Uchwała z dnia 1963-09-23 sygn. III CO 42/63

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CO 42/63

Uchwała 7 sędziów - zasada prawna z dnia 23 września 1963 r.

Przewodniczący: Prezes Z. Resich. Sędziowie: M. Grudziński, Z. Wasilkowska, Z. Wiszniewski (sprawozdawca), J. Majorowicz, J. Ignatowicz, Z. Masłowski.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Generalnej Prokuratury rozpoznawał na posiedzeniu jawnym w dniu 23 września 1963 r. przedstawione do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów następujące pytanie prawne wynikłe w sprawie z powództwa Marty G. przeciwko Stefanowi S. o zapłatę:

"Czy osoba prawna sprawująca zarząd majątku lub interesów strony może być procesowym pełnomocnikiem tej strony (art. 79 § 1 k.p.c.)?"

Sąd Najwyższy uchwalił i postanowił wpisać do księgi zasad prawnych następującą zasadę prawną:

Osoba prawna sprawująca zarząd majątku lub interesów strony może być jej pełnomocnikiem procesowym.

Z przepisów cywilnego prawa materialnego wynika, że - lege non distinguente - osoba prawna może być pełnomocnikiem. Chodzi jednak o to, czy z przepisów prawa procesowego nie wynika bezpośrednio lub pośrednio, że osoba prawna nie może być pełnomocnikiem procesowym.

Okoliczność, że pełnomocnik procesowy działa w procesie osobiście, a w szczególności wypowiada na rozprawie ustnie wioski, twierdzenia i poglądy prawne, mogłaby nasunąć przypuszczenie, że osoba prawna, nie mając możliwości fizycznego działania, nie może eo ipso być pełnomocnikiem procesowym. Pogląd taki wynikałby jednak z przeoczenia, że osoba prawna może - tak samo jak osoba fizyczna - działać "osobiście". Osoba prawna działa mianowicie przez swoje organy (art. 37 p.o.p.c.), a działanie organu jest - także w procesie - działaniem samej osoby prawnej. W tym też znaczeniu osoba prawna będąca stroną procesową może - tak samo jako osoba fizyczna - być np. wezwana do osobistego stawiennictwa (art. 222 k.p.c.) i może być przesłuchana w trybie dowodu z przesłuchania stron (por. orz. S.N. z 30.V.1961 r. - OSN IV/1962, poz. 137). Skoro zatem osoba prawna może w procesie działać "osobiście", gdy sama jest stroną, to sama istota osoby prawnej nie wyłącza możliwości, by była ona pełnomocnikiem procesowym. Należy więc zbadać, czy wyłączenie takie wynika - być może - z przepisu art. 79 k.p.c.

Przepis art. 79 k.p.c. wylicza podmioty, które mogą być pełnomocnikiem procesowym. Mogą nim być adwokaci, a spośród nieadwokatów tylko te podmioty, który wymienia art. 79 k.p.c. Ze słów "spośród nieadwokatów" nie można by wysnuwać, że w art. 79 k.p.c. chodzi wyłącznie o osoby fizyczne; słowa "spośród nieadwokatów" znaczą bowiem to samo co "oprócz adwokatów". Niemniej jednak wyliczenie zawarte w art. 79 k.p.c. może prima facie budzić wrażenie, że obejmuje ono wyłącznie osoby fizyczne. Przypuszczenie takie wynikałoby jednak z przeoczenia, że wśród tych, którzy mogą być pełnomocnikiem procesowym, przepis art. 79 § 1 k.p.c. wymienia współuczestnika sprawy. Współuczestnikiem sprawy może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Lege non distinguente należy więc przyjąć, że osoba prawna może być pełnomocnikiem procesowym swego współuczestnika (współpowoda, współpozwanego). Tym samym upada przypuszczenie, jakoby z art. 79 k.p.c. wynikało wyłączenie osób prawnych z kręgu możliwych pełnomocników procesowych. Jeżeli zatem dana osoba prawna sprawuje zarząd majątku lub interesów strony, to tym samym mieści się wśród podmiotów, które zgodnie z art. 79 § 1 k.p.c. mogą być pełnomocnikiem procesowym tej strony.

