Grillowanie świadka na komisji

Kiedy śledzi się przebieg prac sejmowej komisji śledczej w sprawie Amber Gold można odnieść wrażenie, że przesłuchujących nie wiążą żadne procedury, a przesłuchiwani nie mają żadnych praw.

Zadawanie pytań sugerujących, podchwytliwych, zawierających odpowiedzi, to tylko początek przewinień członków komisji. Nie brakuje również okazywania świadkom niechęci, zmuszania ich do komentowania zeznań innych osób, wielokrotnego powtarzania tych samych pytań, wdawania się w spory ze świadkiem. W świetle takiego procedowania zaciera się zasadniczy cel komisji – wyjaśnienie sprawy.

Standardy obowiązujące podczas przesłuchania przed sejmową komisją śledczą zostały skatalogowane przez TK w wyroku z dnia 22 września 2006 r. w sprawie U 4/06.

Zarówno zakres działania komisji śledczej, jak i stosowana przez nią procedura nie mogą prowadzić do naruszania chronionych konstytucyjnie wolności i praw. Trybunał akcentuje przesłanki poprawności przesłuchiwania osób wezwanych przez komisję śledczą ze względu na związanie członków komisji śledczej przepisami kodeksu postępowania karnego. Nieprzestrzeganie tych norm może łatwo prowadzić do naruszania czci i dobrego imienia osób wzywanych przez komisję śledczą. W tym zakresie obowiązki członków komisji śledczej wynikają nie tylko z art. 11i ustawy z 21 stycznia 1999 r., ale również z art. 104 ust. 2 Konstytucji, zawierającego treść ślubowania poselskiego, obejmującego m.in. zobowiązanie posła do przestrzegania Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej, przede wszystkim zaś z art. 30 Konstytucji, zobowiązującego każdą władzę publiczną i jej przedstawicieli do poszanowania i ochrony godności człowieka, i art. 47 Konstytucji, zgodnie z którym każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia (P. Wiliński, Procesowe aspekty przesłuchania świadka przed sejmową komisją śledczą [w:] P. Wiliński, O. Krajniak, B. Guzik, Prawo wobec wyzwań współczesności, t. 3, Poznań 2006, s. 47-54).

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że wobec osób wezwanych przez komisję śledczą obowiązują reguły ochronne procedury karnej (Z. Kwiatkowski, Zakazy dowodowe w procesie karnym, Kraków 2005, s. 277-310).

- osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych przedmiotem wezwania, a dopiero następnie zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi (art. 171 § 1 k.p.k., por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 sierpnia 1976 r., sygn. akt V KR 34/76, OSP nr 1/1979, poz. 8; Z. Doda, A. Gaberle, Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Komentarz, tom I, Warszawa 1995, s. 187-198; J. Tylman, T. Grzegorczyk, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2005, s. 439);

- członkowi komisji nie wolno zadawać osobie przesłuchiwanej pytań sugerujących odpowiedź; takie pytania przewodniczący komisji ma obowiązek uchylić (art. 171 § 4 i 6 k.p.k., zob. wyrok SN z 27 maja 1974 r., sygn. akt I KR 498/73, OSNKW nr 10/1974, poz. 189; K. Marszał, S. Stachowiak, Z. Zgryzek, Proces karny, Katowice 2005, s. 870; Kryminalistyka, red. M. Kulicki, Toruń 2005, s. 205-206);

- niedopuszczalne jest wpływanie na wypowiedzi osoby przesłuchiwanej za pomocą przymusu lub groźby bezprawnej (art. 171 § 5 pkt. 1 k.p.k., zob. wyrok SA w Katowicach z 26 lutego 1998 r., sygn. akt II AKa 318/97, "Prokuratura i Prawo" nr 1/1999, poz. 26);

