Przedawnienie; pojęcie roszczeń z umowy przedwstępnej (art. 390 § 3 k.c.)

Ustawodawca w art. 390 § 3 k.c. ograniczył skuteczność dochodzenia roszczenia prowadzącego do zawarcia umowy przyrzeczonej rocznym terminem przedawnienia liczonym od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Skoro w przepisie użyte zostało sformułowanie „przedawnia się”, to rocznego terminu, o którym w nim mowa nie można uznać za termin wygaszający roszczenie. 

Zgodnie z art. 117 § 2 k.c., po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia; czynność prawna zrzeczenia się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważna.

Wyrok SN z dnia 12 maja 2021 r., IV CSKP 33/21

Standard: 71117 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Przewidziane w art. 390 § 3 k.c. powiązanie rozpoczęcia biegu przedawnienia z dniem, w którym „umowa przyrzeczona miała być zawarta” albo z dniem uprawomocnienia się orzeczenia oddalającego żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, wskazuje, że reguluje on jedynie sytuacje, w których do zawarcia umowy przyrzeczonej nie doszło.

Wobec zawarcia umowy przyrzeczonej do przedawnienia roszczeń pozwanej nie miał zastosowania art. 390 § 3 k.c., lecz art. 118 i art. 502 k.c. 

Wyrok SN z dnia 5 marca 2019 r., II CSK 57/18

Standard: 37450 (pełna treść orzeczenia)

Roszczenie o zwrot kwoty zapłaconej na poczet świadczenia z nie zawartej umowy przyrzeczonej, mającej charakter nienależnego świadczenia, nie wchodzi w zakres stosunku wynikającego z umowy przedwstępnej, lecz jest elementem stosunku zobowiązaniowego, u podstaw którego leży zdarzenie przewidziane w przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i nast. k.c.). Nie jest zatem „roszczeniem z umowy przedwstępnej” także w rozumieniu art. 390 § 3 k.c. W zakres tego pojęcia wchodzą roszczenia objęte treścią stosunku wynikającego wprost z umowy przedwstępnej, tj. o zawarcie umowy przyrzeczonej i o naprawienie szkody poniesionej przez stronę umowy przedwstępnej przez to, że liczyła ona na zawarcie umowy przyrzeczonej, oraz -po zmianie stanu prawnego, ze względu na dodane do art. 390 § 1 k.c. zdanie drugie - roszczenia strony umowy przedwstępnej z tytułu zadatku lub kary umownej (por. uchwała SN z dnia 21 listopada 2006 r., III CZP 102/06, uz. uchwały SN z dnia 8 marca 2007 r., III CZP 3/07, wyroki SN z dnia 25 marca 2004 r., II CK 116/03, z dnia 25 lutego 2009 r., II PK 174/08).

Roszczenie z umowy przedwstępnej” jest pojęciem prawnym o oznaczonym desygnacie (art. 390 § 3 k.c.), nie obejmującym zwrotu świadczenia na poczet umowy przyrzeczonej zastrzeżonego w umowie przedwstępnej. Źródłem tego stosunku zobowiązaniowego jest bowiem zdarzenie prawne w nienależnego świadczenia, stanowiącego szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia, uzyskanego w drodze świadczenia zubożonego.

Co do zasady w sytuacji, gdy upłynął termin do zawarcia umowy przyrzeczonej brak przeszkód do wytoczenia powództwa restytucyjnego o zwrot nienależnego świadczenia obejmującego zaliczkę na poczet ceny i odpowiednio do żądania wszczęcia egzekucji z takiej wierzytelności.

Postanowienie SN z dnia 15 września 2017 r., III CZP 40/17

Standard: 47080 (pełna treść orzeczenia)