Wykonywanie praw zmarłego pokrzywdzonego (art. 52 k.p.k.)

Ustalenie kategorii osób mogących wykonywać prawa zmarłego pokrzywdzonego (zarówno zastępczo jak i następczo – wstępując w miejsce pokrzywdzonego, który wykonywał określone uprawnienia i zmarł w trakcie postępowania), winno następować poprzez przenoszenie zakresu normy z art. 115 § 11 k.k., do zakresu reguły z art. 52 § 1 k.p.k. (por: wyrok SN z dnia 1 października 1997 r., II KKN 300/97; postanowienie SN z dnia 8 listopada 1978 r., IV KR 299/78; uz. do postanowienia SN z dnia 26 października 2011 r., I KZP 11/11).

Definicja „osoby najbliższej” nie może być poddana wykładni rozszerzającej. W rezultacie, tylko enumeratywnie wymienione w art. 115 § 11 k.k. podmioty mogą rościć sobie prawo do wszelkich procesowych uprawnień zagwarantowanych dla osoby najbliższej. Innymi słowy - wyłącznie osobom wymienionym w treści art. 115 § 11 k.k. przysługuje prawo realizacji uprawnień pokrzywdzonego w razie jego śmierci, zgodnie z art. 52 k.p.k. Zakres tych uprawnień nie może być w drodze wykładni rozszerzany na jakiekolwiek inne podmioty.

Za nieznajdującą podstaw interpretacyjnych należy uznać sugestię prokuratora zawartą w pisemnej odpowiedzi na kasację, jakoby można było poszerzyć zakres osoby najbliższej o byłego małżonka na podstawie regulacji z art. 182 § 2 k.p.k. W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że brak jest analogii między wykładnią art. 52 k.p.k., a przepisem art. 182 § 2 k.p.k., gdyż zupełnie inny jest cel tych regulacji.

Prawa pokrzywdzonego w razie jego śmierci mogą być wykonywane również przez prokuratora, ale tylko wówczas, gdy brak jest osób najbliższych dla pokrzywdzonego, albo osoby takiej nie ujawniono (art. 52 § 1 in fine k.p.k. (por. wyroki SN: z dnia 17 maja 2000 r., V KKN 140/00; z dnia 17 maja 2000 r., V KKN 145/00; z dnia 16 kwietnia 2002r., V KKN 60/02).

W sytuacji, gdy co prawda formalnie uzyskano informację o istnieniu osoby najbliższej dla zmarłego pokrzywdzonego, lecz z przyczyn obiektywnych nie jest możliwe ustalenie jej miejsca pobytu i skuteczne doręczenie pism procesowych, w szczególności celem pouczenia jej o przysługujących uprawnieniach (art. 52 § 2 k.p.k.), ten stan rzeczy należy uznać za równoznaczny z „brakiem lub nieujawnieniem” osoby najbliższej w rozumieniu art. 52 § 1 in fine k.p.k., co z kolei uprawnia prokuratora do wykonywania praw pokrzywdzonego, w tym również do złożenia wniosku o ściganie w zakresie tzw. przestępstw wnioskowych. W przeciwnym bowiem wypadku mogłoby dojść do paraliżu postępowania karnego, a w konsekwencji do naruszenia praw pokrzywdzonego oraz interesu społecznego.

Postanowienie SN z dnia 21 stycznia 2014 r., V KK 247/13

Standard: 41789 (pełna treść orzeczenia)

Przepis art. 52 k.p.k dotyczy w istocie strony nowej, jako że sytuację osób najbliższych w razie śmierci pokrzywdzonego, będącego już określoną stroną postępowania sądowego, normują odrębne przepisy, to jest art. 58 k.p.k. – odnośnie oskarżyciela posiłkowego, art. 61 k.p.k. – oskarżyciela prywatnego.

Uchwała SN z dnia 30 września 2003 r., I KZP 19/03

Standard: 39667 (pełna treść orzeczenia)