- pytania powinny być dostosowane do przedmiotu zeznań, być jednoznaczne i zrozumiałe (zob. M. Lipczyńska, Z. Czeszejko-Sochacki, Technika i taktyka zadawania pytań w procesie a rola adwokata, Warszawa 1980; P. Horoszowski, Kryminalistyka, Warszawa 1958, s. 114; W. Gutekunst, Kryminalistyka. Zarys systematycznego wykładu, Warszawa 1974, s. 208), a członkowie komisji powinni unikać zadawania pytań nieostrych lub niejasnych (Kryminalistyka, red. M. Kulicki, Toruń 2005, s. 199; B. Hołyst, Kryminalistyka, Warszawa 2004, s. 1100);

- pytania nie mogą być znieważające, poniżające, wyśmiewające, podchwytliwe lub obraźliwe dla osoby przesłuchiwanej (por. wyrok SN z 27 maja 1974 r., sygn. akt I KR 498/73; W. Daszkiewicz, Swoboda wypowiedzi jako przesłanka ważności dowodu w procesie karnym, "Państwo i Prawo" z. 8-9/1979, s. 70);

- uprawnieniem członków komisji jest zadawanie pytań dotyczących faktów, a nie żądanie wyrażenia opinii (por. wyrok SN 8 lutego 1974 r., sygn. akt V KR 42/74, OSNPG nr 7/1974, poz. 82; T. Hanausek, Kryminalistyka. Zarys wykładu, Kraków 2004, s. 201);

- niedopuszczalne jest wielokrotne powtarzanie i kierowanie tego samego pytania pod adresem osoby przesłuchiwanej (zob. wyrok SN z 14 września 1981 r., sygn. akt II KR 229/81, Lex 21918, Z. Doda, A. Gaberle, Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Komentarz, tom I, Warszawa 1995, s. 192);

- niedopuszczalne jest odczytywanie zeznań innych osób i żądanie komentowania ich lub ustosunkowywania się do różnic w zeznaniach;

- niedopuszczalne jest zadawanie pytań o ocenę wiarygodności innych osób wezwanych lub przesłuchanych (por. wyrok SN 8 lutego 1974 r., sygn. akt V KR 42/74);

- niedopuszczalne jest naruszanie dóbr osobistych osoby wezwanej;

- niedopuszczalne jest wdawanie się w spór z przesłuchiwanym i sugerowanie prawdziwego znaczenia zeznań osoby wezwanej (por. T. Hanausek, op.cit., s. 207-208);

- niedopuszczalne jest wielogodzinne przesłuchiwanie osoby wezwanej, poza granicami jej wytrzymałości psychicznej i fizycznej (por. S. Waltoś, Proces karny, Zarys systemu, Warszawa 2005, s. 358; S. Waltoś, Swoboda wypowiedzi osoby przesłuchiwanej w procesie karnym, "Państwo i Prawo" z. 10/1975, s. 69; J. Tylman, T. Grzegorczyk, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2005, s. 433);

- niewłaściwe jest obiecywanie nielegalnych korzyści w zamian za złożenie zeznań (np. uchylenia tymczasowego aresztowania, por. wyrok SA w Lublinie z 6 maja 1997 r., sygn. akt II AKa 68/97, "Prokuratura i Prawo" nr 7-8/1998, poz. 22; S. Waltoś, Proces karny, Zarys systemu, Warszawa 2005, s. 358);

- niedopuszczalne jest zadawanie pytań niezwiązanych z przedmiotem przesłuchania (por. wyrok SN z 8 lutego 1974 r., sygn. akt V KR 42/74);

- niedopuszczalne jest wielokrotne przesłuchiwanie tej samej osoby co do tych samych okoliczności (zob. wyrok SN z 14 września 1981 r., sygn. akt II KR 229/81, Lex 21918, wyrok SN z 26 maja 1981 r., sygn. akt IV KR 100/81, OSNKW nr 9/1981, poz. 52; Z. Doda, A. Gaberle, op.cit., s. 192).

Wyrok TK z dnia 22 września 2006 r., U 4/06, OTK-A 2006/8/109, M.P.2006/66/680