgodnym współdziałaniu obu małżonków;

b) uregulowanie współposiadania gospodarstwa rolnego objętego wspólnością ustawową powinno nastąpić w trybie postępowania nieprocesowego, właściwego dla spraw wynikających z zarządu tego gospodarstwa.

Przewodniczący: sędzia J. Ignatowicz. Sędziowie: J. Majorowicz (sprawozdawca), J. Krajewski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stefanii Ż. przeciwko Józefowi Ż. o dopuszczenie do współposiadania, na skutek rewizji pozwanego od wyroku Sądu Powiatowego w Strzelinie z dnia 31 lipca 1965 r. oraz w związku z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 1965 r. o przejęciu sprawy do rozpoznania (art. 391 § 1 k.p.c.),

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Powiatowemu w Strzelinie do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie 

Powódka Stefania Ż. w pozwie wniesionym przeciwko swojemu mężowi, Józefowi Ż., wnosiła o nakazanie pozwanemu, by dopuścił ją do współposiadania gospodarstwa rolnego w B., złożonego z domu mieszkalnego i budynków gospodarskich oraz 7,13 ha ziemi, twierdząc że strony zawarły w dniu 14.II.1925 r. związek małżeński, że pozwany na podstawie aktu nadania z dnia 23.VIII.1949 r. otrzymał to gospodarstwo oraz że gospodarstwo to, jako uzyskane w czasie trwania małżeństwa, stanowi z mocy art. 21 k.r. wspólność ustawową małżeńską.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa podnosząc, że od 15 lat pracował sam na tym gospodarstwie, natomiast powódka nie wniosła żadnego wkładu pracy i niczym nie przyczyniła się do jego zagospodarowania.

Sąd Powiatowy w Strzelinie wyrokiem z dnia 31 lipca 1964 r. powództwo uwzględnił, nakazując pozwanemu dopuścić powódkę do współposiadania gospodarstwa i budynków i uznając, że wspomniane gospodarstwo nadane w trybie osadnictwa pozwanemu stanowi wspólność ustawową, ponieważ zostało ono nabyte w czasie, gdy strony pozostają w związku małżeńskim.

W rewizji pozwany wniósł o zmianę wyroku Sądu Powiatowego i oddalenie powództwa, opierając rewizję na naruszeniu art. 3 p.o.p.c.

Sąd Wojewódzki we Wrocławiu przekazał Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 388 k.p.c. następujące budzące wątpliwości zagadnienie prawne:

"Czy wytyczne w sprawie stosowania przepisów art. 78, 82-85 i 90 prawa rzeczowego zawarte w orzeczeniu z dnia 28.IX.1963 r. (III CO 33/62) mają również zastosowanie w odniesieniu do gospodarstw rolnych objętych wspólnością ustawową?"

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zagadnieniem objęcia wspólnością ustawową gospodarstw rolnych nadanych w trybie przepisów o reformie rolnej zajmował się Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach, m.in. w orzeczeniu I CR 718/55 (OSN z 1957 r., poz. 53), 3 CO 26/56 (OSN z 1957 r., poz. 85), 2 CO 12/62 (OSN z 1963 r., poz. 12). W orzeczeniach tych Sąd Najwyższy zajął jednolite stanowisko, że działka nadana osadnikowi w ramach przepisów dotyczących przebudowy ustroju rolnego w czasie trwania małżeństwa stanowi jego dorobek i jako taka objęta jest wspólnością ustawową.

Bezsporne jest w sprawie niniejszej, że pozwany otrzymał gospodarstwo rolne w roku 1949, a więc w czasie trwania małżeństwa. Stanowisko więc zajęte przez Sąd Powiatowy, że gospodarstwo to wchodzi do wspólności ustawowej obu stron, uznać należy za prawidłowe.

