Odwołalność oświadczenia o odstąpieniu od oskarżenia (art. 59 k.p.k.)

Oskarżyciel prywatny może odwołać złożone przed rozpoczęciem przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej oświadczenie o odstąpieniu od oskarżenia – do chwili wydania przez sąd postanowienia o umorzeniu postępowania.

Oświadczenie woli nie może zostać skutecznie cofnięte, gdy ustawa wyłącza możliwość jego cofnięcia, bądź gdy uzależnia je od określonych warunków, które jednak nie zostały spełnione. Tam zaś, gdzie brak jest takich ograniczeń, jedynym ograniczeniem może być powstanie stanu nieodwracalnego. Jeżeli stan taki nie powstał, uczestnik procesu może skutecznie cofnąć swoje oświadczenie woli.

Przenosząc te uwagi na grunt rozpatrywanego zagadnienia można zauważyć, że w odniesieniu do cofnięcia przez oskarżyciela prywatnego odstąpienia od oskarżenia nie widać ograniczeń do takiego postąpienia, zatem wypada przyjąć, że wspomniane cofnięcie jest możliwe, tyle że do momentu powstania stanu nieodwracalnego.

Specyfika postępowania prywatnoskargowego skłoniła ustawodawcę do zezwolenia oskarżycielowi na odstąpienie od oskarżenia aż do prawomocnego zakończenia postępowania. Ważniejszy w takim razie wydaje się argument, że uznanie możliwości odwołania przez oskarżyciela prywatnego oświadczenia o odstąpieniu od oskarżenia aż do czasu uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu, pozwalałoby nielojalnemu oskarżycielowi na wytworzenie permanentnego stanu oskarżenia wobec oskarżonego – poprzez składanie coraz to nowych oświadczeń o odstąpieniu od oskarżenia, a następnie ich odwoływaniu. Wypadałoby uznać, że każde z tych oświadczeń wiązałoby sąd, a prowadząc do zniweczenia kolejno wydawanych orzeczeń, godziłoby też w powagę wymiaru sprawiedliwości, uniemożliwiając zakończenie postępowania. Nie byłby zabezpieczeniem przed takim zachowaniem oskarżyciela wymóg zgody oskarżonego na umorzenie postępowania, skoro cały czas nie dochodziłoby do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawy głównej (art. 496 § 1 i 2 k.p.k.). Zatem i argumenty wykładni funkcjonalnej przemawiają za przyjęciem, że nie do uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania, ale do wydania tego orzeczenia oskarżyciel prywatny może skutecznie odwołać, wyrażone przed rozpoczęciem przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej odstąpienie od oskarżenia.

Trzeba zauważyć, że autorzy optujący za możliwością odwołania przez oskarżyciela prywatnego oświadczenia o odstąpieniu od oskarżenia aż do czasu uprawomocnienia się postanowienia umarzającego, nie precyzują, jaka jest droga powrotu do postępowania w sytuacji, gdy zostało wydane postanowienie o jego umorzeniu przez sąd pierwszej instancji. W każdym razie stanowisko tych autorów nie wydaje się tak konsekwentne jurydycznie, jak uznał to Sąd występujący z pytaniem prawnym. Trudno przyjąć, że w razie odwołania odstąpienia od oskarżenia, orzeczenie to nie rodziłoby żadnych skutków prawnych – było bezprzedmiotowe, względnie miałoby być traktowane jako niebyłe. Widać, że odrzuca taką możliwość Sąd Okręgowy, który uważa, że I. Nowikowski ma na myśli odwołanie oświadczenia o odstąpieniu od oskarżenia w zażaleniu na postanowienie umarzające postępowanie, co miałoby prowadzić do jego uchylenia przez sąd pierwszej instancji (art. 463 § 1 k.p.k.) albo sąd odwoławczy. Nie jest jasne, czy takie odczytanie intencji wymienionego autora jest prawidłowe. Gdyby tak było, budziłoby wątpliwości zatarcie różnicy między różnymi czynnościami: odwołaniem czynności procesowej a wniesieniem środka odwoławczego. Różnica ta jest zasadnicza, gdy wspomnieć, że środek odwoławczy ze swej istoty zmierza do podważenia, w związku z zaistniałymi uchybieniami, skarżonego orzeczenia, a jego adresatem jest sąd odwoławczy. Z kolei odwołanie czynności procesowej polega bądź na złożeniu oświadczenia, mocą którego strona uniemożliwia merytoryczne rozpoznanie uprzednio dokonanej czynności, bądź na anulowaniu swego wcześniejszego oświadczenia, warunkującego wszczęcie, kontynuowanie albo zakończenie postępowania w określonej kwestii.

Adresatem oświadczenia odwołującego z reguły będzie organ, przed którym czynność ta była dokonana.

Uchwała SN z dnia 24 stycznia 2013 r., I KZP 20/12

Standard: 17093 (pełna treść orzeczenia)