Kordon policji ograniczający swobodę przemieszczania się
Środki kontroli tłumu nie powinny być stosowane w celu tłumienia lub zniechęcania do protestów ze względu na fundamentalne znaczenie wolności wyrażania opinii i wolności zgromadzania się we wszystkich demokratycznych społeczeństwach.
Art. 2 § 3 Protokołu nr 4 pozwala na nałożenie ograniczeń na prawo do swobodnego poruszania się, jeżeli jest to konieczne m.in. z uwagi na utrzymanie porządku publicznego, zapobieganie przestępstwom lub ochronę praw i wolności innych osób. W nawiązaniu do art. 11 Konwencji, Trybunał stwierdził, że ingerencja w prawo do swobodnego zgromadzenia się jest co do zasady uzasadniona, jeżeli następuje w celu ochrony porządku publicznego lub zapobiegania przestępstwu, jak również w celu ochrony praw i wolności innych osób tam, gdzie demonstranci dopuszczają się aktów przemocy (zob. sprawę Giuliani i Gaggio przeciwko Włochom [Wielka Izba], skarga nr 23458/02, ETPC 2011). Trybunał stwierdził również, że w niektórych wyraźnie określonych okolicznościach art. 2 i 3 mogą nakładać na władze pozytywny obowiązek podjęcia zapobiegawczych środków operacyjnych w celu ochrony osób narażonych na ryzyko doznania poważnej krzywdy w wyniku czynów przestępczych popełnianych przez inne osoby (zob. sprawę Giuliani i Gaggio; oraz sprawę P.F. i E.F. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu, (dec.), skarga nr 28326/09, 23 listopada 2010 roku). Rozważając, czy władze krajowe wypełniły taki pozytywny obowiązek, Trybunał uznał, że należy wziąć pod uwagę trudności związane z utrzymywanie porządku wśród współczesnych społeczeństw, nieprzewidywalność ludzkiego postępowania oraz wybory strategiczne, które muszą być dokonywane w kwestii priorytetów i zasobów (zob. sprawę Giuliani i Gaggio; oraz sprawę P.F. i E.F. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu).
Jak wcześniej uznał Trybunał, policja musi mieć zapewnioną pewną swobodę w podejmowaniu decyzji operacyjnych. Takie decyzje są niemal zawsze skomplikowane, a policja, która dysponuje informacjami i doniesieniami, które nie są powszechnie dostępne, jest zwykle najlepiej przygotowana do ich podejmowania (zob. sprawę P.F. i E.F. przeciwko Zjednoczonemu Królestwu). Co więcej, nawet przed 2001 rokiem, postęp technologii informacyjno-komunikacyjnych pozwalał na zwoływanie protestujących w krótkim czasie i w sekrecie na nieznaną wcześniej skalę. Siły policyjne w Układających się Państwach stoją przed nowymi wyzwaniami, których być może nie przewidziano podczas sporządzania Konwencji, i opracowują nowe techniki utrzymywania porządku w celu stawiania im czoła, w tym ograniczanie możliwości poruszania się lub „zamykanie” na danym obszarze.
Art. 5 nie można interpretować w taki sposób, aby uniemożliwić policji wypełniania jej obowiązku utrzymywania porządku i ochrony społeczności, jeżeli funkcjonariusze działają zgodnie z zasadą leżącą u podstaw art. 5, której celem jest ochrona jednostki przed arbitralnością (zob. sprawę Saadi przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], skarga nr 13229/03, ETPC 2008).
Jak wspomniano powyżej, art. 5 § 1 nie dotyczy zwykłych ograniczeń w stosunku do swobody przemieszczania się, o których jest mowa w art. 2 Protokołu nr 4. W celu stwierdzenia, czy kogoś „pozbawiono wolności” w znaczeniu art. 5 § 1, należy za punkt wyjścia obrać konkretną sytuację danej osoby oraz wziąć pod uwagę cały szereg kryteriów takich jak rodzaj, czas trwania, konsekwencje i sposób zastosowania analizowanego środka. Różnica między pozbawieniem a ograniczeniem wolności zależy od stopnia lub intensywności zdarzenia, a nie od jego charakteru czy treści (zob. sprawę Engel i Inni; sprawę Guzzardi; sprawę Storck,, op. cit; oraz niedawną sprawę Medvedyev i Inni przeciwko Francji [Wielka Izba], skarga nr 3394/03, ETPC 2010).
W istocie z orzecznictwa Trybunału jasno wynika, że motyw interesu publicznego, np. ochrony społeczności przed domniemanym zagrożeniem ze strony jednostki, nie ma znaczenia dla kwestii uznania, czy osoba ta została pozbawiona wolności. Może być to jednak istotne przy rozpatrywaniu, czy pozbawienie wolności było uzasadnione w świetle art. 5 § 1 (zob. m.in. sprawę A. i Inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba], skarga nr 3455/05, 19 lutego 2009 roku; sprawę Enhorn przeciwko Szwecji, nr 56529/00, ETPC 2005-V); oraz sprawę M. przeciwko Niemcom, skarga nr 19359/04, 17 grudnia 2009 roku). Ma to zastosowanie również w przypadkach, w których celem jest zapewnienie ochrony, leczenia lub opieki osobie, której uniemożliwiono przemieszczanie się, chyba że osoba ta wyraziła ważną zgodę na działania, które w przeciwnym razie stanowiłyby pozbawienie wolności (zob. sprawę Storck oraz przywołane tam orzecznictwo, a także ostatnio sprawę Stanev przeciwko Bułgarii [Wielka Izba], skarga nr 36760/06, 17 stycznia 2012 roku; w kwestii ważności zgody zob. również sprawę Amuur przeciwko Francji, 25 czerwca 1996 roku, Zbiór wyroków i decyzji 1996-III).
