Stwierdzenie przewlekłości postępowania jako prejudykat bezprawia jurysdykcyjnego

Wśród przesłanek składających się na podstawy roszczenia dochodzonego przez powoda przeciwko Skarbowi Państwa pierwotne znaczenie ma fakt przewlekłości postępowania, czyli ustalenie, iż postępowanie zmierzające do wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie trwało dłużej, niż to było konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych, że zatem w postępowaniu karnym prowadzonym przeciwko powodowi jako oskarżonemu zostało naruszone jego prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.

Stosownie do art. 15 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na przewlekłość skarżący, którego skargę uwzględniono, może dochodzić w odrębnym postępowaniu od Skarbu Państwa naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości, a podstawę tego roszczenia stanowi art. 417[1] § 3 k.c. Ten ostatni przepis przewiduje również możliwość uchylenia przez przepis odrębny wymagania uzyskania prejudykatu (orzeczenia stwierdzającego niezgodność z prawem) i takim przepisem odrębnym jest art. 16 powołanej ustawy, stanowiący podstawę dochodzenia - po prawomocnym zakończeniu postępowania - naprawienia szkody, wynikłej z przewlekłości na podstawie art. 417 k.c., przez stronę, która nie wniosła skargi.

Przepisy art. 15 i 16 ustawy o skardze na przewlekłość nie są źródłem praw podmiotowych ani nie stanowią podstawy prawnej dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych, pełnią jedynie funkcje norm kolizyjnych i stanowią "wzmocnienie normatywne" usuwające potencjalne wątpliwości co do odpowiedzialności państwa na podstawie przepisów prawa cywilnego za szkodę wyrządzoną rozpoznaniem sprawy w postępowaniu sądowym z nieuzasadnioną zwłoką (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2008 r., III CZP 25/08, OSNC 2009, Nr 9, poz. 127).

Fakt, iż strona wniosła skargę na przewlekłość postępowania, lecz skargi tej nie uwzględniono, nie pozbawia jej możliwości powołania się na ten przepis przy dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych za naruszenie prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Orzeczenia wydane przez sąd przełożony w wyniku wniesienia skargi na przewlekłość, będącej środkiem doraźnym mającym na celu usprawnienie procesu, są elementem postępowania co do istoty sprawy, o charakterze incydentalnym.

Przepisy art. 15 i 16 ustawy o skardze na przewlekłość należy rozumieć w ten sposób, że sąd w procesie cywilnym jest związany orzeczeniem stwierdzającym przewlekłość, nie jest natomiast związany orzeczeniem oddalającym skargę (por. uzasadnienie, mającej moc zasady prawnej, uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., III SPZP 3/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 341). Odmienna wykładnia prowadziłaby do niedającego się pogodzić z Konstytucją (art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2) i Europejską Konwencją o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (art. 6) rezultatu polegającego na zamknięciu stronie możliwości dochodzenia naprawienia szkody (majątkowej i niemajątkowej) wynikłej z naruszenia prawa. Skromne uzasadnienie skargi kasacyjnej nie daje powodu do podejmowania szerszych rozważań w tym zakresie.

Wyrok SN z dnia 18 sierpnia 2017 r., IV CSK 659/16

Standard: 16992 (pełna treść orzeczenia)