Art. 500. Wierzytelności, których miejsca spełnienia świadczeń są różne

Kodeks cywilny

Jeżeli przedmiotem potrącenia są wierzytelności, których miejsca spełnienia świadczeń są różne, strona korzystająca z możności potrącenia obowiązana jest uiścić drugiej stronie sumę potrzebną do pokrycia wynikającego dla niej uszczerbku.

Komentarz redakcyjny

opracowano przy wykorzystaniu narzędzia AI ChatGPT (OpenAI)

I. Część ogólna

1. Geneza przepisu i kontekst historyczny

Art. 500 k.c. jest kontynuacją rozwiązania zawartego uprzednio w art. 255 Kodeksu zobowiązań (KZ), który z kolei był wzorowany na § 391 ust. 1 niemieckiego BGB (Bürgerliches Gesetzbuch). Zarówno art. 255 KZ, jak i § 391 ust. 1 BGB dopuszczały potrącenie wierzytelności nawet wtedy, gdy miejsca spełnienia świadczeń były różne, nakładając jednocześnie na potrącającego obowiązek powetowania ewentualnej straty wierzyciela. Polski ustawodawca przejął tę ideę, formułując art. 500 k.c. w sposób bardziej syntetyczny, ale z zachowaniem podstawowej funkcji ochronnej względem wierzyciela, którego świadczenie nie zostaje spełnione w miejscu określonym zgodnie z treścią zobowiązania.

2. Charakter normy prawnej

Art. 500 k.c. jest przepisem bezwzględnie obowiązującym, co oznacza, że strony stosunku zobowiązaniowego nie mogą w umowie wyłączyć ani ograniczyć obowiązku potrącającego do naprawienia uszczerbku wynikającego z różnicy miejsc spełnienia świadczeń. Wynika to z faktu, że przepis ten pełni funkcję ochronną i zabezpiecza interesy wierzyciela pasywnego w sytuacjach, w których potrącenie naruszałoby ekonomiczną równowagę świadczeń.

3. Kontekst systemowy

Przepis art. 500 k.c. znajduje się w dziale II księgi trzeciej Kodeksu cywilnego („Zobowiązania – część ogólna”) i uzupełnia reżim prawny potrącenia, określony przede wszystkim w art. 498–499 k.c. Zgodnie z art. 498 § 1 k.c., potrącenie jest możliwe, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, a świadczenia są jednorodzajowe, wymagalne i możliwe do dochodzenia przed sądem. Art. 500 k.c. nie dodaje nowej przesłanki potrącenia, lecz modyfikuje skutki jego wykonania, wprowadzając mechanizm rekompensaty za negatywne skutki ekonomiczne wynikające z różnicy miejsc spełnienia świadczeń.

Związek z innymi przepisami

Art. 500 k.c. należy odczytywać łącznie z:

art. 498 k.c. – definiującym podstawowe przesłanki potrącenia,
art. 6 k.c. – ciężar dowodu spoczywa na wierzycielu pasywnym, który żąda pokrycia uszczerbku,
art. 361 k.c. – mogącym mieć