Z okoliczności, iż § 2 art. 79 k.p.c. przewiduje, że pełnomocnikiem procesowym pracownika może być przedstawiciel danego związku zawodowego, a więc osoba fizyczna, a nie związek zawodowy jako taki - nie wynika bynajmniej wola ustawodawcy wyłączenia osób prawnych z kręgu możliwych pełnomocników procesowych. Przepisy § 2 i 3 art. 79 k.p.c. zmierzają bowiem do czego innego. Gdyby mianowicie § 2 art. 79 k.p.c. stanowił, że pełnomocnikiem procesowym pracownika może być związek zawodowy (a nie przedstawiciel związku zawodowego), to wówczas związek zawodowy musiałby - jako pełnomocnik procesowy - albo działać przez swój organ (co byłoby oczywiście niepraktyczne), albo udzieliłby dalszego pełnomocnictwa; ale dalszego pełnomocnictwa (substytucji) mógłby z mocy samej ustawy udzielić tylko adwokatowi (art. 83 pkt 3 k.p.c.). Gdyby więc art. 79 § 2 k.p.c. głosił, że pełnomocnikiem pracownika może być związek zawodowy, to wówczas przedstawiciel tegoż związku nie mógłby być ani pełnomocnikiem procesowym pracownika, ani substytutem (jeżeliby nie był adwokatem), nie mieściłby się bowiem w kręgu osób wymienionych w art. 79 k.p.c. Skoro zaś ustawodawcy chodziło właśnie o to, by pracownik mógł działać przed sądem także przez takiego przedstawiciela związku zawodowego, który nie jest adwokatem, to nie mógł do podmiotów, które mogą być pełnomocnikiem procesowym, zaliczyć związku zawodowego jako takiego.

Ponieważ analogiczne wyjaśnienie dotyczy także § 3 art. 79 k.p.c., przeto można stwierdzić, że przepisy § 2 i 3 art. 79 k.p.c. nie dają podstawy do zakwestionowania poprzednio wyrażonego poglądu, iż art. 79 k.p.c. nie wyłącza możliwości, by osoba prawna była pełnomocnikiem procesowym strony. W szczególności nie ma żadnych przeszkód, by w procesie odszkodowawczym wytoczonym przeciwko przedsiębiorstwu jako właścicielowi samochodu oraz przeciwko kierowcy ten ostatni udzielił pełnomocnictwa procesowego współpozwanemu przedsiębiorstwu. W takim jednak wypadku pełnomocnictwo udzielone przedsiębiorstwu upoważnia je z mocy ustawy (art. 83 pkt 3 k.p.c.) do udzielenia substytucji tylko adwokatowi. Nie mógłby natomiast być substytutem pracownik, o którym mowa w zdaniu drugim art. 79 § 1 k.p.c., a który mógłby być pełnomocnikiem procesowym pozwanego przedsiębiorstwa.

Na to, że ustawodawca wykazał troskę o jednoznaczność przepisów procesowych tam, gdzie może chodzić o rozróżnienie pomiędzy osobą fizyczną a osobą prawną, wskazuje wymownie przepis art. 489 § 1 k.p.c. Przepis ten określając, kto może być sędzią polubownym, mówi wyraźnie o osobie fizycznej. Ustawodawca wyłączył tu wyraźnie osoby prawne, mimo że i bez wyraźnego wyłączenia można by niezawodnie dojść do wniosku, że tylko osoba fizyczna może być sędzią polubownym. Gdyby więc ustawodawca chciał zacieśnić krąg pełnomocników procesowych tylko do osób fizycznych, uczyniłby to w art. 79 § 1 k.p.c. niewątpliwie tak samo wyraźnie, jak to uczynił w art. 489 § 1 k.p.c.

OSNC 1965r., Nr 2, poz. 22