Pojęcie bilansu sporządzonego przez dłużnika dla celów postępowania (art. 23 ust. 1 pkt 2 p.u.)

Przepis art. 23 ust. 1 pkt 1- 7 wymaga przedstawienia dokumentów, z których powinno wynikać, kiedy nastąpiła utrata przez dłużnika "zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych" albo zmniejszenie aktywów majątku poniżej wysokości zadłużenia, dzięki temu bowiem będzie możliwe sprawdzenie, czy dłużnik zachował termin o jakim stanowi art. 21 ust. 1 ustawy. W tym celu przepis zobowiązuje dłużnika do przedstawienia odpowiednich materiałów, w tym: bilansu, który stanowi integralną, podstawową część sprawozdania finansowego (art. 45 ust. 2 pkt 1 ustawy o rachunkowości). W bilansie tym co do zasady "wykazuje się stany aktywów i pasywów na dzień kończący bieżący i poprzedni rok obrotowy" (art. 46 ust. 1 ustawy o rachunkowości), ze względu jednak na treść komentowanego przepisu wymagany bilans powinien wykazywać stany aktywów i pasywów "na dzień przypadający w okresie trzydziestu dni przed dniem złożenia wniosku".

Jeśli dłużnik nie może przedstawić bilansu odpowiadającego owym wymaganiom, powinien wyjaśnić przyczyny tego stanu rzeczy (np. włamanie i zniszczenie urządzeń biurowych wraz ze znajdującymi się w nich księgami) i przytoczyć ich uprawdopodobnienie (ust. 3).

Traktowanie podatkowej księgi przychodów i rozchodów jako rodzaju bilansu nie jest uprawnione w świetle przepisów ustawy prawo upadłościowe. Jak wskazał P. Z. w komentarzu " Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne" z 2016 r., wyd. 4 " aktualny bilans powinien zostać sporządzony specjalnie dla celów wniosku o ogłoszenie upadłości, na dzień przypadający w okresie trzydziestu dni przed dniem złożenia wniosku (...) Na potrzeby wniosku o ogłoszenie upadłości konieczne jest sporządzenie takiego dokumentu poza zwykłym terminem, czyli na koniec roku obrachunkowego". Komentator wskazał przy tym, że jeżeli dłużnik nie ma obowiązku prowadzenia księgowości, dyskusyjna wydaje się możliwość sporządzenia bilansu w rozumieniu ustawy o rachunkowości. " To, czego można oczekiwać od dłużnika niemającego obowiązku prowadzenia pełnej księgowości, to zestawienie własnych aktywów i pasywów w formie tabeli".

Bilans przedsiębiorstwa przedstawia wyrażony w pieniądzu stan i strukturę posiadanych przez przedsiębiorstwo aktywów (majątku) oraz wskazuje na źródła ich finansowania - pasywa. W odróżnieniu od rachunku zysków i strat - bilans ma charakter statyczny - odzwierciedla stan majątku na dany moment i jest sporządzany na podstawie aktualnych w dniu jego sporządzenia danych z systemu księgowego firmy. Z reguły bilans tworzony jest na koniec danego roku obrachunkowego i właśnie dla tego konkretnego dnia ustalane są pozycje bilansowe. Informacje zawarte w bilansie muszą być kompletne i w pełni udokumentowane. Aktywa zwane zasobami majątkowymi definiowane są jako zasoby o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń i mające spowodować w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych. Dzielą się na aktywa trwałe i obrotowe w zależności od czasu, przez jaki firma planuje wykorzystywać dane składniki. Pasywa to inaczej źródła finansowania. Dzielą się na kapitał własny (własne źródła finansowania) oraz zobowiązania (obce źródła finansowania).

Księga przychodów i rozchodów cech bilansu nie posiada. W istocie jest to prosta i przejrzysta ewidencja, w której zapisuje się zdarzenia gospodarcze następujące w firmie - przychody i koszty. Jej prowadzenie służy celom podatkowym - na jej podstawie dokonuje się ustalenia podstawy opodatkowania. W oparciu o jej treść nie sposób ustalić wartości aktywów i pasywów przedsiębiorcy.

Dłużniczka nie przedłożyła (choćby własnoręcznie sporządzonego) zestawienia aktywów i pasywów, które można byłoby uznać za spełniające wymóg formalny wniosku o ogłoszenie upadłości zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy prawo upadłościowe.

Postanowienie SO w Szczecinie z dnia 27 listopada 2017 r., VIII Gz 326/17

Standard: 16836 (pełna treść orzeczenia)

Bilans, zgodnie z ustawą z dnia o dnia 29 września 1994 r. rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 1047, dalej jako u.r.), stanowi integralną, podstawową część sprawozdania finansowego (art. 45 ust. 2 pkt 1 u.r.). W bilansie tym co do zasady wykazuje się stany aktywów i pasywów na dzień kończący bieżący i poprzedni rok obrotowy (art. 46 ust. 1u.r.).

Jeżeli dłużnik składający wniosek o ogłoszenie upadłości prowadzi księgi rachunkowe problem nie występuje, gdyż sporządza on bilans zgodzie z ustawą o rachunkowości, a zatem wystarczy tylko bilans roczny zmodyfikować, wykazując stany aktywów i pasywów na dzień przypadający w okresie trzydziestu dni przed dniem złożenia wniosku.