W rozpoznawanej sprawie wyłania się jednakże zagadnienie, na które słusznie zwrócił uwagę Sąd Wojewódzki, w jaki sposób powinna być realizowana zasada, że każdy z małżonków obowiązany jest współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym (art. 36 § 1 k.r.o.) w sytuacji, gdy jeden z małżonków nie chce dopuścić do współposiadania majątku, stanowiącego wspólność ustawową, przez drugiego małżonka. W szczególności nasuwa się zagadnienie, czy wytyczne Pełnego Składu Izby Cywilnej z dnia 28.IX.1963 r. sygn. III CO 33/62 w sprawie stosowania przepisów art. 78, 82-85 i 90 prawa rzeczowego mają zastosowanie również w stosunku do rzeczy objętych wspólnością ustawową małżeńską.

Na pytanie powyższe należy dać odpowiedź twierdzącą.

Wspólność ustawowa jest w świetle nowego prawodawstwa jedną z form współwłasności. Ten charakter wspólności majątkowej wynika wyraźnie z art. 196 § 1 k.c., stanowiącego, że współwłasność jest albo współwłasnością w częściach ułamkowych, albo współwłasnością łączną. Ponieważ w przeciwieństwie do współwłasności w częściach ułamkowych współwłasność łączna nie jest samoistnym stosunkiem prawnym, lecz opiera się zawsze na szczególnym stosunku osobistym, który łączy pewne osoby, przeto § 2 powołanego art. 196 w sprawach dotyczących tej formy współwłasność odsyła do przepisów dotyczących stosunków, z których ona wynika.

Przepisami tymi, jeśli chodzi o wspólność ustawową, są przepisy zawarte w dziale III k.r.o., regulujące stosunki majątkowe między małżonkami, a w szczególności - w rozważanej kwestii - przepisy art. 36-40. W myśl tych przepisów oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym i każdy z małżonków może wykonywać samodzielnie zarząd tym majątkiem. Skoro więc każdy z małżonków ma obowiązek współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, to ma on również prawo domagania się, by był dopuszczony przez drugiego małżonka do współposiadania rzeczy, objętej wspólnością ustawową. Jeśli chodzi o realizację tego uprawnienia, brak w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz w przepisach k.p.c. wyraźnych postanowień.

Ponieważ jednak, jak wyżej zaznaczono, wspólność ustawową stanowi jedna z form współwłasności, przeto uznać należy, że będą miały odpowiednie zastosowanie zasady zawarte w art. 206 k.c. oraz wytyczne Izby Cywilnej z dnia 28.IX.1963 r. III CO 33/62, które dotyczą m.in. interpretacji art. 90 uchylonego prawa rzeczowego, którego odpowiednikiem jest w kodeksie cywilnym art. 206. W związku z tym nie byłoby możliwe domaganie się dopuszczenia do współposiadania w wypadku, gdy wspólne posiadanie - ze względu na charakter i przeznaczenie rzeczy (a o taką sytuację chodzi w sprawie niniejszej, w której przedmiotem wspólności ustawowej jest gospodarstwo rolne) - może być wykonywane tylko przy zgodnym współdziałaniu obu małżonków. W konsekwencji takiego stanowiska, zgodnie z zasadami zawartymi w pkt III i IV powołanych wytycznych, uregulowanie sprawy współposiadania powinno nastąpić w trybie postępowania nieprocesowego, właściwego dla spraw wynikających z zarządzania tym gospodarstwem.

W związku z tym postanowienie Sądu Powiatowego, zawierające tylko ogólnikowe przyznanie powódce współposiadania gospodarstwa rolnego, jest błędnie i podlega uchyleniu.

Rozpoznając ponownie sprawę, Sąd Powiatowy powinien zgodnie z art. 262 k.p.c. rozważyć żądanie powódki w trybie właściwym, tj. w trybie postępowania nieprocesowego, mając na uwadze przy ustalaniu zarządu gospodarstwa, stanowiącego wspólność ustawową obu stron, interes społeczno-gospodarczy tego gospodarstwa, wysuniętą w rewizji przez pozwanego okoliczność, że od 1949 r. sam zarządza tym gospodarstwem, oraz fakt, że powódka nie brała udziału w zagospodarowaniu ani w prowadzeniu tego gospodarstwa.

OSNC 1966 r., Nr 4, poz. 56