Niechlujstwo legislacyjne jako podstawa odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa

Z zaniechaniem legislacyjnym oraz z brakiem dbałości legislacyjnej w jasnym wyartykułowaniem praw podmiotowych jednostki może łączyć się odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa.

Przyjęcie rozwiązań niepełnych, fragmentarycznych, może uzasadniać przyjęcie bezprawia legislacyjnego. Odpowiedzialność odszkodowawcza za zaniechanie legislacyjne staje się w przypadku stworzenia prawa podmiotowego o ułomnych cechach formą ochrony tego prawa, którego nie można w pełni bądź w ogóle realizować.

Uchwała SN z dnia 20 grudnia 2012 r., III CZP 94/12

Potraktowanie zaniechania legislacyjnego jako czynu niedozwolonego Sejmu, będącego zasadniczym organem stanowienia prawa w formie ustawy, nie jest naruszeniem przez Sąd Najwyższy konstytucyjnej zasady podziału i równowagi władz, w tym – niezależności władzy ustawodawczej od władzy sądowniczej (art. 10 Konstytucji), ponieważ Sąd ten i sądy powszechne orzekają o skutkach (scil. odszkodowawczych) wymienionej wadliwej legislacji w odniesieniu do zindywidualizowanego podmiotu, który się jej podporządkował, a to wchodzi w zakres stosowania prawa, powierzonego organom wymiaru sprawiedliwości (art. 173 i 175 ust. 1 Konstytucji).

Wyrok SN z dnia 24 września 2003 r., I CK 143/03

Warunkiem odpowiedzialności za zaniechanie normatywne jest stwierdzenie, że wynikający z przepisu prawa obowiązek wydania aktu normatywnego został wyrażony w sposób jednoznaczny i konkretny, tak by treść niewydanego aktu była możliwa do zrekonstruowania bez wkraczania w kompetencje legislacyjne innych organów państwowych. 

Wyrok SN z dnia 1 grudnia 2017 r., I CSK 84/17

Prawny obowiązek wydania normy prawnej może wynikać z Konstytucji RP (obowiązek uchwalenia ustawy), umów międzynarodowych (w tym także prawa UE – np. obowiązek implementacji dyrektywy) lub ustawy (obowiązek wydania rozporządzenia, uchwały).

Zaniechanie legislacyjne może polegać na niewydaniu ustawy, rozporządzenia lub aktu prawa miejscowego.

Wyrok SO w Płocku z dnia 26 kwietnia 2017 r., I C 2313/16

Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną tzw. zaniechaniem legislacyjnym powstaje tylko wtedy, gdy prawa jednostek – przyznane przez prawodawcę w sposób oczywisty i bezwarunkowy – nie mogą być zrealizowane na skutek niewydania odpowiedniego aktu normatywnego.

Aby można było mówić o odpowiedzialności państwa za zaniechanie legislacyjne, powinny być spełnione dodatkowe warunki. Z jednej zatem strony, z nadrzędnego źródła prawa (w danym wypadku – z Konstytucji) powinny w sposób jasny i bezwarunkowy wynikać określone gwarancje na rzecz jednostek, a z drugiej, powinien im odpowiadać taki stan rzeczy, w którym w ogóle brak norm niższego rzędu, stanowiących urzeczywistnienie tych gwarancji, a więc umożliwiających zrealizowanie wynikających z nich indywidualnych roszczeń (zob. uz. wyroku TSUE  z dnia 19 listopada 1991 r., C–/90 i C-9/90).

Wyrok SN z dnia 4 sierpnia 2006 r., III CSK 138/05