Trybunał jest jednak zdania, że wymóg wzięcia pod uwagę „rodzaju” i „sposobu zastosowania” analizowanego środka (zob. sprawę Engel oraz sprawę Guzzardi) umożliwia mu uwzględnienie konkretnego kontekstu i okoliczności towarzyszących ograniczeniom innym niż zatrzymanie w celi (zob. np. sprawę Engel i Inni oraz sprawę Amuur).
Kontekst, w jakim podejmowane jest dane działanie, faktycznie stanowi istotny czynnik, który należy uwzględnić, ponieważ we współczesnym świecie często dochodzi do sytuacji, w których ludzie mogą być wzywani do znoszenia ograniczeń w zakresie swobody poruszania się lub wolności w imię wspólnego dobra.
Art. 5 odzwierciedla fundamentalne prawo człowieka, tj. ochronę jednostki przed arbitralną ingerencją Państwa w jej prawo do wolności. Podpunkty (a)-(f) artykułu 5 § 1 zawierają wyczerpujący wykaz dozwolonych przyczyn pozbawienia wolności; a wszelkie pozbawienie wolności z przyczyny innej niż którakolwiek z wymienionych będzie niezgodne z art. 5 § 1 (zob. m.in. sprawę Al-Jedda przeciwko Zjednoczonemu Królestwu [Wielka Izba] skarga nr 27021/08, 7 czerwca 2011 roku).
Nie można wykluczyć, że uniemożliwienie przemieszczania się oraz zastosowanie technik kontroli tłumu mogłoby, w określonych okolicznościach, doprowadzić do nieuzasadnionego pozbawienia wolności naruszającego postanowienia art. 5 § 1. W każdym przypadku, art. 5 § 1 należy interpretować z uwzględnieniem konkretnego kontekstu, w którym wykorzystano techniki, jak również uwzględniając zobowiązania funkcjonariuszy policji do wypełniania ich obowiązków związanych z utrzymywaniem porządku i ochroną społeczności, do czego są zobowiązani na mocy zarówno prawa krajowego, jak i Konwencji.
Zgodnie z kryteriami wyznaczonymi w sprawie Engel i Inni, Trybunał twierdzi, że przymusowy charakter uniemożliwienia przemieszczania się za pomocą kordonu, czas trwania zdarzenia oraz jego wpływ na skarżących w postaci fizycznego dyskomfortu i niemożności opuszczenia Oxford Circus, wskazują na pozbawienie wolności. Omawiany środek został zastosowany w celu odizolowania i powstrzymania dużego tłumu w zmiennych i niebezpiecznych okolicznościach. Jak zauważył Rząd policja zadecydowała o zastosowaniu środka w postaci uniemożliwienia przemieszczania się w celu zapanowania nad tłumem, rezygnując tym samym z bardziej zdecydowanych metod, które mogłyby nieść ze sobą większe ryzyko poniesienia obrażeń przez osoby w tłumie.
Trybunał nie widzi powodów, dla których miałby kwestionować wnioski wywiedzione przez sędziego, że w tych okolicznościach utworzenie zamkniętego kordonu było najmniej inwazyjną i najbardziej skuteczną metodą do zastosowania.
Trybunał nie jest w stanie wskazać momentu, w którym zastosowany środek przestał być co najwyżej ograniczeniem swobody poruszania się, a stał się pozbawieniem wolności.
Mając na uwadze, że policja cały czas kontrolowała sytuację, ale te same niebezpieczne warunki, które wymagały utworzenia kordonu o godz. 14:00, utrzymywały się przez całe popołudnie i wczesnym wieczorem, Trybunał nie uważa, aby osoby w ramach kordonu można było uznać za pozbawione wolności w rozumieniu art. 5 § 1.
Należy podkreślić, że środki kontroli tłumu nie powinny być stosowane przez władze krajowe bezpośrednio lub pośrednio w celu tłumienia lub zniechęcania do protestów ze względu na fundamentalne znaczenie wolności wyrażania opinii i wolności zgromadzania się we wszystkich demokratycznych społeczeństwach. Jeżeli policja nie byłaby zmuszona do utworzenia i utrzymywania kordonu w celu przeciwdziałania poważnym urazom lub szkodom, „typ” środka byłby inny, a jego przymusowy i ograniczający charakter mógłby zostać uznany za wystarczający do objęcia go zakresem stosowania art. 5.
Austin i inni przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (Skargi nr 39692/09, 40713/09 oraz 41008/09)