Ustawodawca w prawie upadłościowym nie zamieścił regulacji rozwiązującej podobną kwestię dotyczącą sprawozdania finansowego na wzór np. art. 10[1] k.s.h., zgodnie z którym jeżeli spółka osobowa nie jest obowiązana do prowadzenia ksiąg rachunkowych na podstawie ustawy o rachunkowości przepisy kodeksu, które przewidują konieczność sporządzania sprawozdania finansowego, wykonuje się w oparciu o podsumowanie zapisów w podatkowej księdze przychodów i rozchodów oraz innych ewidencji prowadzonych przez spółkę dla celów podatkowych, spis z natury, a także inne dokumenty pozwalające na sporządzanie tego sprawozdania.

Z drugiej jednak strony w art. 23 ust. 1 pkt 2 p.u. jest mowa explicite o bilansie sporządzonym przez dłużnika " dla celów postępowania" (scilicet upadłościowego), a z dalszej jego wynika, że bilans powinien wykazywać stany aktywów i pasywów " na dzień przypadający w okresie trzydziestu dni przed dniem złożenia wniosku".

Prawidłowa wykładnia unormowania, uwzględniająca zwłaszcza literalne jego brzmienie, ale także podkreślony kontekst systemowy, prowadzi do wniosku, że brakiem formalnym wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika nieprowadzącego ksiąg rachunkowych jest nieodłącznie bilansu rozumianego jako dokument wykazujący stany aktywów i pasywów lub dołączenie dokumentu, który takiego wykazu nie zawiera.

Odmiennego wniosku nie uzasadnia art. 23 ust. 3 p.u., zgodnie z którym jeżeli dłużnik nie może przedstawić wymaganych dokumentów, powinien podać przyczyny ich niedołączenia oraz je uprawdopodobnić. Nie wymaga uzasadnienia stwierdzenie, że hipoteza tego przepisu obejmuje takie sytuacje, jak np. włamanie i zniszczenie urządzeń biurowych wraz ze znajdującymi się w nich księgami.

W rozpoznawanej sprawie skarżący dołączył do wniosku dokument nazwany " bilansem", którym jest podpisany przez niego druk " Bilans" ze wskazaniem, że został sporządzony na dzień 1 września 2016 r.

Dokument przedstawiony przez wnioskodawcę nie stanowi jednak bilansu, o którym mowa w art. 23 ust. 1 pkt 2 p.u. Zarzuty podniesione przez przewodniczącą w zaskarżonym zarządzeniu dotyczące braku daty sporządzenia dokumentu oraz podpisu osoby, której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych są chybione. Jak była o tym mowa, w art. 23 ust. 1 pkt 2 p.u. chodzi o bilans dla celów postępowania na dzień przypadający w okresie trzydziestu dni przed dniem złożenia wniosku sporządzony przez dłużnika. W dokumencie przedstawionym przez skarżącego jest podana data, na która został sporządzony (1 września 2016 r.) i jest on podpisany przez dłużnika. Brak podpisu osoby, której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych nie ma natomiast żadnego znaczenia.

Inną sprawa jest to, czy w rachubę wchodzi wymagany przez ustawę bilans, skoro dołączony przez dłużnika dokument poza nazwą, datą sporządzenia (na dzień 1 września 2016 r.) i podpisem dłużnika nie zawiera żadnych danych? Odpowiedź na postawione pytanie jest przecząca, a odmiennego wniosku nie uzasadnia to, że w poszczególnych rubrykach w pozycjach " aktywa" i " pasywa" widnieje cyfra " (...)". Nie sposób bowiem przyjąć, że wnioskodawca nie ma żadnych aktywów ani pasywów. Jak trafnie podkreśliła przewodnicząca treść " bilansu" nie koresponduje z pozostałymi dokumentami, co dotyczy aktywów trwałych, skoro przedstawił wykaz nieruchomości. To samo dotyczy zobowiązań. Przecież przesłanką upadłości jest niewypłacalność (art. 10 p.u.), a więc utrata przez dłużnika zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 p.u.). Dodać warto, że wnioskodawca przedstawił spis wierzycieli i wykaz wydanych przeciwko niemu tytułów wykonawczych.

W konsekwencji, mimo błędnego uzasadnienia, trafnie przyjęła przewodnicząca, że wnioskodawca nie uzupełnił braku formalnego wniosku o ogłoszenie upadłości polegającego na niedołączeniu wymaganego przez art. 23 ust. 1 pkt 2 p.u. dokumentu. W związku z tym w próżnię trafiają argumenty zażalenia, w tym odnoszące się do nieruchomości, które nie były przeznaczone na prowadzenie działalności gospodarczej. Nie jest też zasadny zarzut, że przewodnicząca dokonała oceny bilansu, co, jak trafnie podkreślił skarżący, jest wykluczone na etapie badania spełnienia wymagań formalnych wniosku. Ponieważ dokument nazwany " bilansem" w istocie nim nie jest, nie sposób mówić o badaniu jego wiarygodności i rzetelności.

Postanowienie SO w Toruniu z dnia 16 maja 2017 r., VI Gz 104/17

Standard: 16837 (pełna treść orzeczenia)